Wyszukaj w poradnikach
Krótki przegląd IPP
Inhibitory pompy protonowej (IPP) to grupa leków, które bardzo silnie hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Dzięki swojemu korzystnemu profilowi bezpieczeństwa i stosunkowo rzadko występującym działaniom niepożądanym, są one szeroko stosowane w chorobach przewodu pokarmowego przebiegających z jego nadprodukcją, a także wchodzą w skład schematów eradykacji H. pylori.
Dostępne preparaty
Do inhibitorów pompy protonowej zaliczamy:
Trzy pierwsze substancje są dostępne na polskim rynku zarówno jako preparaty wydawane bez recepty (OCT), jak i na receptę, natomiast trzy kolejne zawsze wymagają recepty.
Zalecane dawki podstawowe
Inhibitory pompy protonowej stosowane są w pojedynczych dawkach dobowych, rano przed posiłkiem (nie dotyczy dekslanzoprazolu), standardowo:
- omeprazol, esomeprazol, rabeprazol – 20 mg,
- lansoprazol – 30 mg,
- pantoprazol – 40 mg,
- dekslansoprazol – 60 mg.
Mechanizm działania inhibitorów pompy protonowej
IPP to pochodne benzimidazolu, które podawane są doustnie w postaci tabletek lub kapsułek opornych na działanie kwasu żołądkowego. Jako proleki ulegają rozpuszczeniu w jelicie, skąd wchłaniają się do surowicy krwi. Zasadowe, lipofilne cząsteczki docierają następnie do żołądka, gdzie przenikają przez błonę komórek okładzinowych i przekształcają się w czynne sulfenamidy. Wiążąc się kowalencyjnie z pompą protonową (H+/K+-ATP-azą) nieodwracalnie blokują jej działanie. Jest to jedyna grupa leków bezpośrednio hamujących wydzielanie kwasu solnego do światła żołądka. Aby przywrócić produkcję kwasu konieczna jest synteza nowych cząsteczek enzymu przez komórki okładzinowe żołądka.
Czas półtrwania w osoczu jest podobny dla wszystkich przedstawicieli tej grupy leków i wynosi 1-3 godziny. Powyżej opisany, unikalny mechanizm działania jest odpowiedzialny za długi efekt działania, utrzymując pH w żołądku na poziomie >4 nawet do około 20 godzin po spożyciu.
Ponadto, ze względu na swoje bezpośrednie działanie przeciwbakteryjne oraz stabilizację efektu działania antybiotyków w wyższym pH żołądka, IPP znajdują zastosowanie w eradykacji H. pylori.
IPP należy przyjmować około pół godziny przed posiłkiem po to, aby szczyt ich działania przypadał na czas największej aktywności pomp protonowych. Zasada ta nie dotyczy dekslansoprazolu, który można przyjmować niezależnie od posiłku.
Wskazania do terapii IPP
Inhibitory pompy protonowej znajdują zastosowanie w bardzo wielu sytuacjach klinicznych. Aby poprawnie ocenić zasadność ich przyjmowania warto zapoznać się z artykułem, w którym szczegółowo omawiamy wskazania do terapii.
Działania niepożądane IPP
Inhibitory pompy protonowej są dobrze tolerowane przez pacjentów i ich stosowanie rzadko wiąże się z działaniami niepożądanymi. Jeśli takowe wystąpią, są to zazwyczaj: bóle głowy, biegunka (wynikająca najczęściej z zaburzeń mikrobioty jelitowej) oraz nudności.
Leki te przyczyniają się do dysbiozy, czyli modyfikacji flory bakteryjnej jelit, proporcjonalnie do siły hamowania wydzielania kwasu solnego w żołądku. Ograniczają w ten sposób naturalną barierę ochronną, co powoduje przeżywanie większej ilości bakterii, które wraz ze śliną przedostają się z jamy ustnej do żołądka. Może to predysponować do wzrostu Clostridioides difficile i rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit oraz sprzyja rozwojowi zespołu rozrostu mikroflory jelita cienkiego (SIBO).
Ze względu na zmianę odczynu soku żołądkowego, IPP mogą zaburzać wchłanianie substancji, które mają charakter słabych kwasów i słabych zasad. Należą do nich:
- witamina B12,
- sole żelaza,
- sole potasu,
- sole magnezu,
- węglan wapnia,
- leki: fluorochinolony, azolowe leki przeciwgrzybicze, lewotyroksyna, mykofenolan mofetylu, większość NLPZ.
Interakcje z innymi lekami
IPP są przekształcane głównie w wątrobie przez enzymy cytochromu P450, które są również odpowiedzialne za metabolizm wielu innych substancji. W związku z tym IPP mogą hamować lub zwiększać efekt działania innych leków. Należy zwrócić na to szczególną uwagę u osób z wielochorobowością, które przyjmują równocześnie wiele preparatów.
