Wyszukaj w publikacjach
Pielęgniarki, położne, ratownicy, fizjoterapeuci, farmaceuci w ostatnich latach zyskali uprawnienia, które wcześniej były zarezerwowane dla lekarzy. Zmiany te mają na celu poprawę dostępności świadczeń zdrowotnych, zwiększenie efektywności systemu ochrony zdrowia oraz lepsze wykorzystanie kwalifikacji personelu medycznego. Jakie postulaty mają poszczególne grupy zawodowe?
W ostatnich latach pielęgniarki zyskały szereg nowych uprawnień. Do kluczowych zmian należą: samodzielne ordynowanie substancji czynnych, wyrobów medycznych, wypisywanie recept w ramach kontynuacji leczenia, wystawianie skierowań na niektóre badania diagnostyczne, np. badania hematologiczne, badania biochemiczne i immunochemiczne w surowicy krwi, badania układu krzepnięcia, badania moczu, kału, mikrobiologiczne wydzieliny z dróg rodnych (dla położnych), badania mikrobiologiczne, badania z zakresu serologii grup krwi, a także kwalifikowanie do zalecanych szczepień ochronnych. Ponadto mogą one brać udział w diagnostyce i leczeniu pacjentów z określonymi schorzeniami, np. pacjentów z raną przewlekłą po zakończonej hospitalizacji, pacjentów z wyłonioną stomią po zakończonej hospitalizacji, pacjentów wymagających cewnikowania pęcherza moczowego po zakończonej hospitalizacji, poprzez realizowanie porad pielęgniarskich w ramach Kompleksowej Opieki Pielęgniarskiej (KOP) – porada leczenia ran, porada stomijna oraz porada urologiczna. Rozszerzono też wykaz świadczeń gwarantowanych w przypadku porad pielęgniarskich oraz warunki ich realizacji poprzez wprowadzenie porady pielęgniarskiej w chirurgii ogólnej, diabetologii, kardiologii.
W obliczu starzejącego się społeczeństwa i rosnącej liczby pacjentów z przewlekłymi chorobami, konieczne staje się zwiększenie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej. Poszerzanie kompetencji grupie zawodowej pielęgniarek i położnych jest odpowiedzią na to zapotrzebowanie. W wielu krajach, w tym w Polsce, wprowadza się trend skill mix, który ma na celu usprawnienie funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej oraz dostępności do świadczeń, aby zapewnić pacjentom odpowiednią opiekę, które do tej pory zarezerwowane były wyłącznie dla danej grupy zawodowej. Przykładem mogą być farmaceuci, którzy mogą szczepić w aptekach lub opiekunowie medyczni, którzy według nowego programu kształcenia mogą np. pobierać krew. Wzrost poziomu wykształcenia pielęgniarek oraz ich umiejętności pozwala na rozszerzenie ich roli w systemie opieki zdrowotnej
– mówi Mariola Łodzińska, prezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych.
Jak podkreśla prezes NRPiP, dzięki rozszerzeniu katalogu uprawnień, pielęgniarki i położne mogą szybciej reagować na potrzeby pacjentów, co zwiększa efektywność systemu. Jednak jak zauważa, zwiększenie kompetencji pielęgniarek może prowadzić do większego obciążenia pracą.
Większa odpowiedzialność niesie ze sobą ryzyko błędów, szczególnie jeśli odpowiednie szkolenie i wsparcie są niewystarczające
– dodaje.
Łodzińska zwraca też uwagę, że w niektórych środowiskach medycznych może występować opór wobec zmian i niedostateczne uznanie roli pielęgniarek. Tymczasem w wielu krajach pielęgniarki mają znacznie szersze kompetencje niż w Polsce.
Na przykład w Kanadzie, Australii czy niektórych stanach USA, pielęgniarki mogą samodzielnie diagnozować choroby, ordynować leki oraz prowadzić diagnozę i leczenie pacjentów. Systemy te są często bardziej zintegrowane, co pozwala na efektywniejsze wykorzystanie zasobów zdrowotnych i lepszą opiekę nad pacjentami
– mówi Mariola Łodzińska.
Pielęgniarki w Polsce zabiegają o dalsze rozszerzenie swoich uprawnień, w tym możliwość samodzielnego ordynowania większej liczby substancji czynnych i wyrobów medycznych oraz badań diagnostycznych, realizowania porad pielęgniarskich (np. porada infekcyjna), możliwość wystawiania pacjentom zaświadczenia o czasowej niezdolności do pracy (do 5 dni).
Przyznanie tych uprawnień mogłoby poprawić efektywność opieki zdrowotnej oraz zwiększyć jej dostępność
– dodaje.
Położne zyskały takie same uprawnienia jak pielęgniarki.
Rola farmaceuty będzie ewoluować?
