Dlaczego ICD-10 jest niewystarczające w diagnostyce cPTSD?

Chociaż złożony zespół stresu pourazowego (cPTSD – complex post-traumatic stress disorder) został oficjalnie wprowadzony jako osobna jednostka diagnostyczna w ICD-11 (kod 6B41), w ramach klasyfikacji ICD-10 nie istnieje jego bezpośredni odpowiednik. W praktyce klinicznej przypadki te najczęściej koduje się jako F62.0 – trwała zmiana osobowości po katastrofalnym doświadczeniu. Kod ten dotyczy trwałych zmian osobowości po ekstremalnym stresie i nie obejmuje objawów typowych dla PTSD (np. intruzji czy unikania), co może prowadzić do błędnego rozpoznania zaburzeń osobowości.

Gdy trauma zmienia osobowość

W odróżnieniu od PTSD, cPTSD obejmuje nie tylko typowe objawy pourazowe (ponowne przeżywanie, unikanie, nadmierna czujność), ale też głębsze zaburzenia w tzw. organizacji self:

• dysregulację emocjonalną – trudność zarówno z nadmiernym pobudzeniem, jak i emocjonalnym odcięciem;
• trwale negatywny obraz siebie – utrwalone poczucie bezwartościowości, winy lub wstydu;
• problemy w relacjach – wycofanie, brak zaufania, trudność w tworzeniu i utrzymywaniu bliskości.

Diagnoza i leczenie cPTSD

Wcześniej osoby z obrazem klinicznym cPTSD klasyfikowano właśnie pod F62.0. To rozpoznanie trafne tylko częściowo (np. wśród ocalałych z obozów koncentracyjnych), które nie uwzględniało objawów PTSD i często skutkowało błędnym rozpoznaniem zaburzeń osobowości.

Tymczasem skuteczne leczenie cPTSD wymaga:

• fazy stabilizacji – psychoedukacji, pracy nad objawami, rozwijania zasobów;
• bezpiecznej pracy z traumą (np. EMDR – eye movement desensitization and reprocessing, TF-CBT – trauma-focused cognitive behavioral therapy);
• integracji doświadczeń – odbudowy funkcjonowania interpersonalnego.

cPTSD vs BPD – podobieństwa, które mogą mylić

Chociaż cPTSD i osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline (BPD) mają cechy wspólne (problemy z emocjami, relacjami i obrazem siebie), to jednak w BPD dominują niestabilność, impulsywność, lęk przed porzuceniem, natomiast w cPTSD – utrwalone, negatywne wzorce myślenia i zachowania, wynikające z chronicznej traumy.

Terapie stosowane w leczeniu BPD (np. DBT – dialectical behavior therapy, MBT – mentalization-based treatment) mogą wspierać fazę stabilizacji, ale nie obejmują objawów typowych dla cPTSD, takich jak intruzje czy dysocjacje. W przypadku błędnego rozpoznania przekłada się to na gorsze wyniki leczenia. Rozróżnienie między tymi jednostkami ma zatem kluczowe znaczenie dla skutecznej terapii.

Wyzwania diagnostyki różnicowej

W praktyce klinicznej różnicowanie między cPTSD a BPD, ciężką depresją, zaburzeniami dysocjacyjnymi czy zaburzeniami adaptacyjnymi bywa trudne. Kluczowa jest uważna ocena objawów związanych z traumą, ich chroniczności oraz wpływu na strukturę osobowości, aby uniknąć błędnej diagnozy i zapewnić skuteczne leczenie.

Kody ICD-10

Referencje

1. Brewin, C. R., Hyland, P., & Shevlin, M. (2023). The Memory and Identity Theory of ICD-11 Complex PTSD. Psychological Review, 130(4), 1044–1065. https://doi.org/10.1037/rev0000418
2. Maercker, A., Cloitre, M., & Bachem, R. (2022). Complex PTSD. The Lancet, 400(10345), 60–72. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(22)00821-2
3. Tomalski, R., Pietkiewicz, I. J. (2020). Złożony zespół stresu pourazowego – przełom w leczeniu zaburzeń osobowości. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 20(1), 54–60. https://doi.org/10.15557/PiPK.2020.0006