Wazektomia – jak przebiega procedura i jakie mogą być jej powikłania?

Wazektomia jest jedną z najczęściej wybieranych metod trwałej antykoncepcji męskiej na świecie, łączącą prostotę techniczną, wysoką skuteczność i bezpieczeństwo z minimalną inwazyjnością zabiegu. Obok względów klinicznych, zabieg ten ma także istotny wymiar społeczny i kulturowy. W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie wazektomią, co wiąże się zarówno z indywidualnymi wyborami dotyczącymi planowania rodziny, jak i ze zmianami w dostępie do innych form kontroli urodzeń, zwłaszcza w krajach dotkniętych ograniczeniami prawnymi dotyczącymi zdrowia reprodukcyjnego.

Wskazania i przeciwwskazania do zabiegu wazektomii

Wazektomia jest zabiegiem wykonywanym w celu trwałej antykoncepcji męskiej. Decyzja o jej przeprowadzeniu powinna być świadoma, przemyślana i poprzedzona dokładną rozmową z pacjentem na temat ryzyka, korzyści oraz dostępnych alternatyw. Należy szczególnie podkreślić trwałość procedury i fakt, że choć istnieją metody chirurgicznego odwrócenia wazektomii, nie powinny one stanowić argumentu przemawiającego za wykonaniem zabiegu. Rekomenduje się, aby w proces podejmowania decyzji była zaangażowana także partnerka, jednak ostateczna zgoda należy wyłącznie do pacjenta. Jeśli mężczyzna nie jest pewien, czy jest to dla niego akceptowalne, trwałe rozwiązanie, nie powinien poddawać się procedurze.

Kwalifikacja do podwiązania nasieniowodów

W odniesieniu do przeciwwskazań – brak jest bezwzględnych przeciwwskazań do wazektomii, natomiast istnieją przeciwwskazania względne dotyczące zabiegu wykonywanego w warunkach ambulatoryjnych. Należą do nich:

• trudności w izolacji nasieniowodu podczas badania,
• zaburzenia krzepnięcia,
• przebyty zabieg operacyjny moszny,
• przewlekły ból jąder lub obecność patologii jąder (np. nowotwór).

W takich przypadkach można rozważyć wykonanie zabiegu w warunkach sali operacyjnej.

Jak przebiega wazektomia?

Wazektomia to małoinwazyjny zabieg chirurgiczny, którego celem jest:

• trwałe przerwanie drożności nasieniowodów,
• uniemożliwienie przedostawania się plemników do ejakulatu.

Procedura wykonywana jest najczęściej w warunkach ambulatoryjnych, w znieczuleniu miejscowym, co pozwala pacjentowi na szybki powrót do codziennych aktywności.

Obecnie stosuje się dwa główne podejścia chirurgiczne:

• tradycyjną metodę z użyciem skalpela – polegającą na wykonaniu jednego lub dwóch nacięć moszny;
• technikę bez użycia skalpela (no-scalpel vasectomy, NSV) – w której ostre kleszczyki służą do delikatnego rozsunięcia skóry.

NSV wiąże się z krótszym czasem trwania zabiegu, mniejszym ryzykiem powikłań, takich jak krwiaki czy infekcje, oraz szybszym powrotem do aktywności seksualnej, dlatego rekomendowana jest przez Światową Organizację Zdrowia jako standard postępowania.

Po uzyskaniu dostępu do nasieniowodów dokonuje się ich przecięcia i zamknięcia przy pomocy jednej z kilku technik, takich jak:

• podwiązanie,
• elektro- lub termokauteryzacja światła przewodu,
• interpozycja powięziowa – polegająca na wciągnięciu osłonki nasieniowodu pomiędzy przecięte końce, aby stworzyć naturalną barierę tkankową.

Bezpośrednio po zabiegu pacjent otrzymuje zalecenia dotyczące ograniczenia aktywności fizycznej i stosowania antykoncepcji barierowej aż do potwierdzenia braku plemników w nasieniu.

