Czy studenci kierunku lekarskiego wierzą w mity o bólu krzyża?

Mity dotyczące bólu krzyża wciąż dominują zarówno w społeczeństwie, jak i wśród przyszłych lekarzy. Brak rzetelnej wiedzy może wpływać na postawy medyczne i decyzje terapeutyczne. Jakie są najczęstsze błędne przekonania? 

Wprowadzenie 

Ból krzyża należy do częstych powodów wizyt w praktyce lekarskiej – doświadcza go w ciągu życia nawet 84% dorosłych. Dolegliwości zwykle mają łagodny przebieg i ustępują samoistnie. Problemem w praktyce są błędne przekonania – zarówno wśród pacjentów, jak i w środowisku medycznym.

Mity na temat bólu skutkują niepotrzebnymi badaniami obrazowymi, nadmiernym stosowaniem leków przeciwbólowych (w tym opioidów), a także promowaniem niekorzystnych zachowań, jak przedłużony odpoczynek w łóżku. Ich utrzymywanie się prowadzi do przewlekania dolegliwości, zwiększania niepełnosprawności, a nawet do obciążeń ekonomicznych.

W BMC Medical Education opublikowano badanie przeprowadzone w National University of Ireland. Studenci kierunku lekarskiego – od pierwszego roku aż po rok końcowy – odpowiadali na kwestionariusz dotyczący siedmiu mitów bólu krzyża. Wyniki porównano z grupą kontrolną – przypadkowo dobranymi pacjentami odwiedzającymi szpital uniwersytecki.

Jak wypadli studenci?

Poziom wiedzy studentów

• Studenci uzyskali średnio 3,9 prawidłowych odpowiedzi na 7 możliwych, co było lepszym wynikiem niż rezultat w populacji ogólnej (2,9/7).
• Istniał wyraźny postęp wraz z rokiem studiów – studenci ostatniego roku odpowiadali poprawnie na średnio 4,9/7 pytań.

Porównanie z populacją ogólną

Wszystkie mity, poza jednym („większość bólów jest spowodowana urazami lub dźwiganiem ciężarów”), były częściej rozpoznawane jako fałszywe przez studentów niż przez osoby z grupy kontrolnej.

Najczęstsze błędne przekonania

• „Większość bólów pleców jest spowodowana urazami lub dźwiganiem ciężarów” – tylko 29,7% studentów prawidłowo wskazało to zdanie jako błędne. W populacji ogólnej było to 31,3%.
• „Jeśli boli krzyż, powinieneś się oszczędzać, aż ból ustąpi” – pogląd szczególnie utrwalony wśród pacjentów (tylko 26% odpowiedziało poprawnie), ale obecny również u części studentów.
• „Badania obrazowe zawsze pozwalają zidentyfikować przyczynę” – to przekonanie różniło najbardziej obie grupy; większość studentów potrafiła je odrzucić, podczas gdy znaczna część pacjentów nadal mu ufała.

Pełna lista mitów przedstawia się następująco:

• Jeśli masz wypadnięty dysk, musisz być operowany.
• Badania obrazowe zawsze pozwalają znaleźć przyczynę bólu.
• Jeśli boli krzyż, powinieneś się oszczędzać, aż ból ustąpi.
• Większość bólów krzyża jest spowodowana urazami lub dźwiganiem ciężarów.
• Ból krzyża zwykle prowadzi do trwałej niepełnosprawności.
• Każdy pacjent z bólem krzyża powinien mieć wykonane zdjęcie RTG kręgosłupa.
• Podstawą leczenia bólu krzyża jest leżenie w łóżku.

Z życia wzięte

Spójrzmy na to z perspektywy prawdziwej historii pacjenta z bólem krzyża. 25-letni, aktywny fizycznie mężczyzna zgłosił się do POZ z trwającymi od 3 miesięcy dolegliwościami bólowymi kręgosłupa. Lekarz zbadał pacjenta i zlecił badania krwi (morfologia krwi obwodowej, OB, CRP) celem wykluczenia stanu zapalnego oraz RTG. W wynikach nie stwierdzono cech stanu zapalnego, ale w RTG opisano zniesioną lordozę lędźwiową. Lekarz POZ skierował pacjenta do poradni ortopedycznej, gdzie z kolei zalecono rehabiltację. Poinstruowano również chorego, że musi zaprzestać ćwiczeń na siłowni. Dolegliwości chorego ustąpiły samoistnie, jednak nawróciły po roku. Udał się on do innego ortopedy, który zlecił MRI kręgosłupa. W badaniu stwierdzono zmiany zapalne w obrębie stawów krzyżowo-biodrowych. Pacjenta skierowano do poradni reumatologicznej z podejrzeniem spondyloartropatii, którą ostatecznie potwierdzono.  

