Zasady suplementacji witaminy D – aktualne zalecenia

Niedobór witaminy D jest powszechnym problemem bez względu na grupę wiekową i rejon geograficzny [1]. Z uwagi na konieczność suplementacji dostosowanej do indywidualnych potrzeb pacjenta, szczególną rolę w uzupełnianiu niedoborów witaminy D spełniają lekarze podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) [2]. 

Artykuł podsumowuje zasady suplementacji witaminy D w populacji ogólnej oraz grupach ryzyka jej niedoboru w oparciu o najnowsze zalecenia polskiej grupy ekspertów opublikowane w styczniu 2023 roku w Nutrients [3].

Źródła witaminy D

Głównym źródłem naturalnej witaminy D jest synteza skórna pod wpływem promieniowania UVB, która w optymalnych warunkach może dostarczać 80-100% dziennego zapotrzebowania [1]. W Polsce, z uwagi na położenie geograficzne, możliwość zapewnienia efektywnej produkcji w skórze jest ograniczona, a problem niedoboru dotyka blisko 90% społeczeństwa [1]. Dieta pokrywa nie więcej niż 20% zapotrzebowania dobowego na witaminę D i bez dodatkowego źródła nie chroni dostatecznie przed jej niedoborem [3]. Z tego względu, suplementacja jest obecnie zalecana we wszystkich grupach wiekowych, niezależnie od pory roku [3].

Zasady suplementacji witaminy D

Schematy profilaktyki niedoboru witaminy D opierają się na stosowaniu cholekalcyferolu w dawkach zależnych od wieku, z uwzględnieniem masy ciała, diety i ekspozycji na słońce [3]. U zdrowych osób ocena stężenia 25(OH)D w surowicy przed rozpoczęciem suplementacji nie jest wymagana [3]. W celu zapewnienia optymalnego wchłaniania witaminy D, zaleca się przyjmowanie preparatów w trakcie posiłku, z wyłączeniem produktów wysokobłonnikowych (takich jak płatki owsiane czy otręby) [1]. Warto również poinformować pacjenta o korzystnym wpływie codziennej, umiarkowanej ekspozycji słonecznej oraz stosowania urozmaiconej diety, uwzględniającej produkty o dużej zawartości cholekalcyferolu (takie jak węgorz, łosoś, śledź, makrela; w mniejszym stopniu jaja, ser żółty, mleko) [1].

Zalecane dawki profilaktyczne cholekalcyferolu są zależne od wieku pacjenta:

• noworodki urodzone o czasie i niemowlęta:
  • od urodzenia do 6. miesiąca życia: 400 IU/dobę – niezależnie od sposobu karmienia, od pierwszej doby życia; 
  • między 6. a 12. miesiącem życia: 400-600 IU/dobę – z uwzględnieniem ilości witaminy D dostarczanej z pokarmem; 

• dzieci (od 1. do 10. roku życia):
  • od 1. do 3. roku życia: 600 IU/dobę – przez cały rok, w zależności od masy ciała i stosowanej diety; 
  • od 4. do 10. roku życia: 600-1000 IU/dobę – jeśli synteza skórna jest niewystarczająca, przez cały rok; 

• młodzież (od 11. do 18. roku życia):
  • 1000-2000 IU/dobę – jeśli synteza skórna jest niewystarczająca, przez cały rok; 

• dorośli (od 19. do 65. roku życia) oraz osoby w podeszłym wieku (>65. roku życia):
  • 1000-2000 IU/dobę –  jeśli synteza skórna jest niewystarczająca, przez cały rok; 

• osoby >75. roku życia:
  • 2000-4000 IU/dobę –  przez cały rok; 

• kobiety w okresie ciąży i laktacji: 
  • 2000 IU/dobę –  przez cały okres ciąży i laktacji; 
  • kobiety planujące ciążę powinny suplementować witaminę D według zaleceń dla populacji ogólnej.

Suplementacja witaminy D nie jest konieczna u zdrowych dzieci od 4. roku życia i dorosłych do 65. roku życia, pod warunkiem zapewnienia codziennej, co najmniej 15-minutowej ekspozycji na słońce w okresie od maja do września, przy odsłoniętych podudziach i przedramionach, bez kremów z filtrem [1, 3]. W przypadku osób >65. roku życia, z uwagi na nieskuteczność syntezy skórnej witaminy D oraz dzieci od 1. do 3. roku życia, ze względu na konieczność ochrony przed promieniowaniem UV, suplementacja powinna być prowadzona przez cały rok [3].  

Grupy ryzyka niedoboru witaminy D

Szczególną grupę ryzyka stanowią osoby z nadwagą i otyłością, które wymagają wdrożenia dwukrotnie wyższej dawki profilaktycznej niż zalecana w danej grupie wiekowej [3]. 

Do pozostałych stanów zwiększających ryzyko niedoboru witaminy D₃ należą: 

• zaburzenia kostno-szkieletowe,
• schorzenia endokrynologiczne,
• choroby sercowo-naczyniowe, 
• zespół metaboliczny, dyslipidemie, 
• choroby nowotworowe, 
• choroby przebiegające z zaburzeniami wchłaniania, 
• przewlekła choroba nerek i zespół nerczycowy,
• niewydolność wątroby,
• stan po przeszczepieniu narządu,  
• choroby autoimmunologiczne,
• choroby układu oddechowego (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc),
• zaburzenia psychiatryczne (depresja, schizofrenia, anoreksja), 
• schorzenia dermatologiczne (łuszczyca, atopowe zapalenie skóry),
• stany fizjologiczne zwiększonego zapotrzebowania na witaminę D (okres wzrastania, ciąża, karmienie piersią),
• nawyki żywieniowe (dieta wegańska i wegetariańska, alergia na białka mleka krowiego, niedostateczna podaż wapnia i magnezu). 

U pacjentów ze stwierdzonymi czynnikami ryzyka, o ile nie jest dostępne oznaczenie stężenia 25(OH)D, podaż profilaktycznych dawek witaminy D powinna odbywać się według zasad ogólnych, jednak w dawkach maksymalnych dla danej grupy wiekowej [3]. 

Jeśli jest to możliwe, zaleca się suplementację monitorowaną stężeniem 25(OH)D w surowicy krwi [3]. Badanie to nie mieści się w zakresie świadczeń gwarantowanych z zakresu POZ [4], dlatego stosowne w tych przypadkach jest skierowanie pacjenta do poradni wykonującej wspomniane oznaczenie [2].