Co czuje lekarz? – recenzja

What Doctors Feel: How Emotions Affect the Practice of Medicine to książka o emocjonalnym wymiarze medycyny. Danielle Ofri, internistka, opowiada historie różnych pacjentów pokazując, jak ważnym aspektem w relacji lekarz-pacjent są emocje. 

Empatia

Już we wstępie autorka zwraca uwagę na mit lekarza pozbawionego  emocji, powielany w mediach (patrz: dr House). Ofri przekonuje jednak, że interakcja lekarz-pacjent bez emocji obyć się nie może, tak jak każdy kontakt między ludźmi. To, czy lekarz zauważy swoje emocje i w jaki sposób je przeżyje, będzie miało znaczący wpływ na kształt jego relacji z pacjentem. 

Właściwą część książki rozpoczyna opowieść o empatii. Autorka opisuje pacjentów, do których nie sposób podejść bezemocjonalnie - bezdomna ofiara gwałtu z karaluchami chowającymi się w jej ubraniu, starszy, wychudzony pacjent z demencją i licznymi owrzodzeniami tak zaawansowanymi, że wymagał amputacji nóg. Pacjenci mogą wywoływać różne emocje, np. smutek, obrzydzenie, radość. Zdarza się, że emocje lekarza uniemożliwiają empatyczne podejście do chorego. Ofri wspomina przypadek kobiety w średnim wieku proszącej o receptę na tabletki odchudzające. Butna pacjentka starała się zmanipulować lekarkę i uzyskać receptę. Autorka pisze, że złość wywołana postawą pacjentki zdominowała tę interakcję i uniemożliwiła empatyczne podejście, tym samym blokując dojście do sedna problemu: czy przyczyną wizyty była depresja, anoreksja, uzależnienie? 

Umiejętności rozmowy z pacjentem wykraczającej poza bezemocjonalne ramy wywiadu lekarskiego nie da się nauczyć ze slajdów w Powerpoincie. Najlepiej uczyć się w praktyce - na zajęciach klinicznych. Autorka wskazuje, że to lekarze nadzorujący studentów odgrywają największą rolę w procesie kształtowania się u nich umiejętności miękkich. Niekiedy uczą nieświadomie, ponieważ studenci widzą w jaki sposób pacjenci są traktowani i jak reagują na mowę werbalną i niewerbalną lekarza. Jednocześnie trzeba pamiętać, że emocje pacjentów często wynikają z trudnej sytuacji do jakiej doprowadziła ich choroba. Możemy pokazać wzburzonemu rodzicowi, że to my rządzimy albo spróbować go zrozumieć i odkryć, że za złością kryje się strach o zdrowie jego dziecka. Oczywiście taka postawa nie jest łatwa, przede wszystkim ze względu na niewielką ilość czasu, którą możemy poświęcić pacjentowi. Jednak im lepszą więź z chorym zbudujemy, tym rzadziej spotkamy się z agresją i tym chętniej pacjent będzie stosował się do naszych zaleceń. It is much more important to know what sort of a patient has a disease than what sort of a disease a patient has - cytując Williama Oslera.

Strach

W dalszej części książki autorka pisze o obawie popełnienia błędu lub przeoczenia istotnego faktu, potęgowanej przez brak czasu dla pacjentów i myśl, że w medycynie błąd wpływa bezpośrednio na zdrowie i życie ludzi. Ofri opisuje pacjentkę, która przyszła na wizytę z listą objawów dotyczących różnych układów, a wyniki jej badań były prawidłowe. Dalszy wywiad wskazywał na depresję, więc pacjentka otrzymała tabletki na sen i skierowanie do psychiatry. Niedługo później chora trafiła do szpitala z powodu zatorowości płucnej. Objawy tego stanu nagłego wtopiły się w tłum innych. Co więcej, łatwo było przypisać diagnozę psychiatryczną zdrowej na pierwszy rzut oka pacjentce, która przyszła do lekarza z obszerną listą objawów wypisaną na kartce. O ile możliwe było postawienie trafnej diagnozy, wymagało to przeprowadzenia pełnego wywiadu i wypytania dokładnie o każdy z objawów znajdujący się na długiej liście, na co nie było czasu. Autorka dzieli się refleksją, że musi zaakceptować niepewność w medycynie i związany z tym stres. 

Smutek, wstyd i rozczarowanie

Na potrzeby książki autorka przeprowadziła rozmowę z Evą - pediatrą. Eva opowiada, że jej rezydentura opierała się na ciągłym odcinaniu się od emocji, na których przeżycie nie było czasu, przestrzeni ani energii. Jednak smutek i żal są nieodłączną częścią medycyny, a ciągła walka z tymi emocjami może prowadzić jedynie do znieczulicy i wypalenia. 
Ofri pisze także o wstydzie, opisując sytuację, gdy popełniła błąd i została zrugana w obecności stażysty. Autorka definiuje wstyd jako reakcję emocjonalną na popełnienie błędu lub porażkę, która zaburza obraz własnej osoby. Błąd był więc dowodem braku kompetencji, o których posiadaniu była przekonana. Ofri pisze, że zmaganie się ze wstydem utrudnia kultura środowiska medycznego, według której jest się dobrym lekarzem albo porażką. 
W dalszej części książki zostaje poruszony temat rozczarowania. Daje on o sobie znać gdy zawód lekarza, jawiący się na początku jako wymarzona kariera, dzięki której będziemy pomagać ludziom, nie spełnia naszych oczekiwań. Pacjenci, którym nie można pomóc, którzy sami sobie szkodzą albo, cytując autorkę, nie zasługują na pomoc - to wywołuje frustrację i potęguje rozczarowanie wybranym zawodem. Do tego dochodzą czynniki zewnętrzne: biurokracja, brak czasu i przestrzeni do wyrażenia emocji itd. Wynikające z tego negatywne emocje mają destrukcyjny wpływ na interakcje z pacjentami. W końcu kto chciałby być leczony przez sfrustrowanego, niezadowolonego lekarza?

Pozwy

Ostatni rozdział został poświęcony pozwom, które niekiedy ciągną się latami. Pozew podważa kompetencje lekarza i niezależnie od wyniku procesu oraz zasadności roszczeń odbija się na jego psychice. Ofri opisuje historię Sary - psychiatry leczącego pacjentkę z osobowością borderline. Kiedy chora niespodziewanie dokonuje próby samobójczej lekarka zostaje oskarżona o niedbałość. Ostatecznie wygrywa ciągnący się pięć lat proces, jednak zwycięstwo nie wymazuje lat pełnych stresu. 

Autorka rozważa również wpływ pozwów na dalszą praktykę lekarza, który może nie chcieć ryzykować i zaczyna zlecać wiele niepotrzebnych badań na wszelki wypadek. Inni mogą ograniczyć pulę chorych z jaką współpracują, np. odrzucić pacjentów z borderline, rzadziej podejmować się ryzykownych operacji. Lekarze mogą także stracić zaufanie do pacjentów w obawie przed kolejnym pozwem.

Lekarze to też ludzie

What Doctors Feel: How Emotions Affect the Practice of Medicine nie jest poradnikiem psychologicznym, autorka nie rozwodzi się nad sposobami radzenia sobie z emocjami. Zamiast tego książka stanowi zbiór historii, stanowiących punkt wyjścia do wywodu nad realiami praktykowania medycyny. Jak pisze autorka, lektura ma przede wszystkim zwrócić uwagę lekarzy i pacjentów na emocjonalny wymiar ich więzi - z tego powodu warto ją przeczytać.