Diagnostyka w kierunku cukrzycy u pacjenta ze stanem przedcukrzycowym

Stany przedcukrzycowe świadczą o upośledzonym metabolizmie glukozy i obejmują nieprawidłową glikemię na czczo (impaired fasting glucose – IFG) i nieprawidłową tolerancję glukozy (impaired glucose tolerance – IGT). Warto pamiętać, że zwiększają one ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, a co za tym idzie powikłań w układzie sercowo-naczyniowym [1]. Dlatego pacjenci z rozpoznanym stanem przedcukrzycowym powinni być objęci nadzorem w celu wczesnego wykrycia ewentualnej cukrzycy.

Jak rozpoznać stan przedcukrzycowy?

Cukrzyca typu 2 może w początkowym okresie przebiegać bezobjawowo, dlatego konieczne jest wykonywanie badań przesiewowych. Podstawowym badaniem przesiewowym jest glikemia na czczo, jednak możliwe jest też wykonanie OGTT lub oznaczenie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c).

Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy

^{Tabela opracowana na podstawie “Wytycznych konsultantów krajowych w dziedzinie medycyny rodzinnej oraz diabetologii dotyczących opieki nad pacjentem z cukrzycą w podstawowej opiece zdrowotnej, z uwzględnieniem opieki koordynowanej, z dnia 14 listopada 2022 r.” i “Wytycznych rozpoznawania i leczenia cukrzycy dla lekarzy rodzinnych Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego”.}

Do czynników ryzyka, które brane są pod uwagę przy kwalifikacji do badań przesiewowych w kierunku cukrzycy należą:

• nadwaga (BMI ⩾25 kg/m²) lub otyłość (BMI ⩾30 kg/m²),
• dodatni wywiad rodzinny w kierunku cukrzycy (u rodziców lub rodzeństwa),
• mała aktywność fizyczna,
• rozpoznany stan przedcukrzycowy,
• nadciśnienie tętnicze,
• dyslipidemia,
• choroba układu sercowo naczyniowego,
• kobiety z przebytą cukrzycą ciążową,
• kobiety, które urodziły dziecko o masie >4 kg,
• kobiety z zespołem policystycznych jajników [2, 3].

Dodatkowo zaleca się badania przesiewowe u osób z nadwagą lub otyłością, u których występuje dodatkowy czynnik ryzyka, jednak wytyczne nie określają ich częstotliwości [3].

Prawidłowe stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo to 72-99 mg/dl (4-5,5 mmol/l) [4]. Nieprawidłową glikemię na czczo (IFG) rozpoznaje się przy wynikach w zakresie 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l) i jest to wskazanie do wykonania OGTT (Oral Glucose Tolerance Test – doustnego testu tolerancji glukozy). Stężenie glukozy w 120. min OGTT w przedziale 140-199 mg/dl (7,8-11 mmol/l) pozwala na rozpoznanie nieprawidłowej tolerancji glukozy (IGT) [2-4].

Pacjent ma stan przedcukrzycowy – co dalej?

Pacjenci, u których rozpoznano nieprawidłową glikemię na czczo lub nieprawidłową tolerancję glukozy powinni być objęci opieką przez lekarza POZ (podstawowej opieki zdrowotnej). Nie należy ich kierować do poradni diabetologicznej [2].

Zarówno IFG, jak i IGT zwiększają ryzyko rozwoju cukrzycy [1]. Podstawą postępowania u pacjentów ze stanami przedcukrzycowymi jest modyfikacja stylu życia w postaci diety, redukcji masy ciała i wysiłku fizycznego. Dodatkowo można włączyć metforminę. Połączenie zmiany sposobu żywienia i wdrożenia aktywności fizycznej z ewentualnym leczeniem farmakologicznym może prowadzić do ustąpienia stanów przedcukrzycowych lub opóźnienia wystąpienia cukrzycy [1,3]. Niestety w wielu przypadkach rozwój cukrzycy na podłożu stanów cukrzycowych jest u pacjenta nieunikniony. W tym celu należy prowadzić nadzór w celu wczesnego wykrycia cukrzycy.

Pacjenci z rozpoznanym stanem przedcukrzycowym powyżej 45. roku życia powinni mieć wykonywane badania przesiewowe w kierunku cukrzycy raz w roku. U młodszych pacjentów można oznaczyć glikemię na czczo w ramach programu CHUK, który powinien być realizowany w każdej placówce POZ. Lekarz rodzinny powinien zachęcać swoich pacjentów od 35. roku życia do wzięcia udziału w tym programie profilaktycznym [2, 3].

Należy pamiętać o tym, że przesiewowe badania glikemii muszą być wykonywane z krwi żylnej - oznaczenia glukometrem z krwi włośniczkowej służą tylko do monitorowania leczenia cukrzycy i nie można na ich podstawie rozpoznać stanu przedcukrzycowego ani cukrzycy [3, 4].

Jak przygotować pacjenta do OGTT?

OGTT polega na dwukrotnym oznaczeniu poziomu glukozy w krwi żylnej – pierwszy pomiar wykonuje się przed wypiciem roztworu sporządzonego z 75 g glukozy, drugi po jego spożyciu. Aby wynik był diagnostyczny, należy pamiętać o kilku zasadach:

• nie należy ograniczać spożycia węglowodanów ani zmieniać diety w ciągu co najmniej 72 godzin przed badaniem;
• badanie przeprowadza się rano, na czczo, po co najmniej 8 godzinach od spożycia ostatniego posiłku, pacjent powinien być wypoczęty, po przespanej nocy;
• przed badaniem pacjent może pić wyłącznie wodę;
• pacjent w miarę możliwości nie powinien przyjmować żadnych leków – w przypadku konieczności wykonania testu u osoby ze stanem przedcukrzycowym leczonej metforminą trzeba przerwać jej stosowanie na co najmniej tydzień przed badaniem [3].

Lepiej zapobiegać niż leczyć

Cukrzyca słusznie nazywana jest “cichym zabójcą” –przez długi czas może nie dawać objawów, jednocześnie siejąc spustoszenie w organizmie, szczególnie w układzie krążenia. Już na etapie stanów przedcukrzycowych dochodzi do zmian naczyniowych, na szczęście już wtedy można dążyć do odwrócenia lub opóźnienia skutków podwyższonej glikemii. Dlatego tak ważne jest jej wykrycie we wczesnej fazie i włączenie odpowiedniego leczenia.

Jak prawidłowo postępować z pacjentem z podejrzeniem cukrzycy w POZ?

We współpracy z Polskim Towarzystwem Medycyny Rodzinnej i AstraZeneca przygotowaliśmy krótkie materiały do wykorzystania w pracy w POZ. Znajdziecie tam informacje odnośnie rozpoznania cukrzycy w POZ, włączania farmakoterapii, zaleceń w zakresie diety i aktywności fizycznej, współpracy z dietetykiem, a także wygodną checklistę, która ułatwi Wam opiekę nad chorymi z cukrzycą. Zapraszamy do ich pobrania poniżej:

Poradnik

Cukrzyca – postępowanie z pacjentem w POZ

Sprawdź