Wścieklizna – jak weryfikować ryzyko zakażenia i prowadzić profilaktykę poekspozycyjną?

Do transmisji wirusa wścieklizny dochodzi najczęściej przez ugryzienie lub kontakt śliny zakażonego zwierzęcia z uszkodzoną skórą lub błonami śluzowymi. Najczęstszym źródłem zakażeń są dzikie ssaki mięsożerne, nietoperze i zwierzęta domowe, przede wszystkim psy i koty. Rzadziej wirus może być przenoszony przez inne gatunki, np. sarny czy gryzonie. Początkowe objawy u człowieka są mało charakterystyczne – może pojawić się złe samopoczucie, ból głowy, utrata apetytu czy uczucie mrowienia w miejscu ekspozycji. W miarę postępu choroby rozwijają się ciężkie zaburzenia neurologiczne: wodowstręt, światłowstręt, a także pobudzenie i agresja. W końcowej fazie dochodzi do porażeń i zgonu.

Analiza ryzyka zakażenia wścieklizną w Polsce

W 2022 roku w Polsce potwierdzono łącznie 36 przypadków wścieklizny u zwierząt. Zdecydowana większość z nich – aż 32 zakażenia (88,9%) – dotyczyła zwierząt żyjących na wolności. Wśród zwierząt domowych odnotowano 4 przypadki (11,1%). Najczęstszym nosicielem wirusa był lis rudy, który odpowiadał za 84,6% wszystkich zidentyfikowanych zakażeń.

Pod względem regionalnym, najwięcej zachorowań miało miejsce w województwie mazowieckim – aż 31 przypadków, co stanowiło 86,1% ogółu. Dane te mają charakter dynamiczny i mogą zmieniać się z roku na rok, dlatego aktualne informacje o nowych przypadkach wścieklizny są publikowane na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii.

Profilaktyka pooekspozycyjna po narażeniu na wściekliznę

1. Postępowanie miejscowe z raną

W przypadku pokąsania, oślinienia uszkodzonej skóry lub innej ekspozycji, niezwłocznie należy przeprowadzić wstępną procedurę dekontaminacyjną:

• ranę (również powierzchowne otarcie) dokładnie przemyć ciepłą wodą z mydłem;
• następnie odkazić.

2. Ocena ryzyka – typ zwierzęcia i dostępność obserwacji

Zwierzęta domowe:

• Obowiązuje 15-dniowa obserwacja weterynaryjna.
• Należy zebrać dane właściciela (imię, nazwisko, adres, numer kontaktowy).
• W przypadku braku niepokojących objawów u zwierzęcia w tym czasie, szczepienie osoby narażonej zwykle nie jest konieczne.

Zwierzęta dzikie lub bez nadzoru:

• Przy braku możliwości obserwacji, szczepienia należy rozpocząć bezzwłocznie.
• Dotyczy to również przypadków oślinienia uszkodzonej skóry przez dzikie zwierzęta.

Zgłoszenie zdarzenia:

• Każdy przypadek ugryzienia przez dzikie zwierzę lub pogryzienia przez zwierzę domowe bez możliwości obserwacji powinien być zgłoszony powiatowemu lekarzowi weterynarii. Dane teleadresowe do jednostek Inspekcji Weterynaryjnej znajdziecie tutaj.

3. Wskazania do szczepienia przeciwko wściekliźnie (PEP)

Osoba nieszczepiona lub szczepiona niekompletnie:

Schemat 5-dawkowy:

• Dawki podawane domięśniowo: 0., 3., 7., 14. i 28. dzień.

Alternatywny schemat (praktyczny w sytuacjach trudnej dostępności):

• 2 dawki w różne kończyny dnia 0,kolejno po 1 dawce w 7. i 21. dniu.

Osoba uprzednio szczepiona (pełny schemat w przeszłości):

• 2 dawki przypominające: dzień 0 i 3.Bez podawania swoistej immunoglobuliny.

Pacjent z zaburzeniami odporności:

• Niezależnie od historii szczepień – należy wdrożyć:
  • 5-dawkowy schemat,
  • RIG (Rabies Immunoglobulin): 20 IU/kg m.c.
  • oznaczyć poziom swoistych przeciwciał po 5. dawce.

4. Swoista immunoglobulina przeciwko wściekliźnie (RIG)

• W sytuacji dużego ryzyka zakażenia należy podać jednocześnie z 1. dawką szczepionki.
• Dawkowanie: 20 IU/kg m.c.
• Można podać do 7. dnia od rozpoczęcia szczepień.
• RIG należy podawać dookoła rany, a jeśli to niemożliwe – domięśniowo, w miejsce odległe od miejsca podania szczepionki.

5. Profilaktyka przeciwtężcowa

• Zgodnie z wytycznymi, lekarz kwalifikujący powinien ocenić konieczność podania anatoksyny tężcowej lub szczepionki przeciwko tężcowi.

Zalecenia według rodzaju ekspozycji i statusu zwierzęcia

1. Brak rzeczywistego narażenia na zakażenie

2. Ograniczone narażenie – powierzchowne urazy skóry lub kontakt z uszkodzonym naskórkiem

3. Wysokie ryzyko – rozległe pogryzienia, uszkodzenie błon śluzowych, głębokie rany

Informacje odnośnie stosowanych preparatów możecie znaleźć tutaj.

Poradnik

Kiedy wykonuje się szczepienie poekspozycyjne przeciw wściekliźnie?

Sprawdź

Szczepienia psów i kotów przeciwko wściekliźnie

Należy pamiętać, że posiadacze psów są zobowiązani do szczepienia swoich zwierząt przeciwko wściekliźnie – pierwsze szczepienie powinno być wykonane w ciągu 30 dni od ukończenia przez psa 3. miesiąca życia, a następnie nie rzadziej niż co 12 miesięcy od daty ostatniego szczepienia. Zaleca się również szczepienie kotów, szczególnie tych mających kontakt ze środowiskiem zewnętrznym lub zamieszkujących obszary zagrożone występowaniem wścieklizny.

Warto przypominać o tym pacjentom – zwłaszcza właścicielom zwierząt domowych – ponieważ przestrzeganie zasad profilaktyki weterynaryjnej ma istotne znaczenie dla ochrony zdrowia publicznego oraz ograniczenia ryzyka transmisji wścieklizny na ludzi.