Wyszukaj w publikacjach
W praktyce POZ suplementy diety stały się codziennością. Szacuje się, że ponad połowa dorosłych pacjentów w krajach rozwiniętych regularnie sięga po suplementy, często bez konsultacji medycznej. Reklama, influencerzy i nieprawdziwe przekonania prowadzą jednak do ich nadmiernej konsumpcji, co niesie za sobą ryzyko interakcji i działań niepożądanych.
Medycy mają obowiązek edukować, rozpoznawać potencjalne zagrożenia i rekomendować wyłącznie te suplementy, które mają uzasadnienie kliniczne i naukowe. Zignorowanie tematu suplementacji to przeoczenie ważnego aspektu medycyny stylu życia.
Czym jest racjonalna suplementacja i kiedy jest naprawdę potrzebna?
Racjonalna suplementacja oznacza uzupełnianie niedoborów żywieniowych w oparciu o rozpoznane braki, potwierdzone badaniami, z uwzględnieniem ryzyka i korzyści. Nie polega ona na „profilaktyce ogólnej” bez wskazań.
| Suplement | Dowody kliniczne (EBM) | Rekomendacja |
|---|---|---|
Witamina D | Tak (u osób z niedoborem, seniorzy, osteoporoza) | Zalecana selektywnie [1] |
Kwas foliowy | Tak (redukcja wad cewy nerwowej) | Obowiązkowy w ciąży, zalecany w okresie przedkoncepcyjnym |
Witamina C | Niskiej jakości dowody dla prewencji infekcji | Niezalecana rutynowo |
Omega-3 | Mieszane dane; pewne korzyści w hipertriglicerydemii | Zalecana w konkretnych wskazaniach |
Magnez, cynk | Ograniczone dowody | Stosować przy niedoborach |
Probiotyki | Potencjalnie skuteczne w biegunkach poantybiotykowych | Warunkowo zalecane |
Kiedy i komu zalecać suplementację?
Suplementacja powinna być poprzedzona oceną:
- wywiadu dietetycznego,
- wyników badań laboratoryjnych (np. 25(OH)D, ferrytyna, B12),
- wieku i stanu fizjologicznego.
Przykłady:
- kobiety planujące ciążę – kwas foliowy 400 mcg/d,
- osoby 65+ – witamina D 800-2000 IU/d (szczególnie w miesiącach jesienno-zimowych),
- wegetarianie/weganie – witamina B12 (cyjanokobalamina) w dawkach podtrzymujących,
- pacjenci z osteoporozą – witamina D + wapń.
Jak przeprowadzać rozmowę z pacjentem o suplementach?
W dobie powszechnego dostępu do (często niesprawdzonych) informacji, medycy mają za zadanie uporządkować wiedzę pacjenta i pomóc mu podejmować decyzje w sposób oparty na dowodach naukowych.
Krok 1: Zainicjuj rozmowę – zapytaj otwarcie
Zacznij od neutralnego pytania: „Czy przyjmuje Pan/Pani obecnie jakieś suplementy, zioła lub witaminy?” Pytanie otwarte zachęca pacjenta do szczerości i pozwala uniknąć niedomówień. Warto również zapytać o źródło wiedzy lub motywację: „Co skłoniło Pana/Panią do ich stosowania?”.
Krok 2: Oceń zasadność suplementacji
Zbierz informacje o stylu życia, diecie, chorobach przewlekłych, przyjmowanych lekach oraz wynikach badań (np. poziomie 25(OH)D, ferrytyny, B12). Na tej podstawie oceń, czy istnieją rzeczywiste wskazania do suplementacji.
Krok 3: Wyjaśnij, czym różni się suplement od leku
Przypomnij pacjentowi, że suplementy nie są lekami – nie przechodzą tak rygorystycznych badań klinicznych i kontroli jakości jak produkty lecznicze. Zwróć uwagę na możliwe zanieczyszczenia, rozbieżności w składzie oraz brak gwarancji skuteczności deklarowanej przez producenta.