Wśród IPP omeprazol najsilniej zmienia aktywność cytochromu P450, szczególnie izoenzymów 2C19 i 3A4, hamując ją. Sprawia to, że inne leki, których metabolizm odbywa się w podobny sposób, znajdują się surowicy w znacznie wyższym stężeniu lub mają dłuższy okres półtrwania.
Należy unikać połączeń lub zachować szczególną ostrożność przy stosowaniu omeprazolu równocześnie z:
- antagonistami witaminy K (acenokumarol, warfaryna) – duże ryzyko krwawienia; należy bezwzględnie unikać tego połączenia leków;
- klopidogrelem – zmniejszenie działania przeciwpłytkowego;
- fluorochinolonami – oba leki zwiększają ryzyko uszkodzenia mitochondriów;
- antagonistami wapnia – znaczne nasilenie efektu hipotensyjnego;
- diklofenakiem – przy dobowej dawce wynoszącej co najmniej 150 mg.
Pozostałe ważne interakcje lekowe dotyczą wymienionych niżej substancji:
- lanzoprazol – może zmniejszać skuteczność doustnej antykoncepcji hormonalnej oraz wpływać na aktywność antybiotyków (zwiększa stężenie klarytromycyny we krwi oraz spowalnia wchłanianie amoksycyliny). Lanzoprazol zmniejsza również stężenie teofiliny, natomiast zwiększa fenytoiny, karbamazepiny i takrolimusu;
- esomeprazol – może spowalniać metabolizm diazepamu, citalopramu oraz fenytoiny.
Pantoprazol, dekslanzoprazol i rabeprazol powodują mniej interakcji lekowych, dlatego są bezpieczniejszym wyborem u osób starszych, przyjmujących wiele leków.
Cechy charakterystyczne poszczególnych IPP
Grupa leków jakimi są inhibitory pompy protonowej, ze względu na bardzo zbliżony mechanizm działania, charakteryzuje się podobnymi cechami. Poniżej przedstawiono właściwości szczególne dla niektórych przedstawicieli tej grupy.
Omeprazol
- duże ryzyko interakcji lekowych ze względu zmianę aktywności cytochromu P450
Lansoprazol
- duże ryzyko interakcji z innymi lekami
Esomeprazol
- izomer omeprazolu o większej biodostępności
- lepsza kontrola i silniejsze hamowanie wydzielania kwasu solnego
- przy dużych dawkach możliwość uzyskania achlorhydrii
- mniejsza ilość interakcji z lekami metabolizowanymi przez cytochrom P450 w porównaniu z omeprazolem
Dekslansoprazol
- dłuższy czas działania osiągany dzięki systemowi dwufazowego uwalniania
- możliwość przyjmowania niezależnie od posiłku
- mniejsze ryzyko interakcji z innymi lekami – bezpieczniejszy wybór dla pacjentów z wielochorobowością
Rabeprazol
- możliwość przyjmować niezależnie od posiłku
- mniejsze ryzyko interakcji z innymi lekami – bezpieczniejszy wybór dla pacjentów z wielochorobowością
Pantoprazol
- mniejsze ryzyko interakcji z innymi lekami – bezpieczniejszy wybór dla pacjentów z wielochorobowością
O czym należy pamiętać, aby uniknąć błędów w terapii IPP?
- U pacjentów zgłaszających zgagę, ale u których brak jest podstaw do rozpoznania choroby refluksowej przełyku, nie należy zwiększać dawki IPP.
- Tabletki lub kapsułki z preparatami IPP powinny być przyjmowane w całości. Nie należy ich kruszyć ani dzielić przed spożyciem.
- Zbliżając się do końca terapii należy poinformować pacjentka o możliwości wystąpienia efektu odbicia, czyli nadmiernego wydzielania kwasu solnego po odstawieniu IPP.
- Należy poinformować pacjentka o konieczności odstawienia IPP przed badaniami diagnostycznymi w kierunku zakażenia H. pylori.
- W eradykacji H. pylori należy zlecać odpowiednie dla schematu dawki leków, a unikać ich zmniejszania.
- Z uwagi na możliwość licznych interakcji lekowych nie należy stosować leków z grupy IPP jako “osłony” u pacjentów przyjmujących wiele leków.
- Długotrwała terapia IPP może prowadzić do dysbiozy, która wtórnie może modyfikować przebieg innych współtowarzyszących chorób.
Referencje
- Dąbrowski A.: Bezpieczeństwo stosowania inhibitorów pompy protonowej. Med. Prakt., 2019; 7-8: 128–130.
- Woroń J. Blaski i cienie powszechnie stosowanych inhibitorów pompy protonowej. Medycyna po dyplomie, 2023; 3
- Rydzewska G. Inhibitory pompy protonowej. Czy są między nimi różnice? Termedia, 2014
- Uździcki A., Awgul S., Słuczanowska-Głąbowska S. Wybrane doniesienia na temat zagrożeń i powikłań związanych z terapią przy użyciu inhibitorów pompy protonowej, Współczesna Farmacja; 2017; 10: 168-176
- Mutschler E. Farmakologia i toksykologia: podręcznik. MedPharm. (2016).
