Uraz typu smagnięcia biczem – jak długo utrzymują się dolegliwości i jak je łagodzić?

Uraz typu smagnięcia biczem (ang. whiplash injury) to powszechna postać obrażeń kręgosłupa szyjnego, typowego dla wypadków komunikacyjnych. Klasycznie uraz ten wiąże się z gwałtownym ruchem szyi w tył i przód, przypominającym ruch bicza, co prowadzi do licznych mikrourazów otaczających struktur.

Patofizjologia i obraz kliniczny urazu typu smagnięcia biczem

Patofizjologia urazu typu smagnięcia biczem jest złożona i wieloczynnikowa, a jej pełne mechanizmy nadal pozostają przedmiotem intensywnych badań. Klasyczne ujęcie wskazuje na przeciążenie struktur mięśniowo-więzadłowych, stawów międzywyrostkowych oraz krążków międzykręgowych w odcinku szyjnym kręgosłupa, wynikające z nagłego przeprostu i zgięcia szyi podczas wypadku komunikacyjnego. Coraz liczniejsze dane podważają jednak wyłącznie mechaniczny charakter uszkodzeń, wskazując na znaczący udział komponenty neurogennej i zapalnej. 

Zespół objawów pourazowych, znany jako zespół smagnięcia biczem – whiplash associated disorder (WAD), obejmuje szereg dolegliwości: 

• ból i ograniczenie ruchomości szyi oraz sztywność karku,
• parestezje, uczucie palenia oraz drętwienie kończyn,
• osłabienie siły mięśniowej i zaburzenia czucia,
• zawroty głowy, 
• zaburzenia snu,
• zaburzenia funkcji poznawczych. 

Najczęściej stosowaną klasyfikacją do oceny nasilenia objawów jest skala Quebec Task Force (QTF), która dzieli WAD na IV stopnie.

W przebiegu klinicznym zespołu smagnięcia biczem (whiplash associated disorders) coraz większą uwagę zwraca się na wpływ czynników psychospołecznych, takich jak lęk pourazowy, objawy depresyjne oraz tendencja do katastrofizacji, które mogą znacząco nasilać percepcję bólu i sprzyjać jego przewlekłości.

Jak postawić rozpoznanie urazu typu smagnięcia biczem?

Rozpoznanie urazu typu smagnięcia biczem (whiplash injury) ma charakter kliniczny i opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie oraz badaniu przedmiotowym, przy uwzględnieniu mechanizmu urazu i charakterystycznych objawów. Szczególną uwagę należy jednak poświęcić decyzji o konieczności wykonania badań obrazowych kręgosłupa szyjnego. W tym celu zalecane jest stosowanie ugruntowanych skal klinicznych, takich jak Canadian C-Spine Rule (CCR) oraz kryteria NEXUS (National Emergency X-Radiography Utilization Study). Obie reguły umożliwiają trafną i bezpieczną selekcję pacjentów, którzy wymagają dalszej diagnostyki obrazowej – RTG lub TK szyi – po tępych urazach szyi. Co istotne, brak uchwytnych zmian strukturalnych w badaniach obrazowych (RTG, TK, MRI) nie wyklucza rozpoznania, a wręcz stanowi typowy element obrazu klinicznego w niższych stopniach WAD.

Leczenie – jak postępować po rozpoznaniu whiplash injury?

Postępowanie terapeutyczne po rozpoznaniu urazu typu smagnięcia biczem powinno być kompleksowe i dostosowane do stopnia zaawansowania klinicznego, stanu funkcjonalnego pacjenta oraz obecności czynników ryzyka przewlekłości. W przypadkach łagodnych (WAD I–II), leczenie opiera się przede wszystkim na:

1. zachęcaniu do wczesnej aktywności w granicach tolerancji,
2. unikaniu unieruchomienia,
3. prowadzeniu terapii zachowawczej – w tym farmakoterapii (np. NLPZ, paracetamol), kinezyterapii i technik relaksacyjnych. 

Zalecana jest edukacja pacjenta z naciskiem na korzystne rokowanie i naturalny przebieg objawów w większości przypadków. Aktualne wytyczne odradzają stosowanie kołnierzy ortopedycznych w sposób długotrwały, gdyż może to sprzyjać sztywności i przewlekłości objawów.

W sytuacjach bardziej zaawansowanych, szczególnie gdy obecne są cechy bólu neuropatycznego (np. pieczenie, parestezje, przeczulica), zaleca się wdrożenie neuromodulujących leków przeciwbólowych, takich jak pregabalina, gabapentyna lub duloksetyna.

W przypadku pacjentów z objawami przewlekłymi (>3 miesięcy), warto rozważyć wielodyscyplinarne podejście obejmujące fizjoterapię, rehabilitację medyczną, wsparcie neurologiczne oraz psychologiczne. W wybranych sytuacjach korzystne może być zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), programów rehabilitacji poznawczo-somatycznej oraz edukacji neurobiologicznej w zakresie bólu.

Rokowanie w WAD

Rokowanie w whiplash injury jest na ogół dobre, zwłaszcza w przypadkach o łagodnym przebiegu (WAD I–II), jednak w istotnej części przypadków dochodzi do przewlekłości objawów. Szacuje się, że od 30% do nawet 50% pacjentów może doświadczać dolegliwości bólowych i dysfunkcji przez wiele miesięcy, a nawet lat po urazie, co czyni z tego schorzenia istotny problem zdrowia publicznego. Z patofizjologicznego punktu widzenia, niekorzystne rokowanie może być związane z obecnością komponenty neuropatycznej – w tym nadwrażliwości nerwów obwodowych oraz zaburzeń przetwarzania bodźców czuciowych. 

W świetle najnowszych danych, rokowanie w WAD jest zróżnicowane i zależy od wielu czynników – biologicznych, psychologicznych i społecznych. Wczesna identyfikacja pacjentów z podwyższonym ryzykiem przewlekłości, wdrożenie edukacji, wczesna mobilizacja oraz wielodyscyplinarne wsparcie terapeutyczne mają kluczowe znaczenie dla poprawy długoterminowego wyniku klinicznego.