Krok 4: Przedstaw możliwe ryzyko i interakcje
Omów potencjalne działania niepożądane (np. hiperkalcemia przy nadmiarze witaminy D) oraz interakcje z lekami (np. dziurawiec i obniżenie skuteczności antykoncepcji hormonalnej lub SSRI). Pomocne może być skorzystanie z bazy interakcji suplementów z lekami (np. Natural Medicines Database).
Krok 5: Zaproponuj alternatywę i wspólne decyzje
Jeśli suplementacja nie jest konieczna, przedstaw pacjentowi alternatywy w postaci zmian w diecie i stylu życia. Jeśli suplementacja jest zasadna, wskaż konkretny preparat, dawkowanie i czas stosowania. Wspólne podejmowanie decyzji zwiększa zaufanie i skuteczność zaleceń.
Zagrożenia związane z niekontrolowaną suplementacją – działania niepożądane i interakcje
| Suplement | Najważniejsze DN (dowody) | Interakcje klinicznie istotne | Komentarz EBM / kiedy uważać |
|---|---|---|---|
Witamina D | Hiperkalcemia przy nadmiernych dawkach/przewlekłej ekspozycji; ryzyko kamicy nerkowej przy łączeniu z wysokim Ca | Może nasilać działanie glikozydów naparstnicy (arytmie przy hiperkalcemii) – monitoruj wapń. | Suplementuj celowanie wg najnowszych wytycznych (Płudowski i wsp.: niedobory, seniorzy, osteoporoza; unikaj kumulacji „ukrytych” dawek w wielu preparatach. |
Kwas foliowy (B9) | Wysokie dawki mogą maskować niedobór B12 (sporne, ale opisywane); kluczowa diagnostyka B12 | Brak typowych interakcji lekowych o dużej sile, ale nie maskuj objawów B12 – potwierdzaj laboratoryjnie | Standard w planowaniu ciąży (400 µg/d) |
Witamina C | Biegunki osmotyczne przy wysokich dawkach; ↑ ryzyko kamicy szczawianowej u mężczyzn | Wysokie dawki mogą ↑ wchłanianie Fe (ostrożnie w hemochromatozie) | Nie zaleca się rutynowo do prewencji infekcji |
Witamina B6 (pirydoksyna) | Neuropatia czuciowa przy nadmiarze; raporty także przy niższych dawkach i przewlekłym stosowaniu | Brak klasycznych interakcji z lekami, problemem jest kumulacja z multiwitamin/energetyków | Pytaj o łączną podaż B6 z wielu źródeł |
Wapń (często z D) | Zaparcia; ↑ ryzyko kamicy | Chelacja – ↓ wchłanianie tetracyklin/fluorochinolonów i lewotyroksyny; zachowaj odstęp (≥4 h dla L-T4) | Rozważ modyfikację diety; oceniaj łączną podaż Ca (dieta+suplementy) |
Żelazo | Dyspepsja/zaparcia; przebarwienia stolca;brak odpowiedzi, gdy przyjmowane niewłaściwie | Silna chelacja: lewotyroksyna (zalecany odstęp ≥4 h), tetracykliny/fluorochinolony; interakcje z lewodopą/penicylaminą (↓ biodostępność) | Ustal porę dawkowania i odstępy; rozważ wit. C do poprawy tolerancji/absorpcji tylko przy wskazaniach |
Magnez | Biegunki (zwłaszcza sole tlenkowe); ryzyko hipermagnezemii w PChN | Chelacja antybiotyków (jak Ca/Fe/Zn) – odstęp przy tetracyklinach/fluorochinolonach | Preferuj formy o lepszej tolerancji jelitowej; oceń eGFR |
Cynk | Chelacja antybiotyków (jak Ca/Mg/Fe) – odstęp czasowy | Unikaj przewlekłej podaży >UL bez wskazań i kontroli | |
Kwasy omega-3 (EPA/DHA) | Dyspepsja/refluks; krwawienia: metaanaliza JAHA – ogólnie brak ↑ ryzyka, możliwie nieznaczne ↑ przy wysokodawkowym, oczyszczonym EPA | Teoretyczne ↑ ryzyka krwawień przy antykoagulantach/antyagregantach – monitoruj klinicznie (szczególnie wysokie dawki EPA) | Stosuj gł. w hipertriglicerydemii; oceniaj dawki i współleczenie |
