Czy porozumienie bez przemocy przydaje się w pracy lekarza?

Komunikacja jest jednym z podstawowych narzędzi w pracy lekarza. Nierzadko ma ona większe znaczenie niż zaawansowane procedury medyczne albo najnowsze leki. Właśnie dlatego warto omówić jeden z modeli porozumiewania się, jakim jest Porozumienie Bez Przemocy (ang. Nonviolent communication, NVC), w skrócie PBP, stworzony przez psychologa Marshalla Rosenberga. 

Dlaczego dobra komunikacja jest ważna?

Jak pokazują badania [1], zaufanie i dobra komunikacja wpływają na wzrost zadowolenia pacjentów z udzielonej opieki oraz mają pozytywny wpływ na przestrzeganie zaleceń lekarskich. Efektywne przekazanie najważniejszych wiadomości przy wypisie wpływa na zmniejszenie częstości ponownych hospitalizacji [2]. Dodatkowo, co szczególnie ważne w trudnych warunkach pracy w polskich szpitalach, skuteczna i przyjazna komunikacja wiąże się również z oszczędnością czasu. 

Korzyści dla całego systemu ochrony zdrowia

Komunikacja według zasad PBP zwiększa poziom zrozumienia między lekarzem/rką a pacjentem/tką, tym samym powodując wzrost zadowolenia z pracy, a także poprawiając nastawienie do pacjenta, co ma duże znaczenie w prewencji wypalenia zawodowego. Ma również korzystny wpływ na współpracę w zespole [3]. Wiele badań dowodzi skuteczności PBP w budowaniu empatii i relacji z pacjentami zarówno wśród studentów/tek medycyny [4], pielęgniarstwa [5], jak i między pracownikami ochrony zdrowia [6].

Podstawowe zasady PBP

Komunikacja w Porozumieniu Bez Przemocy opiera się na czterech elementach: spostrzeżeniu, uczuciu, potrzebie oraz prośbie. Ponadto PBP zakłada, że kontakt między dwiema stronami powinien składać się z dwóch faz: szczerego wyrażania siebie oraz empatycznego odbioru. Jedną z zasad tego modelu jest również unikanie osądzania, porównań i odrzucania odpowiedzialności za swoje czyny. Wynika to z faktu, że jego istotą jest empatia, czyli umiejętność współodczuwania kogoś innego, świadomość emocji i potrzeb zarówno swoich, jak i drugiej osoby. 

Praktyczne zastosowanie

Jak przekonuje autor, tę metodę można wykorzystywać zarówno w rodzinie, intymnych związkach, jak również w pracy, organizacjach, a także podczas dyskusji i konfliktów. Przekładając to na grunt ochrony zdrowia, Porozumienie Bez Przemocy jest użyteczne w kontaktach między członkami zespołu terapeutycznego oraz między medykami a pacjentami. 

W nauce PBP przydatna może być analiza komunikatów wysyłanych przez pacjenta poprzez 4 kluczowe elementy wymienione wyżej. Na przykład, pacjent, który właśnie usłyszał diagnozę choroby nowotworowej i zaprzecza jej, a nawet podważa kompetencje lekarza, może czuć lęk lub/i zaskoczenie. Bardzo prawdopodobne jest, że potrzebuje poczucia sensu, bezpieczeństwa, nadziei. Lekarz z kolei, słysząc takie słowa, może czuć zniechęcenie, zmieszanie czy bezsilność. Potrzebuje zaufania i chce mieć uczucie bycia słyszanym [7].

Przykładowe komunikaty według zasad PBP

• Pacjentka prosi o uśmierzenie bólu podczas porodu siłami natury. Propozycja wypowiedzi: Słyszę, że coraz silniej Pani płacze oraz krzyczy (obserwacja), czuje się Pani coraz bardziej obolała (uczucia), potrzebuje Pani odpocząć od bolesnych skurczy (potrzeba). Co mogę zrobić, by poczuła Pani teraz ulgę/proponuję skakanie na piłce przez kilka kolejnych skurczów. Co Pani na to?/Czy pójść po anestezjologa? (prośba o działanie) [8].
• Pacjentka prosi o obecność dwóch osób towarzyszących. Propozycja wypowiedzi: Słyszę, że chciałaby Pani mieć przy sobie dwie bliskie osoby (obserwacja), jednocześnie chciałabym mieć zapewniony komfort pracy w tak małej sali (uczucia). Czy osoby te mogłyby się wymieniać, czy to byłoby w porządku? [8].
• Pacjentka chora na cukrzycę typu II powinna zjadać 4-5 posiłków dziennie. Propozycja wypowiedzi: Aby wspomóc leczenie cukrzycy, należy zadbać o to, by jadła Pani 4–5 posiłków dziennie. Częste i regularne posiłki wpływają pozytywnie na metabolizm. Dodatkowo, sprzyjają utrzymaniu prawidłowego stężenia glukozy we krwi oraz przekładają się na ogólną poprawę kondycji zdrowotnej [9].

Czas na zmiany

Nauka komunikowania się według zasad PBP nie jest prosta, szczególnie gdy przez lata studiów i pracy doświadczyliśmy języka pełnego frustracji, zniecierpliwienia czy oskarżeń, zarówno ze strony współpracowników, wykładowców czy pacjentów. Jak przedstawiono powyżej, dobra komunikacja może jednak diametralnie zmienić jakość naszej pracy, dlatego warto spróbować, nawet jeśli na pierwszy rzut oka ta metoda może wydawać się sztuczna lub zbyt skomplikowana.

Wszystkim osobom, które chcą poszerzyć swoją wiedzę w zakresie Porozumienia Bez Przemocy, polecamy:

• książkę Marshalla Rosenberga “Porozumienie bez przemocy. O języku życia”;
• rozmowę ze specjalistą chorób wewnętrznych oraz trenerem Porozumienia Bez Przemocy, Matthew Ledermanem w 189. odcinku podcastu “Psychiatry & Psychotherapy Podcast”.