Chód – dodatkowy parametr życiowy u seniorów?

Chód to podstawowa czynność życiowa, bezpośrednio powiązana z niezależnością i jakością życia osób starszych. Choć często postrzegany wyłącznie jako element sprawności fizycznej, w rzeczywistości odzwierciedla złożone współdziałanie wielu układów: nerwowego, mięśniowo-szkieletowego i sercowo-naczyniowego. Czy można go traktować jako kolejny parametr życiowy chorego?

Przyczyny zaburzeń chodu u osób starszych

Zaburzenia chodu mają charakter wieloczynnikowy. Do najczęstszych przyczyn należą:

• zaburzenia neurologiczne, m.in. choroba Parkinsona, udary, neuropatie obwodowe,
• sarkopenia i osłabienie mięśni kończyn dolnych,
• zaburzenia równowagi i widzenia,
• choroby układu krążenia (np. niewydolność serca),
• wielolekowość i działanie niepożądane leków (np. benzodiazepin, neuroleptyków),
• infekcje.

Warto również pamiętać o aspekcie psychospołecznym – depresja i lęk przed upadkiem mogą prowadzić do zaburzeń chodu.

Jak ocenić chód?

W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na to, jak pacjent wchodzi do gabinetu: czy chód jest pewny, czy nie występują wyraźne cechy niedowładu lub preferowania jednej ze stron, czy pacjent musi korzystać ze sprzętu, by się przemieszczać? 

W warunkach gabinetowych można także ocenić prędkość chodu na dystansie 5-10 metrów. Wynik poniżej 0,8 m/s sugeruje zwiększone ryzyko upadków, hospitalizacji i zgonu. Zaobserwowano jednak, że sposób wydania polecenia pacjentowi znacząco wpływa na wynik pomiaru. Przykładowo polecenie dotrzyj do autobusu, który zaraz odjedzie skutkowało większą prędkością chodu niż proste idź tak szybko, jak to możliwe. Wobec zmienności wyników należy skupić się na tym, żeby na przestrzeni kilku wizyt metoda używana do oceny prędkości chodu była taka sama. 

Wykorzystuje się także testy, takie jak:

• Timed Up and Go (TUG) – mierzony jest czas wstawania z krzesła, pokonania 3 metrów w normalnym tempie, wykonanie obrotu i powrót na pozycję wyjściową;
• Short Physical Performance Battery (SPPB) – obejmujący złożoną ocenę równowagi, prędkości chodu i siły kończyn dolnych.

Znaczenie zaburzeń chodu u seniorów

Osoby poruszające się wolniej niż 0,6 m/s mają istotnie podwyższone ryzyko utraty samodzielności, śmiertelności, a także obniżenia zdolności poznawczych, zaś tempo poniżej 0,4 m/s sugeruje konieczność stałej opieki [2]. Różne publikacje opisują odmienne punkty odcięcia, jednak zależność jest podobna. Obejmuje nie tylko ogólną sprawność czy samodzielność, ale również ryzyko zgonu czy prawdopodobieństwo hospitalizacji. 

Zgodnie z modelem Fried i wsp., spowolnienie chodu jest jednym z pięciu głównych kryteriów tzw. fenotypu kruchości (frailty syndrome), obok: 

• niezamierzonej utraty masy ciała, 
• osłabienia mięśni, 
• wyczerpania,
• niskiej aktywności fizycznej. 

Może stanowić użyteczne narzędzie do wczesnej identyfikacji osób w grupie ryzyka. 

W praktyce, oprócz oceny sposobu poruszania się pacjenta, istotne jest określenie, czy w ostatnim czasie wystąpiły jakieś zmiany. Zaburzony chód u pacjenta z wieloletnimi zmianami zwyrodnieniowymi stawów będzie mniej niepokojący (zakładając, że nic w ostatnim czasie się nie zmieniło) niż chód u chorego, który od tygodnia nie wychodzi z domu, choć wcześniej codziennie spacerował. 

Zaburzenia chodu – co może zrobić lekarz POZ?

Podstawowe działania w ramach POZ to:

• ocena chodu na rutynowych wizytach i ustalenie dynamiki zmian,
• analiza przyjmowanych leków – eliminacja substancji wpływających na świadomość i równowagę,
• wstępna diagnostyka zaburzeń neurologicznych, ortopedycznych i innych (np. niedobory witaminy B₁₂, niedoczynność tarczycy, hipowolemia).

Zależnie od sytuacji klinicznej, interwencje poprawiające sprawność seniorów mogą obejmować:

• rehabilitację ruchową,
• suplementację (np. witaminy D,  żelaza),
• leczenie sarkopenii: uzupełnianie białka, aktywność fizyczną,
• zwrócenie uwagi pacjentowi i jego rodzinie na warunki środowiskowe (np. konieczność zainstalowania poręczy).

Czy chód powinien być kolejnym parametrem życiowym?

Chód to parametr tani w ocenie i niewymagający inwazyjnych badań, mogący pełnić rolę wskaźnika stanu zdrowia seniora. Jego ocena pozwala zobrazować ryzyko zgonu, upadków, hospitalizacji, otępienia i innych. Uwzględnienie rutynowej oceny chodu w praktyce POZ i opiece geriatrycznej może poprawić wczesne wykrywanie kruchości, zapobiec upadkom i przedłużyć okres niezależności u osób starszych.