Aspekty prawne pracy w POZ

Kim właściwie jest lekarz podstawowej opieki zdrowotnej? Czym się zajmuje? Jaki akt prawny reguluje pracę lekarzy pierwszego kontaktu? 

Prawo dotyczące POZ reguluje konkretny dokument prawny: Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej [1], w dalszej części nazywana przez nas „ustawą o POZ”. Podkreśla ona znaczenie lekarzy i lekarek pierwszego kontaktu oraz samej podstawowej opieki zdrowotnej w strukturze systemu ochrony zdrowia. To POZ jest miejscem pierwszej styczności pacjenta z medykami i „stanowi punkt wejścia pacjentów do systemu opieki zdrowotnej” [1]. Ostatnia nowelizacja tego aktu prawnego została ogłoszona 7 grudnia 2022 r.

Lekarz POZ – kto nim jest?

Kto może być lekarzem POZ? Ten aspekt reguluje art. 6 ustawy o POZ [1] – zgodnie z nim jest to lekarz, który spełnia jeden z poniższych warunków:

• posiada tytuł specjalisty w dziedzinie medycyny rodzinnej,
• odbywa szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie medycyny rodzinnej,
• posiada specjalizację II stopnia w dziedzinie medycyny ogólnej, 
• posiada specjalizację I lub II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie pediatrii, pod warunkiem ukończenia kursu w dziedzinie medycyny rodzinnej.

W dodatku prawo dopuszcza, że lekarzem POZ może być osoba, która udzielała świadczeń POZ przed 31 grudnia 2024 r. i posiada specjalizację I stopnia w dziedzinie medycyny ogólnej lub posiada specjalizację I lub II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie chorób wewnętrznych. Warunkiem jest ukończenie kursu z medycyny rodzinnej. Prawo to miało wejść w życie z dniem 1 stycznia 2025 r. [1]. Po fali krytyki dotyczącej warunków przeprowadzania kursu Ministerstwo Zdrowia postanowiło przesunąć datę wejścia w życie tej zmiany na 1 stycznia 2027 r. [2], jednak rozporządzenie w tej sprawie nie zostało jeszcze opublikowane [3].

W POZ mogą też pracować lekarze innych specjalności niż te, które zostały wymienione powyżej, lekarze w trakcie innych specjalizacji lub bez specjalizacji – są to lekarze ubezpieczenia zdrowotnego (UZ) [4]. 

Lekarzami ubezpieczenia zdrowotnego są też lekarze pracujący pod nadzorem lekarza POZ [4], czyli tacy, którzy odbyli staż podyplomowy, ale nie spełniają wymagań określonych dla lekarzy przyjmujących deklaracje wyboru świadczeniobiorców [5]. 

Lekarz POZ, który jest pediatrą, ma uprawnienia jedynie do leczenia osób poniżej 18. roku życia. 

Ustawa reguluje też, kto może być personelem pielęgniarskim i położniczym POZ.

Kompetencje lekarzy POZ

Lekarz POZ uprawniony jest do udzielania następujących świadczeń zdrowotnych:

• porady w warunkach ambulatoryjnych lub domowych (w przypadkach uzasadnionych medycznie);
• porady patronażowe oraz badania bilansowe, w tym przesiewowe (dotyczy dzieci i młodzieży do ukończenia 19. roku życia);
• świadczenia w ramach profilaktyki chorób układu krążenia (takie jak badanie lipidogramu, glukozy na czczo, pomiar ciśnienia tętniczego, ocena ryzyka sercowo-naczyniowego według SCORE2, edukacja zdrowotna w tym obszarze);
• leczenie z zapewnieniem diagnostyki laboratoryjnej oraz obrazowej i nieobrazowej (EKG, RTG, USG);
• szczepienia ochronne (zarówno obowiązkowe, jak i zalecane);
• skierowania do poradni specjalistycznych i na leczenie szpitalne oraz na rehabilitację i leczenie uzdrowiskowe;
• orzeczenia i zaświadczenia o stanie zdrowia;
• zlecenia na transport sanitarny (z podaniem, kto zrealizuje przewóz) [6].

Lekarz POZ, w odróżnieniu od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, może prowadzić pacjentów na podstawie deklaracji wyboru, co oznacza, że może mieć on „własną listę pacjentów”. W dodatku to lekarz POZ jest uprawniony do wydawania większości zaświadczeń i orzeczeń związanych np. z rekrutacją do szkół.

Poszczególne świadczenia, takie jak skierowania czy zaświadczenia, są omówione w dalszych rozdziałach e-booka.

Jakich porad lekarskich może udzielać lekarz POZ?

Porada lekarska, czyli wizyta (spotkanie się) pacjenta z lekarzem, może obejmować następujące elementy: 

• badanie przedmiotowe i podmiotowe, 
• zlecenie badań diagnostycznych,
• przepisanie leków. 

Nie każda porada lekarska musi obejmować bezpośrednie spotkanie pacjenta i lekarza. Przykładowo porada receptowa związana z wystawieniem recepty nie wymaga badania fizykalnego, a sam chory najczęściej jest już dłuższy czas pod opieką lekarza POZ. Lekarze POZ realizują też porady wstępne w przypadku podejrzenia choroby przewlekłej. W przebiegu leczenia choroby przewlekłej udziela się również porady kompleksowej, która jest częścią opieki koordynowanej. Efektem przeprowadzanej porady kompleksowej jest Indywidualny Plan Opieki Medycznej (IPOM) – warto nadmienić, że brak potwierdzenia choroby przewlekłej wyklucza rozliczenie porady kompleksowej. 

Lekarz może udzielić też teleporady, czyli porady udzielanej na odległość. Sytuacje, w których można udzielić tego typu porady, są sprecyzowane przez NFZ. Ogólnie w wielu przypadkach to pacjent wybiera, czy preferuje poradę w przychodni, czy teleporadę, i lekarz nie może narzucić formy „na odległość”.

Kwestie organizacyjne

Lekarz POZ ponosi odpowiedzialność zawodową za udzielane świadczenia zdrowotne. Prowadzenie dokładnej dokumentacji medycznej jest istotnym aspektem praktyki lekarskiej. Lekarze w POZ są zobowiązani do sporządzania kompletnych i precyzyjnych dokumentów dotyczących każdego pacjenta. 

Pacjent ma prawo do wglądu do swojej dokumentacji i może do tego upoważnić osoby trzecie. Takie upoważnienie powinno być sporządzone w obecności pracownika POZ.

Lekarze w POZ często są zobowiązani do posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, które chroni ich w przypadku ewentualnych roszczeń pacjentów. Ubezpieczenie OC jest obowiązkowe w przypadku każdego lekarza wykonującego usługi w formie praktyki lekarskiej. 

Pacjent ma prawo do zmiany lekarza POZ bezpłatnie 2 razy w roku kalendarzowym. Każda kolejna zmiana wiąże się z kosztami w wysokości 80 zł. 

POZ może udzielać świadczeń także między godziną 18.00 a 8.00 rano dnia następnego, a w dni świąteczne całodobowo w ramach nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej [6].

Publikacja jest fragmentem e-booka ,,Pierwsze kroki w POZ - edycja IV (2024/2025)", którego pełną wersję można pobrać tutaj.

E-book

Pierwsze kroki w POZ – edycja 2024/2025

Sprawdź