Narodowa Strategia Onkologiczna – czego brakuje w polskiej onkologii?

Onkofundacja Alivia podsumowała realizację Narodowej Strategii Onkologicznej w latach 2020-2023, wskazując zarówno sukcesy, jak i niedociągnięcia oraz porażki. Strategia ma na celu poprawę sytuacji pacjentów onkologicznych, jednak wiele zadań zaplanowanych do realizacji w latach 2020-2023 wciąż pozostaje niezrealizowanych, a eksperci podkreślają potrzebę większego zaangażowania w profilaktykę pierwotną, terminową diagnostykę oraz lepszy dostęp do leczenia. 

Narodowa Strategia Onkologiczna (NSO) została opracowana, by zmniejszyć zachorowalność oraz śmiertelność związaną z chorobami nowotworowymi. Nadrzędnym celem jest zwiększenie odsetka pacjentów przeżywających pięć lat po zakończeniu terapii onkologicznej.

Jednak sposób definiowania tego wskaźnika budzi kontrowersje. Zgodnie ze standardami przyjętymi przez National Cancer Institute, 5-letnie przeżycie odnosi się do odsetka osób, które przeżyły pięć lat od momentu postawienia diagnozy lub rozpoczęcia leczenia. Taka interpretacja jest również stosowana przez ekspertów z Narodowego Instytutu Onkologii oraz Krajowego Rejestru Nowotworów. Niestandardowe zdefiniowanie wskaźnika w NSO rodzi pytania o metody pomiaru i punkt odniesienia, co może wpłynąć na trudności w monitorowaniu rzeczywistych postępów. Pomimo licznych uwag zgłaszanych przez naszą fundację podczas konsultacji społecznych, ostatecznie eksperci i decydenci nie zdecydowali się na zmianę definicji wskaźnika 

– mówi Joanna Fratczak Kazana, wicedyrektorka Onkofundacji Alivia. 

Realizacja nadrzędnego celu ma być osiągnięta poprzez działania skoncentrowane na kilku kluczowych obszarach: kadrach, profilaktyce pierwotnej, profilaktyce wtórnej, innowacjom i inwestycjom w naukę oraz inwestycjom w system opieki onkologicznej.

Dzięki realizacji określonych zadań ma zostać osiągnięte m.in. zwiększenie wykrywalności nowotworów we wczesnych stadiach rozwoju oraz poprawa jakości życia pacjentów zarówno w trakcie terapii, jak i po jej zakończeniu. Z perspektywy pacjentów, szczególnie ważna jest poprawa dostępności do diagnostyki i leczenia, krótsze kolejki, szybka diagnostyka i koordynacja opieki 

– dodaje.  

Sukcesy i niedociągnięcia

Ministerstwo Zdrowia nie opublikowało jeszcze raportu za 2024 rok dot. realizacji zadań NSO w zeszłym roku.

Wiemy jednak już teraz, że wielu celów zaplanowanych pierwotnie na półmetek realizacji nie zrealizowano, w tym np. nie udało się znacząco zwiększyć zgłaszalności na badania przesiewowe w kierunku raka piersi, zwiększyć odsetka osób w populacji docelowej, które odbyły badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy, nie udało się wdrożyć tzw. Cancer Units dla nowotworów płuca, nowotworów ginekologicznych i urologicznych 

– mówi Alicja Fudali z Onkofundacji Alivia.

Jak wskazuje Alivia, do końca 2023 r. nie zakończono realizacji nawet połowy zadań zaplanowanych pierwotnie na lata 2020-2023. Bardzo źle i źle przedstawia się sytuacja w zakresie inwestycji w system opieki onkologicznej, gdzie zrealizowano 5 z 17 zaplanowanych działań (29%) oraz w zakresie prewencji wtórnej (badania przesiewowe) – odpowiednio 5 z 15 działań (33%). Do największych sukcesów NSO można zaliczyć poprawę dostępu do nowoczesnych terapii, zwłaszcza w przypadku nowotworów takich jak: rak piersi, płuc, jajnika, szyjki macicy oraz czerniak. Dzięki wprowadzeniu nowych programów lekowych i terapii zgodnych z europejskimi wytycznymi, wielu pacjentów uzyskało dostęp do skuteczniejszych metod leczenia. Poprawa wskaźnika Alivia Oncoindex, który wzrósł o 21 punktów w latach 2017-2023, potwierdza zwiększenie dostępu do innowacyjnych terapii. 

Dość dobrze możemy też ocenić realizację zadań z obszaru inwestycji w kadry oraz w naukę i innowacje. W tych obszarach zrealizowano odpowiednio 8 z 12 (67%) oraz 6 z 10 zaplanowanych do wykonania zadań (60%)  

 – wskazuje Alivia. 

Wśród czynników wpływających na realizację założeń NSO wymienić należy epidemię COVID-19 oraz wybuch wojny w Ukrainie.

Pandemia COVID-19 spowodowała szereg utrudnień w leczeniu onkologicznym, takich jak opóźnienia w diagnozach oraz ograniczenie dostępności leczenia, co znacznie pogorszyło sytuację pacjentów onkologicznych oraz zdestabilizowało sytuację w placówkach medycznych. Z kolei wojna w Ukrainie spowodowała zwiększenie liczby pacjentów w Polsce, co dodatkowo wpłynęło na już i tak przeciążony system opieki zdrowotnej. Jednak te wydarzenia nie uzasadniają tak znacznych opóźnień w realizacji wielu celów NSO. Ponadto, harmonogram oraz treść poszczególnych zadań NSO są regularnie zmieniane w kolejnych latach. Wątpliwości budzą też zdefiniowane w dokumencie cele, które często zawierają nieprecyzyjne sformułowania lub pozbawione są wskaźników, co efektywnie utrudnia monitorowanie stopnia ich wdrożenia. 