Rozszerzanie kompetencji farmaceutów w Polsce jest odpowiedzią na rosnące obciążenie systemu ochrony zdrowia oraz deficyt lekarzy i personelu medycznego. Przełomową zmianą okazała się ustawa z 10 grudnia 2020 roku o zawodzie farmaceuty, która weszła w życie w kwietniu 2021 roku. Zgodnie z nią farmaceuci mogą m.in. wykonywać szczepienia (najpierw przeciw COVID-19, potem również przeciw grypie), a także prowadzić przeglądy lekowe i tzw. opiekę farmaceutyczną w bardziej sformalizowanej formie.
Dzięki temu mogą wychwytywać interakcje między lekami, dublowanie terapii czy niewłaściwe dawkowanie, przekazując wnioski lekarzom prowadzącym. Dodatkowo ustawa umożliwiła im w ograniczonym zakresie kontynuację recept w chorobach przewlekłych, co jest istotnym wsparciem dla pacjentów potrzebujących stałych leków
– wyjaśnia Konrad Madejczyk, rzecznik prasowy Naczelnej Izby Aptekarskiej.
Jak podkreśla Madejczyk, jednym z głównych powodów wprowadzenia tych rozwiązań był niedobór lekarzy oraz długie kolejki w placówkach ochrony zdrowia. Pacjenci często musieli umawiać się na wizytę lekarską jedynie po to, by przedłużyć receptę, co spowalniało cały system.
Rozszerzenie kompetencji farmaceutów ułatwiło dostęp do podstawowych świadczeń, odciążyło lekarzy i skróciło czas oczekiwania na pomoc w prostych przypadkach. Dodatkowo usługi w aptece są zazwyczaj łatwiej dostępne, ponieważ apteki są otwarte w większym wymiarze godzin niż przychodnie, co przekłada się na korzyści zarówno dla pacjentów, jak i całego systemu
– dodaje.
Jak podkreśla NIA, zwiększony zakres obowiązków farmaceutów wymaga dodatkowych szkoleń, zwłaszcza w zakresie szczepień oraz prawidłowego przeprowadzania przeglądów lekowych. Wiąże się też z większą odpowiedzialnością za bezpieczeństwo pacjenta i koniecznością tworzenia jasnych procedur, aby uniknąć potencjalnych błędów.
Wciąż otwartą kwestią pozostaje wytyczenie precyzyjnej granicy kompetencji między farmaceutą a lekarzem i wypracowanie efektywnej współpracy oraz komunikacji między naszymi grupami zawodowymi
– dodaje rzecznik.
Obecnie trwają dyskusje dotyczące dalszych możliwości rozszerzania uprawnień farmaceutów, na przykład w zakresie ordynowania leków w określonych sytuacjach czy zlecania wybranych badań diagnostycznych.
Takie rozwiązania funkcjonują już w kilku krajach, między innymi w Wielkiej Brytanii, Kanadzie czy Stanach Zjednoczonych, gdzie wyspecjalizowani farmaceuci mogą samodzielnie przepisywać pewne leki i w ten sposób odciążać lekarzy. Wydaje się zatem, że w Polsce trend ten będzie się rozwijał, o ile zostaną stworzone odpowiednie regulacje i zaplecze szkoleniowe, a sama rola farmaceuty w systemie ochrony zdrowia wciąż będzie ewoluować
– dodaje Madejczyk.
Ratownicy medyczni dysponują jednymi z najszerszych uprawnień na świecie
Obecnie ratownicy medyczni w Polsce dysponują jednymi z najszerszych uprawnień na świecie. Mają możliwość wykonywania licznych zaawansowanych zabiegów medycznych bez konieczności konsultacji i nadzoru lekarza, np. zastosowanie analgosedacji, odbarczenie odmy prężnej, kardiowersja, elektrostymulacja. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, ratownik medyczny po ukończeniu toku edukacyjnego może wykonywać wszystkie procedury zgodne z rozporządzeniem ministra zdrowia z 22 czerwca 2023 r. w sprawie medycznych czynności ratunkowych i świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego. W wielu innych krajach rozszerzenie uprawnień ratowników wiąże się z koniecznością uzyskania dodatkowych kwalifikacji i stopni edukacyjnych.
Pierwsze regulacje dotyczące zakresu uprawnień ratowników medycznych pojawiły się już w 2007 roku i zawierały m.in. wykaz leków, które mogą być stosowane samodzielnie przez ratowników. Z biegiem lat katalog tych uprawnień ulegał stopniowemu rozszerzeniu. Od 2007 roku przepisy dotyczące medycznych czynności ratunkowych były kilkukrotnie aktualizowane. Ostatnia nowelizacja, wprowadzona 7 marca 2024 r., poszerzyła m.in. listę leków, które mogą być podawane przez ratowników medycznych. Dziś ratownicy medyczni są uprawnieni do wykonywania pełnego zakresu procedur ratujących życie, takich jak kardiowersja, elektrostymulacja, odbarczenie odmy prężnej i inne. Kwestia intubacji dotchawiczej u pacjentów z zachowanym krążeniem pozostaje jednak dyskusyjna – obecne przepisy nie przewidują jej w takich przypadkach, mimo że w określonych sytuacjach, np. w przypadku oparzenia górnych dróg oddechowych, może to być jedyny skuteczny sposób ratowania życia. W takich przypadkach ratownicy medyczni zmuszeni są powoływać się na zasadę wyższej konieczności. Niestety, zdarzają się sytuacje, w których decyzje administracyjne stają w sprzeczności z praktyką ratownictwa medycznego. Przykładem jest postępowanie dyrektora pogotowia ratunkowego w Katowicach, który złożył zawiadomienie do prokuratury o rzekomym przekroczeniu uprawnień przez ratowników, co wywołało reakcję konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny ratunkowej, który stanął w ich obronie
– mówi dr n. med. i n. o zdr. Michał Kucap, krajowy ekspert Ratownictwa Medycznego Polskiego Towarzystwa Ratowników Medycznych.
