Refluks a ryzyko nowotworu – co warto wiedzieć o przełyku Barretta?

Choroba refluksowa przełyku (ChRP) jest jednym z najczęstszych problemów gastroenterologicznych. Przewlekłe zarzucanie treści żołądkowej i/lub dwunastniczej do przełyku prowadzi do stanu zapalnego błony śluzowej, który u części pacjentów skutkuje metaplazją jelitową – zjawiskiem określanym jako przełyk Barretta (PB). Zmiana ta uznawana jest za stan przednowotworowy, zwiększający ryzyko rozwoju gruczolakoraka przełyku.

Częstość przełyku Barretta w populacji pacjentów z ChRP sięga 10–15%, a obecność metaplazji jelitowej na odcinku >3 cm zwiększa ryzyko raka przełyku nawet kilkudziesięciokrotnie.

Patogeneza i mechanizmy metaplazji jelitowej przełyku

W ChRP dochodzi do przełamania równowagi pomiędzy czynnikami drażniącymi a mechanizmami ochronnymi błony śluzowej przełyku. Stała ekspozycja na treść żołądkową prowadzi do przewlekłego zapalenia, a następnie do metaplazji jelitowej, czyli zastąpienia nabłonka wielowarstwowego płaskiego przez nabłonek walcowaty. 

Transformacja przebiega etapowo – od metaplazji jelitowej, poprzez dysplazję niskiego i wysokiego stopnia, aż po raka inwazyjnego. Ryzyko nowotworu zależy zarówno od długości zajętego odcinka, jak i od obecności dysplazji. U chorych z krótkim segmentem przełyku Barretta bez cech dysplazji ryzyko progresji nowotworowej pozostaje niewielkie i szacuje się na 0,1–0,3%. Wraz z wydłużaniem się odcinka metaplazji oraz w przypadku stwierdzenia dysplazji ryzyko to wyraźnie wzrasta – dla dysplazji niskiego stopnia wynosi około 0,5% rocznie, a dla dysplazji wysokiego stopnia może sięgać nawet kilku procent w skali roku. 

Szczególnie narażeni są pacjenci z długim segmentem metaplazji (>3 cm), z otyłością brzuszną oraz dodatnim wywiadem rodzinnym. W tej grupie progresja do raka bywa szybka, co uzasadnia konieczność ścisłego nadzoru endoskopowego i wczesnych interwencji ablacyjnych.

Czynniki ryzyka rozwoju przełyku Barretta

Do czynników ryzyka przełyku Barretta i raka gruczołowego należą:

• długotrwała (>5 lat) ChRP (także bezobjawowa),
• płeć męska,
• wiek >50 lat,
• rasa biała,
• otyłość, zwłaszcza brzuszna,
• przepuklina rozworu przełykowego,
• palenie tytoniu,
• przełyk Barretta i/lub gruczolakorak przełyku u krewnego I stopnia.

Przełyk Barretta – rozpoznanie i monitorowanie

Przełyk Barretta rozpoznaje się tylko podczas gastroskopii z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Kluczowe jest, aby zmiana obejmowała co najmniej 1 cm przełyku powyżej granicy żołądkowo-przełykowej i zawierała cechy metaplazji jelitowej. Krótsze odcinki (<1 cm) oraz nieznacznie nieregularna linia Z nie wymagają dalszego nadzoru.

W praktyce lekarza POZ najważniejsze jest właściwe skierowanie pacjenta: gastroskopię warto zlecić osobom z długotrwałym refluksem i wieloma czynnikami ryzyka (wiek >50 lat, płeć męska, otyłość brzuszna, dodatni wywiad rodzinny).

To jak często należy wykonywać badanie zależy od długości segmentu PB:

• od 1 do 3 cm, bez dysplazji – gastroskopia co 5 lat,
• od 3 do 10 cm, bez dysplazji – gastroskopia co 3 lata,
• PB ≥10 cm lub każda dysplazja – pacjent powinien być prowadzony w ośrodku eksperckim.

Farmakoterapia, leczenie chirurgiczne, zmiana stylu życia

Podstawą leczenia pozostają inhibitory pompy protonowej, stosowane przewlekle u wszystkich chorych z przełykiem Barretta, także bezobjawowych. W przypadku stwierdzenia dysplazji lub raka leczenie powinno być prowadzone w ośrodku eksperckim i obejmować metody endoskopowe, takie jak ablacja czy resekcja zmian ogniskowych. 

Chirurgia antyrefluksowa nie jest metodą zapobiegania transformacji nowotworowej, ale może być rozważana u pacjentów, u których farmakoterapia nie kontroluje objawów. 

Istotnym elementem postępowania jest również modyfikacja stylu życia, która może ograniczać objawy refluksu i poprawiać skuteczność leczenia. Zaleca się przede wszystkim:

• redukcję masy ciała (szczególnie u osób z otyłością brzuszną), 
• unikanie palenia tytoniu i spożywania alkoholu,
• ograniczenie tłustych i ciężkostrawnych posiłków, 
• rezygnację z późnych kolacji oraz spanie z uniesionym tułowiem. 

Takie postępowanie nie eliminuje ryzyka progresji PB, ale istotnie poprawia komfort życia pacjentów i wspomaga skuteczność farmakoterapii.

Poradnik

Choroba refluksowa przełyku

Sprawdź

Przełyk Barretta w POZ

Lekarze rodzinni odgrywa kluczową rolę w:

• identyfikacji pacjentów z kumulacją czynników ryzyka i kierowaniu ich na gastroskopię,
• prowadzeniu terapii IPP,
• edukacji pacjentów w zakresie redukcji masy ciała, unikania palenia, alkoholu i diety nasilającej refluks,
• przypominaniu o konieczności nadzoru endoskopowego,
• kierowaniu pacjentów do ośrodków referencyjnych gdy istnieją ku temu wskazania.

Podsumowanie

Przełyk Barretta to powikłanie ChRP o istotnym potencjale onkogennym. Ryzyko transformacji do gruczolakoraka rośnie wraz z długością segmentu PB i obecnością dysplazji. Polskie wytyczne jasno określają zasady rozpoznania, wskazania do gastroskopii i schemat nadzoru. Lekarze POZ powinni identyfikować pacjentów z grupy ryzyka, prowadzić przewlekłą farmakoterapię oraz kierować chorych do dalszej diagnostyki i leczenia specjalistycznego.