– mówi Joanna Frątczak-Kazana. 

Plany na 2025 rok – priorytetem opieka koordynowana w onkologii

W najbliższym czasie priorytetem ma być wdrożenie w kwietniu 2025 opieki koordynowanej w onkologii, w postaci Krajowej Sieci Onkologicznej (KSO), mającej zapewnić kompleksową i jednolitą opiekę onkologiczną każdemu pacjentowi niezależnie od miejsca zamieszkania. Ponadto, wśród zadań NSO na 2025 rok znajduje się poprawa sytuacji kadrowej w onkologii, kontynuacja działań edukacyjnych i informacyjnych promujących profilaktykę przeciwnowotworową oraz promocja udziału w badaniach klinicznych. Mają być też realizowane dalsze inwestycje w modernizację placówek medycznych oraz wymianę sprzętu medycznego wykorzystywanego do diagnostyki i leczenia nowotworów. 

Zdaniem Joanny Frątczak-Kazana, w 2025 roku należy rozpocząć lekcje edukacji zdrowotnej w szkołach.

Edukacja na temat zdrowego stylu życia, szczepień przeciw HPV oraz innych czynników występowania chorób nowotworowych mogłaby w przyszłości wpływać na liczbę diagnoz. Bardzo ważne jest, aby poprawić wykrywalność chorób nowotworowych we wczesnym stadium. W tym celu należy przede wszystkim postawić na skuteczniejszą realizację badań przesiewowych. W zakresie diagnostyki i leczenia należy podjąć pilne działania, aby skrócić czas oczekiwania na diagnozę i rozpoczęcie leczenia 

– mówi. 

Obecnie zaledwie 64% diagnostyki wstępnej i 69% diagnostyki pogłębionej, wśród pacjentów będącej w procedurze DiLO, realizowana jest terminowo.

To oznacza, że aż jeden na trzech pacjentów nie jest w stanie wykonać wymaganych badań w wyznaczonym czasie, co niekorzystnie wpływa na szybkie wdrożenie leczenia. Wielu pacjentów z rakiem płuca otrzymuje diagnozę po pół roku od zgłoszenia objawów, a potem musi jeszcze czekać na rozpoczęcie leczenia. To, w połączeniu z nierównym dostępem do opieki zdrowotnej w Polsce, prowadzi do opóźnień w leczeniu, a w konsekwencji – pogorszenia rokowań u pacjentów 

– dodaje Alicja Fudali.

Jaki jest aktualny stan polskiej onkologii?

Stan polskiej onkologii jest daleki od oczekiwań pacjentów i od realizacji celów postawionych w Narodowej Strategii Onkologicznej. Pomimo wysiłków, ogólna umieralność z powodu chorób nowotworowych w Polsce pozostaje o 15% wyższa niż średnia w Unii Europejskiej (dane OECD). Eksperci podkreślają, że bez usprawnienia diagnostyki, zwiększenia dostępności leczenia i efektywniejszego wykorzystania budżetu, polska onkologia nie nadąży za standardami europejskimi.

Choć nie mamy dostępu do aktualnych danych dot. stadium wykrytych nowotworów, możemy przypuszczać, z dużą dozą prawdopodobieństwa, że udział w badaniach przesiewowych w kierunku wykrycia raka piersi na poziomie 30%, raka szyjki macicy kilkunastu procent i brak screeningu w raku płuca, nie poprawiają statystyk. Widzimy zwiększenie ilości nowych technologii lekowych na listach refundacyjnych, jednak faktyczna dostępność dla pacjentów jest mocno ograniczona, z jednej strony przez długotrwałe procedury kontraktowania w NFZ, a z drugiej strony przez dostęp do placówek realizujących programy lekowe 

– wskazuje Joanna Frątczak-Kazana. 

Istnieje ryzyko, że problemy finansowe NFZ mogą dodatkowo pogłębić kryzys w systemie opieki zdrowotnej.

Prognozy opublikowane w raporcie “Luka finansowa systemu ochrony zdrowia w Polsce” wskazują na deficyt finansowy sięgający 159,5 mld zł w latach 2025–2027. To wywołuje głębokie obawy dotyczące dostępu do świadczeń onkologicznych 

– dodaje Alicja Fudali.

Ekspertki podkreślają, że widać starania i duży wkład pracy w realizację NSO, zarówno po stronie departamentu koordynacji w Ministerstwie Zdrowia, jak i po stronie Narodowego Instytutu Onkologii będącego Krajowym Ośrodkiem Monitorującym. Jednak czy te działania przyniosą wymierne efekty?

Odpowiedzi uzyskamy porównując w czasie dane o sytuacji polskiej onkologii w porównaniu do innych krajów europejskich. Według ostatnich danych OECD, ogólna umieralność z powodu chorób nowotworowych w Polsce jest o 15% wyższa od średniej UE i zmniejsza się wolniej niż średnia UE 

– dodaje Frątczak-Kazana. 

Przypomnijmy, że budżet NSO na lata 2020-2030 wynosi 5 mld 100 mln zł. W latach 2020–2023 na realizację zadań Narodowej Strategii Onkologicznej wydano ponad 1 miliard 342 miliony złotych, a zaplanowano wydatkowanie na poziomie 1 mld 654 mln zł.