Encefalopatia wątrobowa – objawy, których nie można przeoczyć

Encefalopatia wątrobowa (ang. hepatic encephalopathy, HE) to jedno z najpoważniejszych i najbardziej podstępnych powikłań przewlekłych i ostrych chorób wątroby. Jej obraz kliniczny obejmuje szerokie spektrum zaburzeń neuropsychiatrycznych – od subtelnych deficytów poznawczych po śpiączkę wątrobową. Choć potencjalnie odwracalna, HE istotnie pogarsza rokowanie, zwiększa ryzyko hospitalizacji i śmiertelności.

Spektrum objawów HE – od minimalnych do jawnych

HE to nie jednostka statyczna, ale kontinuum. Wyróżnia się:

• minimalną encefalopatię wątrobową (ang. minimal hepatic encephalopathy, MHE) – niewidoczną w badaniu przedmiotowym, ujawniającą się w testach psychometrycznych i w obserwacjach rodziny lub współpracowników;
• jawną encefalopatię (ang. overt hepatic encephalopathy, overt HE) – rozciągającą się od łagodnych zaburzeń zachowania po głęboką śpiączkę.

MHE bywa określana jako „niema klinicznie”, ale w rzeczywistości ma olbrzymie znaczenie. Pacjenci z tą postacią mają trudności z koncentracją, podejmowaniem decyzji, pogorszoną koordynację ruchową. Często sami nie zauważają zmian – sygnałem ostrzegawczym są uwagi bliskich: „on nie jest już taki sam jak kiedyś”. Badania pokazują, że MHE zwiększa ryzyko progresji do jawnej HE, wypadków komunikacyjnych i znacząco obniża jakość życia 

Objawy minimalnej encefalopatii – sygnały ostrzegawcze

W codziennej praktyce minimalna encefalopatia wątrobowa objawia się subtelnymi zaburzeniami funkcji poznawczych i psychomotorycznych, które nie są uchwytne w rutynowym badaniu przedmiotowym. Do najczęściej obserwowanych należą:

• obniżona zdolność koncentracji i podtrzymywania uwagi,
• zaburzenia pamięci świeżej,
• spowolnienie reakcji psychomotorycznych,
• obniżenie sprawności w zadaniach wymagających precyzji i koordynacji,
• zwiększona męczliwość oraz pogorszenie zdolności prowadzenia pojazdów.

Ze względu na brak wyraźnych objawów neurologicznych, kluczową rolę w rozpoznaniu odgrywa dokładny wywiad, w tym rozmowa z rodziną pacjenta, która często jako pierwsza zauważa zmiany w zachowaniu. Istotne jest również zastosowanie testów przesiewowych (np. psychometrycznych czy komputerowych), umożliwiających wczesną identyfikację dyskretnych deficytów poznawczych.

Objawy jawnej encefalopatii – obraz kliniczny o istotnym znaczeniu diagnostycznym

W przebiegu jawnej encefalopatii wątrobowej obraz kliniczny staje się jednoznaczniejszy i łatwiejszy do uchwycenia. Do najczęściej obserwowanych objawów należą:

• zaburzenia rytmu dobowego – senność w ciągu dnia i bezsenność w nocy;
• zmiany osobowości i zachowania – drażliwość, apatia, utrata krytycyzmu, obniżona motywacja;
• dezorientacja – w zakresie czasu, miejsca i osób;
• asterixis – charakterystyczne, grubofaliste drżenie rąk, które, jeśli obecne, stanowi niemal patognomoniczny objaw;
• zaburzenia mowy i spowolnienie psychoruchowe;
• w stadiach zaawansowanych – letarg, stupor, aż po śpiączkę wątrobową.

Symptomy te zwykle rozwijają się stopniowo, lecz ich pojawienie się może być gwałtowne, szczególnie w sytuacjach sprzyjających dekompensacji, takich jak krwawienie z przewodu pokarmowego, zakażenie czy zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. Ich obecność powinna stanowić bezpośredni sygnał alarmowy, wymagający natychmiastowej interwencji diagnostyczno-terapeutycznej.

Znaczenie objawów neurologicznych w diagnostyce i rokowaniu niewydolności wątroby

Mimo dostępności badań dodatkowych, rozpoznanie encefalopatii wątrobowej opiera się przede wszystkim na ocenie klinicznej. To subtelne zmiany w zachowaniu i funkcjonowaniu poznawczym – często dostrzegane przez rodzinę – stanowią klucz do wczesnej diagnozy.

Już minimalna encefalopatia wątrobowa zwiększa ryzyko progresji do postaci jawnej, upadków, wypadków oraz pogorszenia jakości życia. Dlatego nie wolno lekceważyć nawet dyskretnych objawów, które w praktyce mogą przesądzić o rokowaniu i bezpieczeństwie pacjenta.