Probiotyki (różne szczepy) | Ogólnie bezpieczne, rzadko: bakteriemia/fungemia u ryzykownych (immunosupresja, cewniki, ciężkie choroby) – przegląd 93 przypadków | Interakcje lekowe – praktycznie brak; ryzyko dotyczy stanu pacjenta i jakości preparatu | Wskazania: m.in. biegunka poantybiotykowa |
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum) | Zespół serotoninowy (z SSRI) – rzadko; reakcje fototoksyczne | Silny induktor CYP3A4/P-gp → spadki stężeń wielu leków (antykoncepcja, cyklosporyna/takrolimus, warfaryna, indynawir, digoksyna) – opisy odrzutów przeszczepu i ciąż mimo antykoncepcji | Unikaj u pacjentów na lekach o wąskim indeksie terapeutycznym; aktywnie dopytuj o samolecznictwo |
Witamina B12 | Bardzo bezpieczna; DN rzadkie | Brak istotnych interakcji; kluczowe, by nie maskować jej niedoboru nadmiarem folianów – potwierdzaj B12 przy granicznych wynikach | Suplementuj w niedoborach, weganizmie, po zabiegach bariatrycznych. |
Kontrowersje i wyzwania związane z suplementacją – co warto wiedzieć?
Suplementacja to kontrowersyjny temat w medycynie, głównie ze względu na ogromny rynek napędzany agresywnym marketingiem, a nie dowodami naukowymi. Często prowadzi to do przekonania, że suplementy zastępują zdrowy styl życia lub leczenie. Brak ścisłych regulacji sprawia, że suplementy mogą być zanieczyszczone, źle oznaczone lub zawierać niezgodne z deklaracją dawki składników. Jest to szczególnie niebezpieczne dla pacjentów przyjmujących leki, ponieważ mogą wystąpić groźne interakcje.
Źródła
- Płudowski, P., Kos-Kudła, B., Walczak, M., Fal, A., Zozulińska-Ziółkiewicz, D., Sieroszewski, P., Peregud-Pogorzelski, J., Lauterbach, R., Targowski, T., Lewiński, A., Spaczyński, R., Wielgoś, M., Pinkas, J., Jackowska, T., Helwich, E., Mazur, A., Ruchała, M., Zygmunt, A., Szalecki, M., Bossowski, A., … Misiorowski, W. (2023). Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients, 15(3), 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695
- Demay, M. B., Pittas, A. G., Bikle, D. D., Diab, D. L., Kiely, M. E., Lazaretti-Castro, M., Lips, P., Mitchell, D. M., Murad, M. H., Powers, S., Rao, S. D., Scragg, R., Tayek, J. A., Valent, A. M., Walsh, J. M. E., & McCartney, C. R. (2024). Vitamin D for the Prevention of Disease: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 109(8), 1907–1947. https://doi.org/10.1210/clinem/dgae290
- Vitamin B6 and neuropathy-an update. https://www.lareb.nl/media/oklibv35/signalering_vitamin-b6-and-neuropathy_def_website-geschikt-1.pdf [ostatni dostęp: 25.08.2025 r.]
- Office of Dietary Supplements - Zinc. https://ods.od.nih.gov/factsheets/Zinc-HealthProfessional/ [ostatni dostęp: 25.08.2025 r.]
- Javaid, M., Kadhim, K., Bawamia, B., Cartlidge, T., Farag, M., & Alkhalil, M. (2024). Bleeding Risk in Patients Receiving Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Journal of the American Heart Association, 13(10), e032390. https://doi.org/10.1161/JAHA.123.032390 (ostatni dostęp: 25.08.2025)
- Costa, R. L., Moreira, J., Lorenzo, A., & Lamas, C. C. (2018). Infectious complications following probiotic ingestion: a potentially underestimated problem? A systematic review of reports and case series. BMC complementary and alternative medicine, 18(1), 329. https://doi.org/10.1186/s12906-018-2394-3
