Wyszukaj w publikacjach
10 rad kardiologicznych dla lekarza POZ. Część I – przede wszystkim prewencja
Choć kierowaniu się "chłopskim rozumem" w medycynie daleko do postępowania zgodnego z EBM, to niektóre obecne w codziennym życiu maksymy znajdują odzwierciedlenie w praktyce lekarskiej. Już Hipokrates mówił, że lepiej zapobiegać niż leczyć – stwierdzenie to jest aktualne po dziś dzień, zwłaszcza z perspektywy lekarzy pierwszego kontaktu, do których pacjenci nierzadko trafiają w ogólnym dobrym stanie zdrowia.
Niezmiennie praca lekarza POZ jest ściśle związana z chorobami kardiologicznymi, dlatego ostatnio przygotowaliśmy dla Was "10 rad kardiologicznych dla lekarza POZ". W niniejszym artykule wyjaśniona zostanie zasadność pierwszej z nich, która jest niczym innym, jak parafrazą wspomnianego powiedzenia. To opracowanie poświęcone jest prewencji w opiece kardiologicznej, natomiast następna publikacja z tego cyklu będzie traktować o metodach oceny ryzyka sercowo-naczyniowego w warunkach POZ.
Przede wszystkim prewencja!
Czynniki ryzyka dzieli się na modyfikowalne oraz niemodyfikowalne.
Wśród tych, na które nie mamy wpływu, należy wymienić:
- płeć,
- wiek,
- obciążenie genetyczne.
Jednak znacząca grupa czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych może być adresowana podczas codziennej opieki nad pacjentami w ramach podstawowej opieki zdrowotnej.
Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
Wśród modyfikowalnych czynników najczęściej wymieniane są:
- zbyt mała aktywność fizyczna,
- otyłość,
- nieprawidłowa dieta,
- nikotynizm,
- nadciśnienie tętnicze,
- dyslipidemie,
- cukrzyca… i wiele innych.
Choroby sercowo-naczyniowe są wiodąca przyczyną zgonów w Polsce i na świecie, dlatego tak ważne jest odpowiednie zapobieganie lub zmniejszenie ryzyka ich rozwoju. Już dawno ustalono, że prewencja jest łatwiejsza, tańsza i skuteczniejsza niż leczenie zaawansowanych chorób kardiologicznych, jak np. niewydolność serca.
Prewencja pierwotna w kardiologii – co na ten temat mówią wytyczne?
W wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczących prewencji chorób sercowo-naczyniowych w kompleksowy sposób opisano postępowanie mające na celu głównie zapobieganie rozwojowi chorób sercowych.
Podobnie, jak w przypadku chorób innych niż kardiologiczne, każdorazowo u podstaw znajduje się odpowiedni styl życia, który można podsumować jako regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta oraz unikanie używek. Te zalecenia są jednak konfrontowane z realiami pracy w POZ, gdzie czas, który lekarz może poświęcić na każdego pacjenta, jest ograniczony. Co więcej, należy pamiętać o tym, że lekarz pracujący w podstawowej opiece zdrowotnej nie musi być ekspertem od rozpisywania indywidualnych planów treningowych oraz diet. Nie oznacza to jednak, że jesteśmy zwolnieni z obowiązku zachęcania pacjentów do prowadzenia zdrowego stylu życia.
Zalecenia dotyczące prewencji kardiologicznej – aktywność fizyczną zalecać
Rozsądnym wydaje się, aby rekomendować pacjentom zwiększanie aktywności fizycznej nawet poprzez tak trywialne podpowiedzi jak pójście spacerem do sklepu zamiast korzystania z samochodu lub komunikacji miejskiej. Warto wygospodarować czas na regularne ćwiczenia, które powinny być dostosowane do profilu pacjenta – inne ćwiczenia będzie wykonywała przecież 70-letnia pacjentka z obciążeniami ortopedycznymi i 25-letni mężczyzna bez chorób towarzyszących.
Niemniej jednak wielu pacjentów wie, na co może sobie pozwolić, a codzienne, umiarkowanie intensywne treningi z pewnością przełożą się na szereg korzyści dla pacjentów, które szybko powinni odczuć. Zachęcajmy zatem pacjentów do szukania możliwości do ćwiczenia.
