Zespół Frey po parotidektomii – jak go rozpoznać?

Zespół Frey to jedno z powikłań po parotidektomii. Lekarze POZ są często pierwszym kontaktem pacjenta skarżącego się na nietypowe objawy po operacji – dlatego warto znać to zagadnienie.

Czym jest zespół Frey i dlaczego warto go znać?

Zespół Frey (auriculotemporal syndrome), zwany też zespołem uszno-skroniowym to powikłanie m.in. po urazach lub operacjach ślinianek przyusznych, zwłaszcza po parotidektomii. Objawia się zaczerwienieniem i poceniem skóry okolicy przyusznej podczas jedzenia lub myślenia o jedzeniu, tzw. gustatory sweating. Objawy są związane z pobudzeniem gruczołu do produkcji śliny. Chociaż zespół Frey nie zagraża życiu, dla pacjenta bywa uciążliwy estetycznie i psychologicznie. 

Patofizjologia i przyczyny zespołu uszno-skroniowego

Zespół Frey jest efektem nieprawidłowej regeneracji po uszkodzeniu nerwu uszno-skroniowego (gałąź nerwu trójdzielnego). Fizjologicznie nerw ten odpowiada za produkcję śliny oraz unerwienie współczulne gruczołów potowych okolicy twarzy i głowy. W wyniku procesu patologicznego chory odczuwa objawy w obszarach zaopatrywanych przez nerw, czyli m.in. skórze skroni, głowy, okolicy przedusznej i okolicy stawu skroniowo-żuchwowego. Nasilenie dolegliwości może być różne – od lekkich objawów niewymagających interwencji po silne, ograniczające funkcjonowanie pacjenta. 

Najczęstszą przyczyną zespołu Frey jest parotidektomia, ale to powikłanie towarzyszy jedynie ok. 5% operacji. 

Czynniki ryzyka wystąpienia zespołu Frey:

• operacje w obrębie ślinianek przyusznych (im bardziej rozległe, tym większe ryzyko),
• urazy i infekcje,
• złamania żuchwy lub stawu skroniowo-żuchwowego,
• u niemowląt: porody związane z urazem mogącym prowadzić do uszkodzenia nerwu uszno-skroniowego.

Obraz kliniczny i rozpoznanie

Objawy pojawiają się zwykle kilka tygodni do kilku miesięcy po operacji (najczęściej od 2 do 12 miesięcy od zabiegu) i typowo obejmują:

1. zaczerwienienie skóry okolicy przyusznej podczas jedzenia,
2. pocenie się w tej samej lokalizacji,
3. brak bólu, świądu czy gorączki.

Wywiad, objawy oraz wynik testu Minora (test jodowo-skrobiowy) przesądzają o rozpoznaniu. Próba przebiega w następujący sposób: 

• nakłada się na zajętą okolicę roztwór jodu, następnie posypuje skrobią ziemniaczaną,
• po bodźcu pokarmowym miejsca o wzmożonej potliwości zabarwiają się na kolor brunatny.

Postępowanie w praktyce po uszkodzeniu nerwu uszno-skroniowego

W leczeniu zespołu Frey najważniejsze jest prawidłowe rozpoznanie i dostosowanie interwencji do nasilenia objawów. Gdy objawy są łagodne, nie przeszkadzają pacjentowi funkcjonalnie ani estetycznie, można pozostać przy obserwacji. Warto edukować chorych, że objawy nie jest niebezpieczne. Choć kluczową rolę odgrywają działania prewencyjne (np. wykorzystanie pogrubionego płata skórnego), gdy dojdzie do rozwoju zespołu Frey, można zastosować leczenie.

Leczenie miejscowe

Próbowano wykorzystać antyperspiranty, iniekcje z alkoholem czy atropiną – metody te okazały się nieskuteczne. Najbardziej rozpowszechnioną metodą leczenia miejscowego jest iniekcja toksyny botulinowej. Efekt jest zastosowania pojawia się w ciągu tygodnia, jednak nie jest trwały. Ze względu na nawroty objawów iniekcje trzeba powtarzać. 

Leczenie chirurgiczne

Interwencje chirurgiczne są zarezerwowane dla przypadków opornych na leczenie zachowawcze. Obejmuje m.in. przecięcie nerwu uszno-skroniowego oraz wycięcie zmienionej chorobowo skóry z zastosowaniem przeszczepu.

Podsumowanie

Zespół Frey to stosunkowo rzadkie powikłanie po operacjach ślinianek. Choć niegroźne i niepostępujące, może znacząco wpływać na komfort życia pacjenta. W codziennej praktyce lekarze powinni:

• rozpoznać objawy i charakterystyczne elementy wywiadu,
• edukować pacjenta i zaplanować kontrolę,
• w razie potrzeby skierować do poradni specjalistycznej.

Dzięki prostym interwencjom możliwe jest skuteczne złagodzenie objawów i poprawa jakości życia pacjentów.