Czy wytyczne dotyczące aborcji zapewniają bezpieczeństwo prawne ginekologom?

Ministerstwo Zdrowia opublikowało wytyczne w sprawie aborcji. Pojawiło się wiele wątpliwości. Czy są one zgodne z prawem medycznym? 

Izabela Leszczyna, minister zdrowia, zapytana podczas konferencji o to, czy wytyczne dot. aborcji są zgodne z prawem, odpowiedziała, że "Ministerstwo Zdrowia jest właściwym organem do dawania wykładni prawa, które samo przygotowuje i trudniej znaleźć lepszy organ, który mówi jak stosować prawo". Z kolei Adam Bodnar, minister sprawiedliwości, uzupełnił, że te wytyczne "wskazują pewien sposób postępowania prokuratorom, w granicach obowiązującego prawa czyli sposób interpretowania przepisów, aby ujednolicić praktykę i poprawić pracę prokuratorów". Jak mówił Donald Tusk, wytyczne nie mogą zmienić przepisów prawa, bo potrzebna jest ustawa, ale zmieniają nastawienie i prokuratury i lekarzy, którzy "będą czuli, że jeśli staną po stronie kobiety, to prokuratura będzie także po stronie kobiety, a nie po stronie bezdusznych i złych zapisów". 

Zdaniem mec. Aleksandry Powierży, radcy prawnego z kancelarii Prawnik Lekarza, "wykładnia dokonana przez ministra nie może być uznana za źródło prawa, a stanowi tylko wskazanie dla podmiotów podległych ministerstwom, a w przypadku ministra sprawiedliwości piastującego również urząd prokuratora generalnego, także dla prokuratorów".

Wykładnia taka jest jednak dość kontrowersyjna wśród doktryny prawniczej. Wytyczne ministerstwa nie są np. obowiązujące dla sądów powszechnych i tutaj zaczyna się problem. Mogą stanowić podstawę argumentacji przed sądem, ale nie gwarantują bezpieczeństwa prawnego. W tej sytuacji żadne nowe prawodawstwo się nie pojawiło ze względu na brak większości sejmowej mogącej uchwalić taką zmianę. Słusznie pojawiły się głosy, że te wytyczne mogą uspokoić nieco nastroje społeczne i obawy lekarzy, jednak w naszej ocenie nie mogą zapewnić bezpieczeństwa prawnego lekarzom ginekologom, na których spoczywa ciężar dokonywania oceny czy przesłanka do wykonania aborcji została spełniona, czy też nie. Należy uznać, że to sądy tak naprawdę ukształtują linię orzeczniczą w zakresie odpowiedzialności lekarzy. Więc dopóki sprawy karne nie trafią na wokandę, ciężko jednoznacznie, bez zmiany przepisów, mówić o klarownej wykładni przepisów 

– mówi mec. Powierża. 

Psychiatra może wydać orzeczenie

Resort zdrowia wskazuje, że przerwanie ciąży może być dokonane przez lekarza w przypadku, gdy stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej i gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że powstała w wyniku czynu zabronionego. 

W ustawie o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży nie określono zamkniętego katalogu wskazań do przerywania ciąży. W ocenie ministerstwa może ono zatem dotyczyć każdego obszaru zdrowia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Ustawa o planowaniu rodziny nie definiuje także pojęcia "zagrożenie”, pozostawiając je do oceny lekarza. Przepisy nie precyzują też, jakiej specjalizacji lekarz byłby uprawniony do stwierdzenia, czy zachodzi przesłanka dopuszczająca przerwanie ciąży. Systemowo przyjmując, powinien być to lekarz specjalista w zakresie medycyny właściwej ze względu na rodzaj choroby ciężarnej. Czyli np. lekarz psychiatra może wydać takie orzeczenie 

– tłumaczy mec. Powierża. 

Resort przekazał, że do stwierdzenia wystąpienia okoliczności, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety, wymagane jest tylko jedno orzeczenie lekarza specjalisty.

Zatem uzależnianie możliwości przerwania ciąży od uzyskania dodatkowych orzeczeń albo opinii lekarzy nie ma uzasadnienia. Ustawa o planowaniu rodziny nie zobowiązuje także do powołania konsylium. Oczywiście w przypadku, kiedy zachodzi taka potrzeba, konsylium można zwołać 

– tłumaczy prawniczka. 

W przypadku, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, decyzja podejmowana jest w ramach postępowania karnego przez prokuratora prowadzącego.

Termin na wykonanie aborcji w tym trybie wynosi do 12 tygodnia, dlatego zobowiązano prokuratorów do niezwłocznego podejmowania decyzji w tej sprawie 

– dodaje. 

Ministerstwo odniosło się również do kontrowersyjnej kwestii klauzuli sumienia oraz aborcji jako świadczenia gwarantowanego.

Ustawa o planowaniu rodziny w art. 4b określa, że "osobom objętym ubezpieczeniem społecznym i osobom uprawnionym na podstawie odrębnych przepisów do bezpłatnej opieki leczniczej przysługuje prawo do bezpłatnego przerwania ciąży w podmiotach leczniczych". Podmioty, poprzez zawarcie umowy z NFZ, przyjmują na siebie obowiązek dostępu do świadczeń wskazanych w umowie. W związku z tym nie można powołać się na klauzulę sumienia. Przypomnijmy, że sam lekarz ma taką możliwość po spełnieniu uregulowanych przesłanek i w przypadku braku zagrożenia dla życia pacjentki, jednak nie dotyczy to samego podmiotu leczniczego. Niewykonanie tego obowiązku może skutkować karą finansową 

– wyjaśnia.