Cewnik założony – i co dalej? Opieka nad pacjentem z cewnikiem w warunkach domowych

Wprowadzenie cewnika do pęcherza moczowego, mimo że często bywa konieczne z medycznego punktu widzenia, wiąże się z ryzykiem powikłań – przede wszystkim infekcji układu moczowego (ZUM). Dlatego opieka nad pacjentem z cewnikiem w domu wymaga znajomości zasad higieny, odpowiednich technik pielęgnacyjnych oraz umiejętności rozpoznawania objawów alarmowych. Artykuł ten stanowi praktyczny przewodnik dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej.

Wskazania do cewnikowania i klasyfikacja

Cewnikowanie pęcherza moczowego wykonuje się w przypadkach takich jak:

• ostre zatrzymanie moczu,
• gojenie się ran w okolicach krocza lub odbytu,
• potrzeba monitorowania ilości wydalanego moczu,
• opieka paliatywna.

Cewnik może być utrzymywany:

• krótkoterminowo – do 28 dni,
• długoterminowo – powyżej 28 dni.

Należy regularnie oceniać zasadność dalszego stosowania cewnika i usuwać go, gdy tylko przestaje być potrzebny.

Rodzaje cewników i worków

Ważne jest, aby znać datę założenia cewnika – powinna być ona odnotowana w dokumentacji medycznej pacjenta. Pozwala to odpowiednio zaplanować jego wymianę.

Rodzaje cewników:

Ze względu na materiał, z którego zostały wykonane, wyróżnia się cewniki:

• lateksowe – tańsze, elastyczne, ale mogą wywoływać reakcje alergiczne; stosowane do 14 dni;
• silikonowe – droższe, przezroczyste, umożliwiające obserwację przepływu moczu i tworzenia się osadów; stosowane do 30 dni;
• Powlekane srebrem – ograniczające rozwój bakterii; możliwe do stosowania do 90 dni.

Rodzaje worków do zbiórki moczu

Do najczęściej stosowanych typów worków, do których zbiera się mocz, należą:

• dobowy worek z zastawką antyzwrotną – wyposażony w poprzeczny zawór typu „T”; przeznaczony do codziennego użytkowania;
• zamknięty system dobowy (7 dni) – posiada samouszczelniający port do pobierania próbek, zawór szybkiego opróżniania typu „T” oraz zastawkę antyzwrotną;
• zamknięty system dobowy (14 dni) – oprócz portu i zaworu typu „T”, posiada komorę kroplową typu Pasteura, dwa filtry hydrofobowe i „suchą” barierę powietrzną; zapewnia bezpieczeństwo i możliwość pobierania próbek moczu.

Zasady codziennej pielęgnacji cewnika

Edukacja pacjenta

Przed założeniem cewnika pacjent powinien być poinformowany o zasadach pielęgnacji, sposobie opróżniania worka, częstotliwości wymiany cewnika oraz o objawach mogących świadczyć o zakażeniu lub niedrożności. Należy przekazać pacjentowi następujące zalecenia:

• Myć ręce przed i po każdej czynności związanej z cewnikiem.
• Unikać długich kąpieli w wannie – zalecany jest codzienny krótki prysznic.
• Po wypróżnieniu niezwłocznie zadbać o higienę krocza.
• Okolicę ujścia cewki moczowej codziennie przemywać wodą z szarym mydłem – nie stosować antyseptyków.
• Codziennie zmieniać bieliznę osobistą.
• Spożywać co najmniej 2 litry wody dziennie – pomaga to wypłukiwać bakterie i utrzymać prawidłowy przepływ moczu.
• Unikać zaparć poprzez odpowiednią dietę.

Obsługa worka

• Worek powinien być umieszczony poniżej poziomu pęcherza, ale jego końcówka nie może dotykać podłoża – zapobiega to zakażeniom wstępującym.
• Należy zadbać o właściwe ułożenie cewnika – bez zagięć, które mogłyby utrudnić odpływ moczu.
• W czasie snu worek powinien być przymocowany do łóżka z boku, a cewnik znajdować się pod nogą.
• Obserwować barwę i przejrzystość moczu – np. witaminy z grupy B czy buraki mogą wpływać na jego kolor; ciemny, zagęszczony mocz może świadczyć o odwodnieniu.

Opróżnianie worka

• Worek trzeba opróżniać, gdy osiągnie ¾ objętości – minimum raz dziennie.
• Należy używać zaworu spustowego typu „T”. Podczas opróżniania końcówka zaworu nie powinna dotykać pojemnika. Po opróżnieniu należy zdezynfekować końcówkę. Mocz należy wylać do toalety.

Wymiana worka

• Worki wymieniać zgodnie z zaleceniami producenta, zwykle co 3 dni.
• Zachować zasady higieny – mycie rąk, użycie rękawiczek jednorazowych.
• Nie odłączać cewnika od worka bez uzasadnionej potrzeby – minimalizuje to ryzyko zakażenia.

Kiedy konieczna jest interwencja medyczna?

Długoterminowe stosowanie cewnika może prowadzić do powikłań. Najczęściej występują:

• zakażenia (31%),
• blokady (24%),
• przecieki (43%),
• dolegliwości bólowe (23%).

Pacjentów należy uczulić na objawy, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej:

• brak odpływu moczu przez ponad 4 godziny,
• uczucie pełności pęcherza, ból w podbrzuszu,
• gorączka, dreszcze,
• wyciek ropy lub krwi w okolicy cewnika,
• zmiana barwy, zapachu lub przejrzystości moczu.