Rola POZ w opiece nad dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym

Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) to grupa trwałych zaburzeń postawy i ruchu, wynikających z niepostępującego uszkodzenia mózgu, do którego doszło w okresie prenatalnym, okołoporodowym lub we wczesnym rozwoju dziecka. MPD jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności u dzieci, przy czym stopień i rodzaj niepełnosprawności ruchowej oraz możliwości funkcjonalne różnią się w zależności od etiologii. Ze względu na złożony charakter zaburzeń, dzieci z MPD wymagają kompleksowej, skoordynowanej opieki wielospecjalistycznej.

Patofizjologia i obraz kliniczny MPD

MPD jest wynikiem zaburzeń w rozwoju struktur ośrodkowego układu nerwowego, w tym kory ruchowej, jąder podstawy, móżdżku i dróg piramidowych. Najczęstsze mechanizmy obejmują:

• niedotlenienie,
• krwawienia śródczaszkowe,
• leukomalację okołokomorową (PVL), 
• zakażenia wewnątrzmaciczne,
• czynniki genetyczne wpływające na neuroplastyczność i dojrzewanie neuronów.

Obraz kliniczny MPD jest heterogenny i zależy od lokalizacji oraz rozległości uszkodzenia. Dominującymi objawami są:

• spastyczność, 
• osłabienie mięśni (niedowład),
• zaburzenia postawy i równowagi, 
• nieprawidłowe odruchy pierwotne,
• dyskinezy (ruchy mimowolne),
• ataksja (zaburzenia koordynacji).

Dzieci mogą prezentować opóźnienia w rozwoju motorycznym, trudności w samodzielnym poruszaniu się, a także współistniejące zaburzenia, takie jak padaczka, zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy oraz trudności w połykaniu (dysfagia). Nasilenie objawów może być różne – od łagodnych zaburzeń funkcjonalnych po głęboką niepełnosprawność wielonarządową.

Mózgowe porażenie dziecięce występuje w kilku postaciach klinicznych, które różnią się lokalizacją i charakterem objawów neurologicznych. 

Postaci mózgowego porażenia dziecięcego

• spastyczną hemiplegię – obejmująca kończyny po jednej stronie ciała
• spastyczna diplegia – o większym nasileniu dolegliwości w zakresie kończyn dolnych
• spastyczna tetraplegia (quadriplegia) – obejmująca cztery kończyny i zwykle towarzysząca głębszym zaburzeniom poznawczym

W praktyce klinicznej szeroko stosowane są narzędzia klasyfikacji funkcjonalnej, które wspierają ocenę i planowanie terapii:

• GMFCS (Gross Motor Function Classification System) – pięciostopniowa skala oceniająca zdolność samodzielnego poruszania się i mobilności,
• MACS (Manual Ability Classification System) – klasyfikacja umiejętności manualnych i chwytno-manipulacyjnych,
• CFCS (Communication Function Classification System) – ocena skuteczności porozumiewania się (zarówno werbalnego, jak i alternatywnego),
• EDACS (Eating and Drinking Ability Classification System) – służąca ocenie funkcji jedzenia i połykania.

Uwzględnianie tych systemów pozwala na standaryzację opisu stanu dziecka, monitorowanie postępów terapii oraz precyzyjne określenie potrzeb rehabilitacyjnych i opiekuńczych.

Jak postawić rozpoznanie MPD?

Rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego opiera się głównie na obrazie klinicznym i dokładnej ocenie rozwoju psychoruchowego dziecka. MPD nie jest diagnozą ustalaną jednorazowo, lecz procesem diagnostycznym, który uwzględnia ocenę jakości i wzorca ruchów spontanicznych, napięcia mięśniowego, odruchów prymitywnych, kontroli postawy oraz osi czasu osiągania kamieni milowych rozwoju motorycznego. 

Poradnik

Bilanse zdrowia dziecka

Sprawdź

Istotnym elementem diagnostyki jest wczesne wykrycie nieprawidłowości w rozwoju neurologicznym, co pozwala na szybsze wdrożenie terapii. Objawy mogą być subtelne w pierwszych miesiącach życia, dlatego kluczowe znaczenie mają regularne badania przesiewowe u dzieci z grup ryzyka – wcześniaków, noworodków z niską masą urodzeniową oraz tych, które przebyły incydenty niedotlenieniowo-niedokrwienne lub inne komplikacje okołoporodowe.

