Dieta “keto” – czy jest na nią miejsce w praktyce klinicznej?

Dieta ketogeniczna (ketogenna, “keto”), obok postu przerywanego jest zyskującym na popularności modelem odżywiania nastawionym na redukcję masy ciała. Charakteryzuje się spożywaniem bardzo niewielu węglowodanów (poniżej 50 g dziennie), umiarkowanej ilości białka i wysokiej ilości tłuszczów, co stoi niejako w kontrze do współczesnych zaleceń żywieniowych. Stosunek wagowy tłuszczów do węglowodanów wynosi 3-4:1, co w założeniu ma wprowadzać organizm w stan ketozy, w którym, zamiast glukozy, głównym źródłem energii stają się ketony powstające z tłuszczów.

Jakie są efekty diety “keto” z klinicznego punktu widzenia? Czy istnieją medyczne przesłanki do jej stosowania?

Dieta keto – korzyści i zagrożenia

Udział kalorii pozyskiwanych z węglowodanów w diecie ketogennej nie przekracza 10%. W takich warunkach szybko dochodzi do wyczerpania zapasów glikogenu w organizmie. Komórki, pozbawione dopływu glukozy, przestawiają się na inny rodzaj paliwa – ciała ketonowe wytwarzane w wątrobie z tkanki tłuszczowej. Jest to stan naśladujący stan wygłodzenia przy jednoczesnej wystarczającej podaży kalorii. 

Zwolennicy diety ketogenicznej wskazują na korzystny wpływ ciał ketonowych na odczuwanie apetytu. Uważa się, że w przeciwieństwie do innych diet, stan ketozy sprzyja poczuciu sytości, nawet w warunkach deficytu kalorycznego, choć dokładne mechanizmy, dzięki którym ciała ketonowe hamują apetyt, nie zostały zdefiniowane [1].

Taki sposób odżywiana niesie ze sobą jednak liczne zagrożenia. Do możliwych powikłań stosowania diety ketogennej należą:

• kwasica ketonowa – stan ostry znany z diabetologii; znane są w literaturze przypadki kwasicy ketonowej wygenerowanej dietą “keto” [2, 3];
• objawowa hipoglikemia – zwłaszcza w fazie początkowej diety;
• kamica nerkowa – na skutek obniżenia pH moczu; 
• hiperurykemia – w skład diety “keto” wchodzą produkty o wysokiej zawartości kwasu moczowego (tłuste mięsa, ryby, sery); ich nadmiar może prowadzić do dny moczanowej;
• dyslipidemia – w wyniku zwiększonego spożycia tłuszczów; 
• zaparcie – na skutek małej ilości produktów bogatych w błonnik, tj. produktów pełnoziarnistych i owoców;
• niedobory pokarmowe prowadzące do zaburzeń wzrastania u dzieci.

Medyczne wskazania do stosowania diety “keto”

Istnieją czysto medyczne wskazania do zastosowania diety ketogennej. Jednym z nich jest padaczka lekooporna – bogatotłuszczowa dieta z ograniczeniem węglowodanów była stosowana u pacjentów z epilepsją już od lat 20. XX w. Współczesne badanie randomizowane [4] opublikowane w Lancet potwierdziło jej skuteczność w redukowaniu częstości napadów w populacji pediatrycznej nieodpowiadającej na farmakoterapię (spadek liczby napadów w grupie badanej średnio o 75%). Dzięki temu dieta “keto” na stałe znalazła swoje miejsce w wytycznych, a obecnie na rynku dostępne są w tym wskazaniu środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego kompatybilne z zasadami diety ketogennej.

Nie ma jednak jednoznacznych dowodów na skuteczność tej metody żywienia w ograniczaniu częstości napadów w populacji dorosłej.

Dieta ketogenna jest również złotym standardem leczenia w rzadkich wrodzonych chorobach metabolicznych:

• deficyt transportera glukozy do mózgu – GLUT1,
• deficyt dehydrogenazy pirogronianu – PDHD.

Literatura, poza przypadkami wymienionymi powyżej, nie dostarcza odpowiedzi na pytanie, czy są takie populacje pacjentów, u których potencjalne korzyści przeważyłyby nad ryzykiem powikłań. Nie jest też wiadome, jak długo można bez szkody dla zdrowia stosować dietę ketogenną oraz czy jest ona bezpieczna dla pacjentów z dodatkowymi obciążeniami internistycznymi. 

Dieta ketogeniczna – skuteczność w otyłości

Dieta “keto” nie jest zalecana w leczeniu dietetycznym u chorych na otyłość. Pojawiają się doniesienia, że dieta ketogenna może pozytywnie wpływać na kontrolę cukrzycy, prowadzić do utraty masy ciała i normalizacji stężenia triglicerydów; są one jednak pojedyncze i ze względu na swoją skalę – niewystarczające. W “Zaleceniach klinicznych dotyczących postępowania u chorych na otyłość” Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości [5] można przeczytać, że “[...] ten typ diety nie jest jednak rekomendowany zarówno z powodu braku wyników badań klinicznych pozwalających na oszacowanie skutków długofalowego stosowania tego typu diety, jak i jej udokumentowanego, negatywnego wpływu na mikrobiom jelitowy.” 

Podsumowanie

Stosowanie diety “keto” ma swoje medyczne uzasadnienie jedynie w ściśle określonych przypadkach. Jeżeli jednak pacjenci z innych przesłanek chcą spróbować jej stosowania, powinni to robić pod ścisłą kontrolą dietetyczną oraz lekarską. Kluczowa jest edukacja pacjentów w zakresie potencjalnych zagrożeń oraz regularne badania kontrolne celem wykluczenia powikłań (morfologia krwi, lipidogram, parametry wątrobowe i nerkowe).