Kiedy podejrzewać u pacjenta niewydolność serca?

Ze względu na starzenie się społeczeństwa, niewydolność serca staje się coraz powszechniejszą jednostką chorobową, dotyczącą obecnie >10% pacjentów w wieku 70 lat i około 1% osób w grupie 50-latków. Rokowanie pozostaje poważne – około połowa pacjentów umiera w ciągu 5 lat od rozpoznania [1]. Wczesne rozpoznanie umożliwia szybkie wdrożenie terapii, która wpływa na codzienne funkcjonowanie chorych. U których pacjentów zasięgających porady lekarskiej należy podejrzewać niewydolność serca?

Definicja i podział

Zgodnie z definicją przedstawioną w wytycznych ESC niewydolność serca jest wieloobjawowym zespołem klinicznym spowodowanym zaburzeniami budowy lub czynności serca. W aktualnym podziale wyróżnia się:

• niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową (EF >50%, HFpEF),
• niewydolność serca z łagodnie obniżoną frakcją wyrzutową (EF 41-49%, HFmrEF),
• niewydolność serca z obniżoną frakcją wyrzutową (EF <40%, HFrEF) [1].

Czynniki ryzyka

Do grupy szczególnie narażonej na rozwój niewydolności serca należą osoby prowadzące siedzący tryb życia, palące papierosy, chorujące na otyłość i nadużywające alkoholu. 

Nadciśnienie tętnicze i choroba niedokrwienna serca odpowiadają za ⅔ przypadków niewydolności serca ze zmniejszoną frakcją wyrzutową. Ponadto zaburzenia lipidowe, cukrzyca, przewlekłe choroby płuc mogą z czasem przyczynić się do pogorszenia funkcji mięśnia sercowego i rozwoju niewydolności. 

Wśród młodych pacjentów do szczególnie istotnych czynników ryzyka należą zakażenia wywołane przez powszechnie spotykane wirusy (np. wirusa grypy) lub bakterie. Infekcja powikłana zapaleniem mięśnia sercowego lub zapaleniem wsierdzia może przyczynić się do rozwoju niewydolności narządu.

Należy także pamiętać o kardiotoksycznym działaniu niektórych leków. Przykładem takiej grupy są wykorzystywane w leczeniu nowotworów złośliwych antracykliny [1]. 

Objawy niewydolności serca

Do najważniejszych objawów niewydolności serca należą: 

• duszność, 
• męczliwość z towarzyszącą pogarszającą się tolerancją wysiłku, 
• cechy zastoju w krążeniu płucnym i systemowym, takie jak uczucie pełności z jednoczesną utratą apetytu, zwiększenie masy ciała, nocny kaszel, świszczący oddech. 

W badaniu przedmiotowym uwagę mogą zwrócić:

• nadmierne wypełnienie żył szyjnych, 
• trzeszczenia nad polami płucnymi, zlokalizowane w szczególności w okolicach podstawy płuc, 
• asymetria szmeru pęcherzykowego – mogąca świadczyć o obecności płynu w jamach opłucnowych,
• hepatomegalia, a niekiedy obecność płynu w jamie otrzewnej stwierdzane w badaniu fizykalnym jamy brzusznej. 

Należy jednak pamiętać, że w zależności od stopnia zaawansowania choroby spektrum objawów jest bardzo szerokie, a same dolegliwości cechują się różnym nasileniem. Ze względu na niespecyficzny obraz kliniczny ważne jest, aby zachować czujność diagnostyczną, szczególnie u pacjentów z grup ryzyka niewydolności serca [2,3]. 

Podejrzenie niewydolności serca w gabinecie lekarza POZ

Możliwości diagnostyczne w ramach POZ są ograniczone. Niewydolność serca można rozpoznać na podstawie podwyższenia NTproBNP i nieprawidłowego wyniku badania echokardiograficznego u pacjenta prezentującego objawy kliniczne [2]. W razie podejrzenia choroby w poradni lekarza rodzinnego najlepszym rozwiązaniem jest skierowanie pacjenta na konsultację specjalistyczną lub włączenie chorego do kardiologicznej ścieżki opieki koordynowanej [2, 4].

Niewątpliwie, ze względu na schorzenia współistniejące i niezdrowy tryb życia prowadzony przez pacjentów, niewydolność serca będzie coraz częstszą przyczyną konsultacji w gabinetach POZ. Stąd, lekarze rodzinni powinni zwrócić uwagę na wczesne diagnozowanie zaburzeń pracy mięśnia sercowego, rozpoznanie ich etiologii oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia. Ma to obecnie szczególne znaczenie, gdyż rozwój farmakoterapii, jaki nastąpił w ostatnim czasie pozwala na optymalizację stanu coraz większej liczby pacjentów [5].