Zespół terapeutyczny – mit czy wzór, do którego należy dążyć?

Zespół terapeutyczny to grupa profesjonalistów różnych dziedzin, którzy współpracują w celu zapewnienia kompleksowej opieki i wsparcia pacjentom oraz ich rodzinom. Jego skład może obejmować różnych specjalistów, takich jak lekarze, pielęgniarki, psychologowie, terapeuci, pracownicy socjalni czy rehabilitanci. Warto jednak pamiętać, że trzon takiego zespołu stanowią lekarz/lekarka i pielęgniarz/pielęgniarka; to właśnie od ich wzajemnych relacji i współpracy zależy w głównej mierze sukces terapeutyczny.  

Każdy członek wnosi swoje unikalne umiejętności i wiedzę, co pozwala na holistyczne podejście do opieki nad pacjentem. Pomijając oczywiste kompetencje lekarzy i pielęgniarek, inni specjaliści, jak fizjoterapeuci, psychologowie czy terapeuci zajęciowi, wnoszą aspekty dotyczące rehabilitacji ruchowej, radzeniu sobie z aspektami psychicznymi choroby,  wsparciem pacjentów oraz ich rodziny w procesie adaptacji do codziennego życia. Aby zespół mógł działać efektywnie, powinien być dopasowany do najważniejszych potrzeb chorego i rodziny. Ważna jest zatem właściwa komunikacja, czyli przekazywanie najważniejszych informacji o pacjencie między poszczególnymi osobami zespołu terapeutycznego. 

Złożone potrzeby

Jednym z obszarów, w których zespół terapeutyczny znajduje szerokie zastosowanie, jest opieka nad pacjentami psychiatrycznymi. W tym wypadku zespół terapeutyczny składający się z lekarza psychiatry, psychologa, pielęgniarek, terapeutów zajęciowych i pracownika socjalnego pracuje w celu kompleksowego wsparcia pacjenta. Jest to opieka bardzo szeroka, w pewien sposób wyjątkowa. Ich główne zadania to dostosowanie indywidualnej terapii, aktywizacja społeczna, współpraca z rodzinami pacjentów, a także edukacja na temat chorób psychicznych. Działania terapeutyczne obejmują farmakoterapię, leczenie współistniejących schorzeń somatycznych, psychoterapię indywidualną i grupową, interwencje kryzysowe, terapię rodzin, psychoedukację oraz terapię zajęciową. Celem jest przywrócenie funkcjonowania pacjenta, redukcja objawów choroby i umożliwienie samodzielnego życia. W przypadku zaburzeń psychicznych, współpraca psychiatrów, psychologów, pielęgniarek psychiatrycznych, terapeutów zajęciowych i innych specjalistów jest kluczowa dla skutecznego leczenia.

Kolejnym przykładem może być zespół opiekujący się pacjentem z cukrzycą. Taka organizacja opieki umożliwia skuteczniejsze leczenie choroby podstawowej i zapobieganie jej powikłaniom, np. poprzez właściwą pielęgnację ran, co z kolei zmniejsza ryzyko amputacji kończyn. Również w przypadku leczenia bólu przewlekłego istnieją dowody potwierdzające opłacalność programów leczenia interdyscyplinarnego [3]. Autorzy artykułu potwierdzają, że kompleksowa opieka powoduje poprawę w zakresie nasilenia bólu, poczucia kontroli nad bólem oraz skuteczności technik radzenia sobie z nim. Dane te dotyczą zarówno obserwacji krótko-, jak i długoterminowych. Opieka interdyscyplinarna jest nie tylko korzystna ekonomicznie, ale także zwiększa skuteczność zarządzania bólem przewlekłym, co przynosi medykom poczucie spełnienia zawodowego. 

Wielospecjalistyczne zespoły terapeutyczne to również podstawa opieki nad pacjentami onkologicznymi, w tym w trakcie leczenia paliatywnego [4]. Pacjenci z chorobą nowotworową doświadczają nie tylko fizycznych aspektów swojej choroby, ale także borykają się z trudnościami psychicznymi oraz powikłaniami związanymi z postępem nowotworu. Opieka paliatywna w onkologii wymaga zatem współpracy różnych specjalistów, w tym psychologów i fizjoterapeutów. 