Rozszerzanie uprawnień ratowników medycznych wynika przede wszystkim z analizy rzeczywistych stanów zagrożenia życia oraz potrzeb systemu ratownictwa medycznego. Drugim kluczowym powodem rozszerzania kompetencji tej grupy zawodowej jest ich zaangażowanie w rozwój zawodowy i stałe podnoszenie kwalifikacji.
Obecnie zdecydowana większość ratowników medycznych uczestniczy w szkoleniach i nieustannie doskonali swoje umiejętności, aby zapewnić pacjentom jak najwyższy standard opieki. Jednym z aktualnych postulatów środowiska ratowników medycznych jest umożliwienie intubacji pacjentów bez nagłego zatrzymania krążenia oraz wprowadzenie do katalogu stosowanych leków m.in. ketaminy i środków zwiotczających
– dodaje.
Fizjoterapeuci: samodzielna diagnostyka funkcjonalna i prawo do samodzielnego dobierania zabiegów medycznych
Jednym z istotnych uprawnień, które zyskali fizjoterapeuci, jest samodzielna diagnostyka funkcjonalna i prawo do samodzielnego dobierania zabiegów medycznych. Równocześnie wprowadzono zmiany umożliwiające prowadzenie dokumentacji medycznej i otwieranie prywatnych praktyk zawodowych, co pozwala na bezpośrednie udzielanie świadczeń pacjentom – bez konieczności uzyskania skierowania od lekarza (które nadal obowiązuje w publicznym systemie ochrony zdrowia).
Pojawienie się rozszerzonych możliwości praktyki (Advanced Practice in Physiotherapy, APP) odzwierciedla zapotrzebowanie społeczeństwa i ewoluujących modeli na zaawansowane świadczenia. Coraz więcej dowodów sugeruje, że zaawansowana fizjoterapia (APP) jest skuteczna zarówno pod względem klinicznym, jak i ekonomicznym. Wpłynęła na to również kwestia kształcenia, wykorzystywania posiadanej przez fizjoterapeutów wiedzy. Rozszerzenie uprawnień wynika też z rozwoju fizjoterapii, która staje się coraz bardziej istotna w kontekście wsparcia zdrowia pacjentów na każdym etapie profilaktyki i leczenia
– mówi dr Tomasz Dybek, prezes Krajowej Rady Fizjoterapeutów.
Jak podkreśla prezes KIF, rozszerzenie uprawnień fizjoterapeutów niesie ze sobą liczne korzyści, to m.in. poprawa dostępności do świadczeń zdrowotnych, odciążenie lekarzy oraz systemu ochrony zdrowia, podniesienie jakości usług poprzez zwiększenie konkurencyjności w sektorze zdrowotnym. Krajowa Izba Fizjoterapeutów postuluje utworzenie mapy kompetencji zawodów medycznych, co pozwoliłoby na efektywniejsze wykorzystanie zasobów kadrowych i umiejętności poszczególnych specjalistów.
Nie chodzi o przejmowanie kompetencji innych zawodów medycznych, lecz o ich współdzielenie. Przestrzeń do dalszego rozszerzenia kompetencji fizjoterapeutów może stworzyć opracowywane rozporządzenie ministra zdrowia dotyczące świadczeń gwarantowanych. Wśród proponowanych zmian znajduje się uwzględnienie (wymiennie z lekarzem) roli specjalistów fizjoterapii w oddziałach dziennych. Planowana nowelizacja ustawy o zawodzie fizjoterapeuty również zakłada dalsze zmiany w zakresie kompetencji
– mówi.
W wielu krajach fizjoterapeuci mają szersze uprawnienia niż w Polsce.
Obecnym trendem na świecie w zakresie pełniejszego wykorzystania wiedzy i kompetencji naszej grupy zawodowej jest fizjoterapeuta pierwszego kontaktu. Ten nowy model zakłada możliwość konsultowania z fizjoterapeutą wybranych problemów zdrowotnych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. W UK w modelu tym proponuje się, aby fizjoterapeuta przyjmował pacjentów z chorobami narządu ruchu. W Polsce rozpoczęto prace nad możliwością włączenia fizjoterapeutów jako odrębnej ścieżki w ramach opieki koordynowanej dedykowanej pacjentom z bólami pleców, które dotyczą ponad 2 mln Polaków
– dodaje Tomasz Dybek.