Opisany przypadek doskonale ilustruje, jak w praktyce klinicznej mity dotyczące bólu krzyża mogą wpływać na postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne. Już na wstępnym etapie pojawiło się przekonanie, że badania obrazowe zawsze pozwalają znaleźć przyczynę bólu – wykonano RTG, które wykazało zniesienie lordozy, co jednak w większości przypadków nie jest przyczyną dolegliwości, a jedynie przypadkowym znaleziskiem. Następnie pacjent usłyszał zalecenie zaprzestania aktywności fizycznej, co wpisuje się w mit o konieczności „oszczędzania się i unikania ruchu”. W praktyce regularne, dostosowane do objawów i ich przyczyny ćwiczenia są korzystne dla większości chorych. 

Historia pacjenta pokazuje też, jak łatwo można przeoczyć istotne objawy kliniczne – w tym przypadku zapalne podłoże bólu, które ujawniło się dopiero w badaniu MRI i pozwoliło na skierowanie do poradni reumatologicznej z podejrzeniem spondyloartropatii. Trzeba pamiętać, że nie każdy przewlekły ból krzyża wynika z przeciążeń mechanicznych czy urazów, a pochopne stosowanie się do mitów diagnostycznych i terapeutycznych może prowadzić do błędów i opóźnień w rozpoznaniu poważnych jednostek chorobowych. 

Warto zwrócić uwagę, że ani lekarz pierwszego kontaktu, ani ortopeda nie przeprowadzili dokładnego wywiadu. Zadając pytania o cechy zapalnego bólu krzyża, znacznie skróciliby drogą chorego do poradni reumatologicznej. 

Jakie są cechy zapalnego bólu krzyża?

• Wystąpił przed 40. r.ż.
• Ma podstępny początek.
• Zmniejsza się po ćwiczeniach fizycznych.
• Nie ustępuje podczas odpoczynku.
• Występuje w nocy (zmniejsza się po wstaniu z łóżka).

Gdyby chory otrzymał te pytania, okazałoby się, że spełnia kryteria zapalnego bólu krzyża, tj. dolegliwości charakteryzują się co najmniej czterema cechami z powyższych. 

Co to oznacza w praktyce?

Utrzymywanie się mitów w środowisku medycznym

Badanie ujawnia, że nawet przyszli lekarze – po kilku latach nauki – wciąż podzielają pewne błędne przekonania. Jeśli te poglądy nie zostaną skorygowane na etapie edukacji, mogą być powielane w praktyce klinicznej i utrwalać się w świadomości pacjentów.

Konsekwencje kliniczne i społeczne

• Zalecanie odpoczynku w łóżku prowadzi do pogorszenia stanu funkcjonalnego i wydłużenia epizodu bólowego.
• Nadużywanie badań obrazowych zwiększa ryzyko przypadkowych, nieistotnych znalezisk, które generują niepotrzebny lęk i dodatkowe konsultacje.
• Traktowanie bólu jako nieuchronnie postępującej niepełnosprawności podsyca lęk pacjentów i sprzyja przewlekaniu dolegliwości.

Podsumowanie 

W edukacji medycznej warto kłaść nacisk nie tylko na przekazywanie wiedzy teoretycznej, ale także na aktywne korygowanie błędnych przekonań. W praktyce oznacza to potrzebę stałego aktualizowania własnych kompetencji, zwrócenia uwagi na popularne błędne przekonania w toku studiów oraz świadomej edukacji pacjentów. Rzetelna informacja i obalanie mitów mogą realnie poprawić skuteczność leczenia oraz ograniczyć ryzyko przewlekania dolegliwości.