TORCH – jak i kiedy testować pacjentki w ciąży?

Skrót TORCH odnosi się do grupy zakażeń wrodzonych o istotnym znaczeniu klinicznym dla przebiegu ciąży i zdrowia noworodka. Obejmuje:

• T (Toxoplasma gondii) – toksoplazmoza, mogąca prowadzić m.in. do małogłowia i uszkodzeń siatkówki;
• O (Other) – inne zakażenia, takie jak parwowirus B₁₉, wirus ospy wietrznej i kiła;
• R (Rubella) – różyczka, zakażenie którą w I trymestrze może skutkować wadami serca, głuchotą i zaćmą;
• C (Cytomegalovirus) – najczęstsze wrodzone zakażenie wirusowe, związane z niedosłuchem i uszkodzeniem OUN;
• H (Herpes simplex virus) – opryszczka, stanowiąca ryzyko ciężkiej infekcji uogólnionej u noworodka.

U większości ciężarnych zakażenia TORCH przebiegają bezobjawowo lub skąpoobjawowo, co utrudnia ich rozpoznanie. 

Współczesne podejście do diagnostyki zakażeń TORCH odchodzi od rutynowego przesiewu wszystkich ciężarnych i koncentruje się na testowaniu w sytuacjach klinicznie uzasadnionych. 

Kiedy warto rozważyć badania w kierunku TORCH u ciężarnych?

Diagnostykę TORCH należy rozważyć szczególnie w następujących przypadkach:

• objawy infekcji u ciężarnej, takie jak gorączka, osutka, limfadenopatia, objawy grypopodobne, hepatosplenomegalia — zwłaszcza w I i II trymestrze, gdy ryzyko uszkodzeń płodu jest największe;
• nieprawidłowości w USG lub badaniach prenatalnych, m.in.: opóźnienie wzrastania płodu, zwapnienia śródczaszkowe, wodogłowie, małogłowie, wielowodzie, małopłytkowość, hepatomegalia;
• obciążony wywiad położniczy, np. poronienia, obumarcie wewnątrzmaciczne, poród dziecka z wadami wrodzonymi lub podejrzeniem infekcji wrodzonej;
• czynniki ryzyka środowiskowego lub zawodowego, m.in. kontakt z dziećmi w wieku przedszkolnym (CMV), brak szczepienia przeciw różyczce, spożycie surowego mięsa lub kontakt z odchodami kotów (toksoplazmoza).

Szczególną czujność należy zachować w I trymestrze ciąży, gdy pierwotne zakażenia TORCH mogą prowadzić do najcięższych powikłań strukturalnych i neurologicznych. Z kolei zakażenia w III trymestrze wiążą się z wyższym ryzykiem transmisji wertykalnej, ale zwykle łagodniejszymi skutkami klinicznymi u płodu.

Diagnostyka powinna być ukierunkowana na konkretny patogen i powiązana z czasem trwania ciąży, co zwiększa precyzję interpretacji wyników serologicznych i pomaga uniknąć nadrozpoznawalności lub nieuzasadnionego niepokoju pacjentki.

Jak interpretować wyniki testów w kierunku TORCH?

Interpretacja wyników serologicznych TORCH jest jednym z najtrudniejszych aspektów diagnostyki infekcji wrodzonych. Wymaga uwzględnienia nie tylko obecności konkretnych przeciwciał, ale również czasu trwania ciąży, dynamiki zmian serologicznych oraz klinicznego obrazu pacjentki.

Zakażenia wewnątrzmaciczne – najczęstsze problemy diagnostyczne

• CMV i toksoplazmoza – często dają wyniki fałszywie dodatnie w zakresie IgM — szczególnie w I trymestrze warto opierać się na testach awidności oraz, jeśli to możliwe, na PCR z krwi matki lub płynu owodniowego.
• Różyczka – w krajach o wysokim poziomie wyszczepialności dodatnie IgG zwykle oznacza odporność; brak IgG wymaga szczególnej ostrożności w I trymestrze. Izolowane IgM bez objawów rzadko mają znaczenie kliniczne i często są wynikiem krzyżowych reakcji.
• HSV – badania serologiczne są mało użyteczne w praktyce ciężarnych — diagnostyka opiera się na ocenie objawów, posiewach z miejsc zmienionych zapalnie lub PCR przy podejrzeniu infekcji okołoporodowej.

TORCH w praktyce POZ – co warto zlecać i jak unikać pułapek diagnostycznych?

W codziennej praktyce lekarza POZ wykonywanie pełnego panelu serologicznego TORCH u wszystkich ciężarnych nie znajduje uzasadnienia. Zamiast badań rutynowych, zaleca się celowane postępowanie diagnostyczne oparte na analizie indywidualnego ryzyka oraz objawów klinicznych.

W praktyce warto:

• ocenić odporność na różyczkę (IgG) – najlepiej jeszcze przed planowaną ciążą lub w I trymestrze;
• edukować pacjentki w zakresie profilaktyki toksoplazmozy – unikanie surowego mięsa, kontaktu z odchodami kotów, zachowanie higieny przy pracach w ogrodzie;
• identyfikować kobiety z grup ryzyka zakażenia CMV – głównie osoby mające kontakt z małymi dziećmi (praca w żłobku, przedszkolu, opieka nad rodzeństwem);
• monitorować ciąże wysokiego ryzyka – w przypadku cech infekcji w badaniach obrazowych lub objawów nieswoistych mogących sugerować infekcję wrodzoną.

W przypadku podejrzenia ostrego zakażenia TORCH, należy skierować pacjentkę do ośrodka referencyjnego, m.in. w celu identyfikacji materiału genetycznego patogenów TORCH metodą PCR z krwi ciężarnej czy płynu owodniowego lub ocena noworodka po porodzie.