Nietypowe zabarwienie moczu – co może być przyczyną?

Zmiana koloru moczu stanowi istotny parametr diagnostyczny, dostarczający cennych informacji – pod warunkiem jego prawidłowej interpretacji. Fizjologicznie mocz charakteryzuje się żółtym kolorem. Niekiedy jednak pacjenci zgłaszają odstępstwa od normy, takie jak zabarwienie brązowe, czerwone, a nawet zielone lub niebieskie.

Chociaż przyczyna często jest błaha (np. barwniki zawarte w żywności), zmiana koloru moczu może sygnalizować poważne zaburzenia, w tym schorzenia nerek i choroby nowotworowe. 

Zmiana barwy moczu – co może oznaczać?

Analizując poszczególne odcienie moczu, możemy zyskać wstępne wskazówki diagnostyczne.

Bardzo jasny mocz

Mocz o bardzo jasnym zabarwieniu zazwyczaj świadczy o jego rozcieńczeniu, najczęściej wynikającym z nadmiernej podaży płynów. To zjawisko fizjologiczne, obserwowane np. po intensywnym nawadnianiu. Warto jednak pamiętać, że patologiczną przyczyną bardzo jasnego, rozcieńczonego moczu, może być moczówka prosta. 

Bursztynowy lub pomarańczowy mocz

Z kolei mocz o barwie ciemniejszej, bursztynowej, może wskazywać na odwodnienie lub zwiększone stężenie metabolitów, co często towarzyszy niedostatecznemu spożyciu płynów, gorączce czy biegunkom. Ciemny mocz jest też objawem żółtaczki pozawątrobowej (mechanicznej), która może sugerować kamicę przewodową, ostre zapalenie dróg żółciowych, stwardniające zapalenie dróg żółciowych czy nawet nowotwór. Zmianę koloru moczu na ciemniejszy zgłaszać mogą również pacjenci stosujący np. metronidazol. Pomarańczowa barwa bywa z kolei spowodowana przyjmowaniem sulfasalazyny lub fenazopirydyny. 

Poradnik

Żółtaczka

Sprawdź

Czerwony mocz

Pojawienie się czerwonego zabarwienia kojarzy się najczęściej z obecnością krwi. To sygnał alarmowy, który nakierowuje diagnostykę najczęściej w stronę układu moczowo-płciowego, wskazując na potencjalną kamicę, infekcję, uraz czy nowotwór. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze jest to objaw patologiczny. Czerwona barwa może pojawić się po spożyciu buraków lub rabarbaru lub w przypadku zanieczyszczenia krwią menstruacyjną. Może również wynikać ze stosowania leków, takich jak ryfampicyna.

Do najważniejszych przyczyn krwiomoczu można zaliczyć:

1. glomerulopatie – np. nefropatię IgA, zespół Alporta czy różne kłębuszkowe zapalenia nerek;
2. infekcje i stany zapalne – zapalenie pęcherza, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie gruczołu krokowego czy gruźlicę nerek;
3. zmiany strukturalne i nowotworowe – nowotwór nerek, prostaty czy pęcherza moczowego, łagodny rozrost gruczołu krokowego, torbiele nerek czy polipy pęcherza;
4. uszkodzenia mechaniczne – np. z powodu urazu lub obecność kamieni moczowych w dowolnym odcinku dróg moczowych;
5. czynniki przejściowe lub idiopatyczne – intensywny wysiłek fizyczny, gorączka, stosunek płciowy, domieszka krwi miesiączkowej. 

Poradnik

Krwiomocz. Białkomocz

Sprawdź

Zielony lub niebieski mocz 

W przypadku zielonego lub niebieskiego odcienia, przyczyną może być obecności błękitu metylenowego (stosowanego diagnostycznie lub terapeutycznie), zakażenia Pseudomonas aeruginosa lub stosowania niektórych leków, np. propofolu.

Biały mocz

Na koniec, biały, mleczny kolor bywa obserwowany w przypadku chylurii (obecność chłonki w moczu) i infekcji pasożytniczych (np. filarioza). Nasilona leukocyturia (ropomocz, wynikający z masywnego zakażenia bakteryjnego dróg moczowych może z kolei powodować mętnienie koloru moczu. 

Postępowanie diagnostyczne

Wywiad z pacjentem stanowi kluczowy element procesu diagnostycznego. Zmiana barwy moczu – nagła lub narastająca stopniowo – wymaga osadzenia w szerokim kontekście klinicznym. Należy zebrać informacje dotyczące:

1. ostatnio spożywanych pokarmów (szczególnie buraków, marchwi, rabarbaru),
2. stosowanych leków (m.in. ryfampicyna, sulfasalazyna, metronidazol, witaminy z grupy B),
3. ilości przyjmowanych płynów,
4. objawów towarzyszących (m.in. pieczenie podczas mikcji, bóle mięśniowe, gorączka, osłabienie, żółtaczka),
5. chorób przewlekłych (w tym schorzeń wątroby, nerek, zaburzeń hematologicznych, chorób metabolicznych).

W pierwszym etapie diagnostyki zaleca się wykonanie badań dostępnych w POZ. W większości przypadków pozwalają one na zawężenie rozpoznania lub rozwianie obaw pacjenta, m.in.:

• badanie ogólne moczu z oceną właściwości fizycznych, chemicznych oraz oceną mikroskopową osadu,
• morfologia krwi obwodowej, CRP, kreatynina, bilirubina,
• posiew moczu – w przypadku podejrzenia infekcji,
• USG nerek, moczowodów, pęcherza moczowego – przy podejrzeniu kamicy, guza, zalegania moczu.

Poradnik

Interpretacja morfologii krwi

Sprawdź

Gdy podstawowa diagnostyka nie wyjaśnia przyczyny lub gdy obecne są objawy alarmowe, należy rozważyć skierowanie pacjenta do innego specjalisty, który może zalecić między innymi:

• oznaczenie porfiryn w moczu i osoczu – w kierunku porfirii,
• cytologię moczu – przy nawracającym krwiomoczu,
• cystoskopię lub urografię – przy podejrzeniu patologii anatomicznych.

Dieta, leki czy poważna choroba?

Chociaż zmieniony kolor moczu najczęściej wynika z błahych przyczyn, takich jak dieta czy leki, w praktyce lekarskiej kluczowa jest umiejętność odróżnienia sytuacji niewymagających interwencji od tych potencjalnie niebezpiecznych. Wywiad, podstawowa diagnostyka i znajomość typowych obrazów klinicznych stanowią podstawę racjonalnego działania. Zabarwienie moczu może być pierwszym sygnałem hematurii, zaburzeń metabolicznych, infekcji czy chorób nowotworowych – warto zatem traktować je z należytą uwagą.