Jakie mogą wystąpić powikłania po zabiegu?

Wazektomia jest zabiegiem uznawanym za bezpieczny i obarczony niskim ryzykiem poważnych powikłań, jednak – jak każda interwencja chirurgiczna – może wiązać się z określonymi następstwami. Do wczesnych komplikacji należą:

• krwiaki i infekcje – są to najczęstsze komplikacje, których większość ma łagodny przebieg i ustępuje samoistnie;
• ziarniniaki nasienne – niewielkie guzki zapalne w miejscu wycieku plemników, pojawiające się zwykle 2–3 tygodnie po zabiegu; zmiany te zazwyczaj nie dają objawów, ale mogą mieć znaczenie w kontekście bólu przewlekłego lub ryzyka rekanalizacji;
• zespół bólu po wazektomii (post-vasectomy pain syndrome, PVPS) – definiowany jako przewlekły lub nawracający dyskomfort w mosznie utrzymujący się przez co najmniej trzy miesiące. Szacuje się, że dotyczy on 1–15% mężczyzn, choć tylko u niewielkiego odsetka wpływa istotnie na jakość życia i wymaga leczenia specjalistycznego.

W aspekcie długoterminowym badania nie potwierdziły zwiększonego ryzyka chorób nowotworowych (w tym raka prostaty czy jąder), chorób sercowo-naczyniowych ani istotnych zaburzeń hormonalnych po wazektomii. Nie wykazano również trwałego negatywnego wpływu na funkcje seksualne – u części pacjentów obserwuje się wręcz poprawę satysfakcji ze współżycia dzięki zniesieniu lęku przed nieplanowaną ciążą.

Podsumowując, powikłania po wazektomii występują stosunkowo rzadko i najczęściej mają łagodny przebieg, a ogólny profil bezpieczeństwa zabiegu pozostaje korzystny. Regularna kontrola pooperacyjna, w tym analiza nasienia, pozwala na wczesne wykrycie ewentualnych problemów i zapewnia pacjentowi pełne bezpieczeństwo.

Skuteczność oraz odwracalność wazektomii

Wazektomia należy do najskuteczniejszych metod trwałej antykoncepcji męskiej – jej skuteczność ocenia się na poziomie około 99%, co czyni ją porównywalną z żeńską sterylizacją, a przy tym mniej inwazyjną i obciążoną mniejszym ryzykiem powikłań.

O powodzeniu zabiegu decyduje jednak nie tylko technika chirurgiczna, ale także kontrola pooperacyjna. Zgodnie z wytycznymi American Urological Association, analiza nasienia (post-vasectomy semen analysis, PVSA) powinna być przeprowadzona między 8. a 16. tygodniem po zabiegu, a o skuteczności świadczy stwierdzenie azoospermii lub obecności wyłącznie nielicznych, nieruchomych plemników w próbce.

Choć wazektomia jest metodą uznawaną za trwałą, w pewnych sytuacjach istnieje możliwość jej odwrócenia. Najczęściej stosowaną procedurą jest wazowazostomia, czyli mikrochirurgiczne zespolenie przeciętych końców nasieniowodów, które może przywrócić drożność i umożliwić naturalne poczęcie. Alternatywą jest wykorzystanie technik wspomaganego rozrodu, takich jak zapłodnienie in vitro z docytoplazmatycznym wstrzyknięciem plemnika (ICSI) po wcześniejszym pobraniu gamet z jądra lub najądrza. Skuteczność przywrócenia płodności zależy jednak od czasu, jaki upłynął od zabiegu – im dłuższy okres, tym większe ryzyko uszkodzeń w obrębie nabłonka plemnikotwórczego i gorsze parametry nasienia.

W praktyce klinicznej wazektomię traktuje się jako decyzję ostateczną, a możliwość odwrócenia – mimo postępów w chirurgii rekonstrukcyjnej i medycynie rozrodu – powinna być przedstawiana pacjentowi raczej jako opcja rezerwowa, a nie pewny sposób cofnięcia skutków zabiegu.