Dieta a zapobieganie chorobom sercowo-naczyniowym
Kolejnym aspektem jest codzienna dieta. Podobnie jak w przypadku aktywności fizycznej, trudno oczekiwać od lekarza POZ umiejętności dostosowywania diety do profilu każdego pacjenta, tym bardziej że coraz więcej osób ma pewne ograniczenia dietetyczne, wymagające konsultacji ze specjalistą np. gastroenterologii.
Niemniej jednak kilka podstawowych zaleceń dla pacjentów pozostaje zwykle uniwersalnych. Warto zachęcać pacjentów do spożywania nieprzetworzonej żywności, głównie pochodzenia roślinnego. Pożywienie pochodzenia zwierzęcego powinno być ograniczane, ponieważ zwykle w diecie jest go znacząco za dużo względem zapotrzebowania. Ponadto pacjenci powinni zwracać uwagę na wartość kaloryczną posiłków, która niejednokrotnie wykracza poza zapotrzebowanie. W razie potrzeby można zasugerować umówienie się na indywidualną konsultację dietetyczną – w przypadku pacjentów, którzy korzystają z internetu, warto polecić darmowy portal Diety NFZ.
Co z używkami, czyli alkohol i papierosy
Jednym z elementów diety jest także spożywanie alkoholu, czyli zagadnienie często poruszane przez pacjentów. Pomimo pewnych doniesień potwierdzających korzystny wpływ niektórych gatunków czerwonego wina na układ sercowo-naczyniowy, generalnie alkohol uznawany jest za substancję szkodliwą w każdej ilości, a jego spożywanie powinno być odradzane wszystkim pacjentom.
Kolejnym aspektem jest palenie papierosów przez pacjentów. Nikotynizm jest uznanym i silnym czynnikiem ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych o udowodnionym, niekorzystnym wpływie na serca i na naczynia krwionośne. W przypadku pacjentów palących należy zachęcić ich do zaprzestania, poinformować o konsekwencjach trwania w nałogu i przedstawić możliwość konsultacji w ramach poradni antynikotynowej. Niestety niejednokrotnie pacjenci zaprzestają palić dopiero po silnym impulsie, jakim zwykle jest zawał serca i związana z tym hospitalizacja.
Prewencja a choroby towarzyszące
Warto także zwrócić uwagę na pacjentów z już rozpoznanymi chorobami jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, czy dyslipidemia. Dokładne opisanie schematów postępowania z każdą z tych jednostek chorobowych wykracza poza to opracowanie, ale podkreślenia wymaga fakt konieczności odpowiedniej kontroli wszystkich chorób towarzyszących, a szczególnie tych mogących zwiększać ryzyko wystąpienia zdarzeń niedokrwiennych. Należy dążyć do osiągnięcia docelowych wartości stężenia cholesterolu, ciśnienia tętniczego i hemoglobiny glikowanej.
Tylko dzięki holistycznemu podejściu można poprawić rokowanie, ale także jakość życia osób pozostających pod opieką lekarzy POZ. Niemniej jednak bez wątpienia kompleksowa i sumienna opieka z uwzględnieniem wszystkich czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych jest ogromnym wyzwaniem.
Z drugiej strony działania prewencyjne z punktu widzenia chorób kardiologicznych można rozłożyć na kolejne wizyty i na każdej wizycie skupić się głównie na jednym zagadnieniu – np. na dbaniu o aktywność fizyczną.
Więcej materiałów na temat postępowania kardiologicznego znajdziecie w zakładce Wideo – np. w materiałach z konferencji “Pierwsze kroki w POZ”.
Źródła
- Visseren FLJ, Mach F, Smulders YM, Carballo D, Koskinas KC, Bäck M, Benetos A, Biffi A, Boavida JM, Capodanno D, Cosyns B, Crawford C, Davos CH, Desormais I, Di Angelantonio E, Franco OH, Halvorsen S, Hobbs FDR, Hollander M, Jankowska EA, Michal M, Sacco S, Sattar N, Tokgozoglu L, Tonstad S, Tsioufis KP, van Dis I, van Gelder IC, Wanner C, Williams B; ESC National Cardiac Societies; ESC Scientific Document Group. 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur Heart J. 2021 Sep 7;42(34):3227-3337. doi: 10.1093/eurheartj/ehab484. Erratum in: Eur Heart J. 2022 Nov 7;43(42):4468. doi: 10.1093/eurheartj/ehac458. PMID: 34458905.