Same zalety? 

Zespół terapeutyczny stanowi nieocenione narzędzie w procesie leczenia, pozwalając na aktywne zaangażowanie pacjenta. Tę koncepcję udało się skutecznie wdrożyć w różnych obszarach opieki nad chorym, takich jak proces decyzyjny i postępowanie w chorobach przewlekłych. Działania edukacyjne prowadzą do zwiększenia zaangażowania pacjentów w leczenie, co przekłada się na lepszą kontrolę choroby. To zaangażowanie obejmuje również inne aspekty opieki, takie jak proces podejmowania decyzji, samodzielne leczenie, monitorowanie zdrowia oraz wyznaczanie celów. Wspólna praca zespołu oraz chorego sprzyja również unikaniu błędów medycznych, a także stwarza warunki do skutecznego holistycznego podejścia do opieki. Obejmuje ona różnorodne aspekty zdrowia pacjenta, uwzględniając zarówno aspekty fizyczne, jak również psychiczne i społeczne.

Zespołowa struktura terapeutyczna charakteryzuje się zróżnicowanymi umiejętnościami każdego członka, co przekłada się na bardziej kompleksową ocenę sytuacji pacjenta oraz skuteczniejsze opracowanie planu leczenia. Zespoły terapeutyczne wykazują szczególną skuteczność w leczeniu złożonych przypadków, takich jak choroby psychiczne czy uzależnienia. Możliwość konsultacji między członkami zespołu sprzyja uzyskaniu różnorodnych perspektyw. Ponadto, zapewnia wsparcie nie tylko dla pacjentów, ale także dla ich rodzin, co staje się kluczowe w przypadku chorób przewlekłych, opieki paliatywnej czy leczenia uzależnień.

Realizacja w polskich warunkach

Stworzenie i utrzymanie zespołu terapeutycznego może napotkać jednak na różne wyzwania, zwłaszcza w kontekście polskich warunków opieki zdrowotnej. Ograniczone zasoby, zarówno finansowe, jak personalne, a także duża liczba pacjentów mogą wpływać na dostępność i efektywność tego modelu opieki. Głównymi czynnikami tego problemu są ograniczone środki finansowe w sektorze ochrony zdrowia, niedoszacowanie procedur medycznych, brak płacenia za nadwykonania oraz niedobór lekarzy specjalistów. Na podstawie Barometru Zawodów na rok 2024, można zauważyć, że spośród zawodów opiekuńczo-medycznych największe zapotrzebowanie będzie dotyczyło psychologów i psychoterapeutów, pielęgniarek i położnych oraz lekarzy. Widoczny będzie także brak kadr w obszarze opiekunów osób starszych i niepełnosprawnych, a także fizjoterapeutów i masażystów. To jasny sygnał, że realizacja modelu opieki opartego na zespole terapeutycznym staje się wyzwaniem trudnym do osiągnięcia. Wyzwaniami mogą być również brak skutecznej komunikacji oraz różnice w podejściu specjalistów. W przypadku braku jednolitej wizji terapeutycznej, może być trudno osiągnąć harmonijne działanie zespołu terapeutycznego. 

Podsumowując, zespół terapeutyczny ma potencjał do zapewnienia skutecznej i kompleksowej opieki zdrowotnej, ale jego sukces zależy od skutecznej komunikacji oraz odpowiedniego zarządzania i finansowania. Często zapominamy że podmiotem opieki jest pacjent, a nie wybór odpowiedniego leczenia. Jest  to szczególnie istotne u chorych z chorobami przewlekłymi, których proces leczniczy trwa wiele lat, a tym samym wymaga wielokrotnej reidentyfikacji potrzeb podopiecznego i jego rodziny, a w efekcie modyfikacji planu dalszego postępowania.