W celu potwierdzenia rozpoznania oraz określenia rozległości uszkodzeń mózgu wykorzystuje się badania neuroobrazowe – przede wszystkim MRI mózgowia, które ujawnia zmiany odpowiadające etiologii klinicznej u ponad 80% dzieci z MPD. Dodatkowo, w indywidualnych przypadkach wykonywane są badania:

• metaboliczne, 
• genetyczne,
• elektroencefalograficzne (EEG) – szczególnie jeśli występują objawy nietypowe lub współistniejące napady padaczkowe. 

Należy podkreślić, że rozpoznanie MPD wymaga także wykluczenia postępujących chorób neurologicznych o podobnym obrazie klinicznym, takich jak leukodystrofie, choroby mitochondrialne czy niektóre wrodzone miopatie.

Leczenie – jak postępować po rozpoznaniu?

Postawienie rozpoznania MPD stanowi punkt wyjścia do wdrożenia kompleksowego i długoterminowego postępowania terapeutycznego, którego celem jest maksymalizacja samodzielności dziecka oraz poprawa jego jakości życia. Leczenie dzieci z MPD ma charakter wielodyscyplinarny i powinno być prowadzone przez zespół specjalistów w zakresie m.in. pediatrii, neurologii dziecięcej, fizjoterapii, terapii zajęciowej, logopedii, psychologii oraz – w razie potrzeby – ortopedii oraz dietetyki.

Podstawą terapii są indywidualnie dobrane programy fizjoterapeutyczne, oparte na metodach neurorozwojowych (np. NDT-Bobath, Vojty), które mają na celu poprawę kontroli posturalnej, redukcję spastyczności oraz wspomaganie prawidłowego rozwoju motorycznego.

W przypadkach umiarkowanej lub ciężkiej spastyczności stosuje się leczenie farmakologiczne (np. doustny baklofen, benzodiazepiny, dantrolen, toksyna botulinowa typu A), a w niektórych sytuacjach rozważa się zabiegi chirurgiczne, takie jak selektywna rizotomia grzbietowa (SDR). Leczenie ortopedyczne może obejmować także korekcję deformacji stawowych lub ścięgien. Równolegle prowadzi się terapię mowy i komunikacji (często wspomaganą technologiami AAC), interwencje żywieniowe w przypadku dysfagii oraz leczenie padaczki, jeśli występuje. Istotne jest także wspieranie funkcji poznawczych i emocjonalnych, w tym dostęp do edukacji specjalnej oraz programów wczesnego wspomagania rozwoju.

Rola POZ w opiece nad dzieckiem z MPD

Lekarz POZ odgrywa kluczową rolę w koordynacji i ciągłości opieki nad dzieckiem z MPD – jest odpowiedzialny nie tylko za wczesne rozpoznanie nieprawidłowości rozwoju psychoruchowego u niemowlęcia, lecz także za kierowanie dziecka do specjalistycznych ośrodków diagnostycznych i rehabilitacyjnych. Po postawieniu rozpoznania, lekarze POZ:

• monitorują ogólny stan zdrowia, 
• nadzorują szczepienia ochronne, 
• prowadzą profilaktykę chorób współistniejących (np. infekcji dróg oddechowych),
• wystawiają skierowania na kontynuację rehabilitacji finansowanej przez NFZ. 

Lekarze POZ współpracują z neurologami dziecięcymi, fizjoterapeutami oraz zespołem specjalistów w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) i opieki koordynowanej, o ile ta jest dostępna w regionie. Może również zainicjować procedury orzekania o niepełnosprawności oraz pomóc rodzinie w uzyskaniu świadczeń socjalnych i pielęgnacyjnych. W kontekście ograniczonych zasobów kadrowych i długiego czasu oczekiwania na wizyty u specjalistów, rola lekarza POZ w rozpoznawaniu potrzeb dziecka i rodziny, kierowaniu na priorytetowe ścieżki diagnostyczne oraz wspieraniu w codziennym funkcjonowaniu nabiera szczególnego znaczenia. Efektywna opieka wymaga ścisłej współpracy z opiekunami dziecka i systematycznego dostosowywania planu leczenia oraz rehabilitacji do zmieniającego się stanu zdrowia i rozwoju pacjenta.

Interesują Cię zagadnienia związane z neurologią? Już teraz zapisz się na konferencję "Pierwsze kroki w POZ – psychiatria, neurologia, ból", która odbędzie się 2 października 2025 r.!