Zapalenie sutka u kobiet karmiących piersią – aktualne wytyczne i praktyka kliniczna

Zapalenie sutka (mastitis) jest jednym z najczęstszych powikłań laktacji, stanowiącym istotną przyczynę przedwczesnego zakończenia karmienia piersią. Rozwija się na skutek zastoju pokarmu, urazów brodawek lub nadkażenia bakteryjnego, najczęściej Staphylococcus aureus.

Mastitis – rozbieżności opinii ekspertów

Obecnie zapalenie sutka postrzegane jest jako spektrum stanów – od mastitis zapalnego (bez infekcji), poprzez bakteryjne, aż po ropień i torbiel mleczną (galaktocele). Klasyczne podejście akcentuje infekcję bakteryjną drogą wstępującą przez uszkodzoną brodawkę. Nowszy model mechanobiologiczny i koncepcja dysbiozy zwracają uwagę na rolę mikrobiomu i napięć wewnątrzgruczołowych. Protokół ABM (Academy of Breastfeeding Medicine) #36 podkreśla znaczenie ograniczenia nadmiernego opróżniania piersi i traktowania zapalenia sutka jako zjawiska związanego z dysbiozą. Polskie stanowisko Centrum Nauki o Laktacji kładzie większy nacisk na klasyczne podejście infekcyjne i konieczność szybkiej antybiotykoterapii w przypadkach o cięższym przebiegu.

Diagnostyka zapalenia sutka

Diagnostyka zapalenia sutka opiera się przede wszystkim na obrazie klinicznym – typowych objawach miejscowych (ból, zaczerwienienie, obrzęk, ucieplenie piersi) oraz ogólnych (gorączka, złe samopoczucie). W przypadku przedłużającej się gorączki, tachykardii czy braku poprawy po 24–48 h leczenia zachowawczego należy podejrzewać bakteryjne zapalenie sutka. 

W warunkach POZ można zlecić podstawowe badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi obwodowej czy CRP, które potwierdzają proces zapalny, choć nie różnicują infekcji od zapalenia jałowego. Posiew mleka jest wskazany głównie w sytuacji braku poprawy po leczeniu zachowawczym, nawrotów, braku odpowiedzi na antybiotykoterapię lub przy podejrzeniu MRSA. W warunkach POZ zwykle kieruje się wówczas pacjentkę do dalszej diagnostyki specjalistycznej – poradni chirurgicznej, ginekologiczno-położniczej lub onkologicznej w trybie pilnym, a w przypadku ciężkiego przebiegu także na oddział ratunkowy (SOR).

Leczenie zapalenia sutka

Postępowanie niefarmakologiczne

• Wsparcie pacjentki w kontynuacji karmienia piersią, z podkreśleniem, że karmienie z piersi objętej stanem zapalnym nie stanowi zagrożenia dla zdrowego noworodka urodzonego o czasie.
• Utrzymanie prawidłowej częstości karmień lub odciągania pokarmu z zajętej piersi, zgodnie z fizjologią laktacji, czyli 8–12 razy na dobę.
• Zachowanie właściwych zasad higieny brodawek sutkowych w celu ograniczenia ryzyka nadkażenia.
• Unikanie głębokiego i intensywnego masażu piersi, który może nasilać obrzęk i zwiększać ryzyko rozwoju ropowicy. 
• Stosowanie zimnych okładów oraz niesteroidowych leków przeciwzapalnych w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych i obrzęku.

Leczenie farmakologiczne

1. NLPZ i paracetamol: zalecane w leczeniu bólu i stanu zapalnego. Ibuprofen oraz paracetamol są uznane za bezpieczne w laktacji.
2. Antybiotykoterapia: wskazana jedynie w przypadku zapalenia bakteryjnego, gdy objawy ogólnoustrojowe utrzymują się >24 h lub występuje brak poprawy po leczeniu zachowawczym. Lekiem pierwszego wyboru są cefalosporyny I generacji. W przypadku podejrzenia MRSA – klindamycyna lub trimetoprim-sulfametoksazol (z uwzględnieniem ograniczeń pediatrycznych).

Po skierowaniu pacjentki do poradni specjalistycznej postępowanie obejmuje przede wszystkim ocenę obrazową piersi z wykorzystaniem USG, które pozwala na uwidocznienie ewentualnych zbiorników płynowych. W przypadku rozpoznania ropnia stosuje się najczęściej aspirację igłową pod kontrolą ultrasonografii, a rzadziej nacięcie chirurgiczne. Jeżeli obraz kliniczny i wyniki badań wskazują na nietypowy przebieg choroby lub brak poprawy po leczeniu empirycznym, konieczne jest poszerzenie diagnostyki w kierunku zmian nowotworowych, w tym raka zapalnego piersi, co wiąże się ze skierowaniem do poradni onkologicznej i wdrożeniem odpowiednich procedur diagnostyczno-terapeutycznych.

Profilaktyka zapalenia sutka u kobiet karmiących piersią

Podstawą profilaktyki jest edukacja pacjentek dotycząca prawidłowej techniki karmienia piersią – takich jak prawidłowe przystawianie dziecka do piersi, prawidłowy uchwyt brodawki, odpowiednia częstość oraz stosowanie właściwych pozycji karmienia. Istotne jest także zalecenie systematycznej pielęgnacji i leczenia ran brodawek, co zmniejsza ryzyko wnikania drobnoustrojów. Pacjentkom należy zwracać uwagę, aby nie dopuszczały do długich przerw między karmieniami i aby dążyły do fizjologicznej częstości opróżniania piersi. Równie ważne jest podkreślanie konieczności zapewnienia sobie odpoczynku i odpowiedniego nawodnienia, w celu zapobiegania nawrotowi zapalenia.