Wyszukaj w publikacjach
Badania nad metodami leczenia raka prostaty – rozmowa z dr. inż. Przemysławem Zarębą

Rozmowa z dr. inż. Przemysławem Zarębą, adiunktem badawczo-dydaktycznym z Politechniki Krakowskiej, Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej, laureatem XIV edycji programu LIDER.
– Jest pan jednym z laureatów XIV edycji programu LIDER. W swoich badaniach podejmuje pan istotne i ważne wyzwanie, które być może przysłuży się pacjentom onkologicznym. Projekt pt. "Nowe ligandy receptora 5-HT5A zdolne do hamowania sygnalizacji szlaku PI3K/Akt/mTOR jako dualne podejście w leczeniu opornego na kastracje raka gruczołu krokowego” zyskał uznanie kapituły konkursowej, która przyznała panu blisko 2 mln zł. Prace nad nowymi metodami farmakoterapii dla chorób onkologicznych należą od wielu lat do wiodących kierunków w przemyśle farmaceutycznym. Dlaczego zainteresował się pan pracą nad sposobami leczenia raka prostaty?
Pomimo wielkiego postępu, jaki dokonał się w ostatnich dekadach, dostępne możliwości terapeutyczne są mocno ograniczone, a ich skuteczność jest niezadawalająca. To porażające, szczególnie w przypadku nowotworów występujących na bardzo dużą skalę, jak rak prostaty, który należy do najliczniej rozpoznawanych nowotworów w Europie. Skłoniło mnie to podjęcia badań nad nowymi, niestandardowymi metodami leczenia, które mogłyby wydłużyć życie pacjentów onkologicznych oraz poprawić jego komfort. Pracuję nad stworzeniem skutecznej terapii w leczeniu raka prostaty opornego na kastracje. Grupą docelową są dla nas pacjenci z zaawansowanym rakiem prostaty, często z przerzutami.
– Na czym polega badanie?
W leczeniu raka prostaty, mimo początkowej skuteczności najczęściej stosowanej terapii pozbawienia androgenów, ostatecznie komórki nowotworowe często przystosowują się do jego niskich stężeń i rozwijają się w kierunku raka opornego na kastrację. Nasza koncepcja skupia się na skojarzeniu dwóch mechanizmów aktywności przeciwnowotworowej w leczeniu zaawansowanego raka prostaty. Pierwszy dotyczy blokowania sygnalizacji szlaku PI3K/AKT/mTOR, regulującego kluczowe funkcje komórkowe. Inhibitory komponentów tego szlaku są obecnie szeroko badane pod kątem zastosowań klinicznych. Drugi mechanizm obejmuje antagonizm receptorów serotoninowych, kojarzonych przede wszystkim z chorobami OUN. Blokowanie odpowiednich receptorów wpłynie pośrednio na sygnalizację osi androgenicznej, która jest sprzężona ze szlakiem PI3K/AKT/mTOR. Działanie to może spowodować synergizm, wzmacniając odpowiedź przeciwnowotworową. Projekt będzie składał się z dwóch części – poszukiwania dualnych modulatorów, zdolnych do oddziaływania ze wspomnianymi celami biologicznymi oraz w kolejnym etapie, badania aktywności przeciwnowotworowej in vitro i in vivo.
– Co udało się dotychczas zrobić?
Obecnie jesteśmy na etapie poszukiwania dualnych antagonistów receptora serotoninowego 5-HT5A, zdolnych do inhibicji kinazy PI3K. Na etapie projektowania leku staramy się także przewidzieć i wpłynąć na przyszłe właściwości farmakokinetyczne syntezowanych cząsteczek. Prace są silnie wspierane metodami modelowania molekularnego, co pozwala na znaczne zawężenie obszaru poszukiwań.
– Czy uzyskane wsparcie finansowe wystarczy, by przeprowadzić zaplanowane prace?
W ramach budżetu programu LIDER Narodowego Centrum Badań i Rozwoju przeprowadzimy optymalizację strukturalną, komplet badań aktywności przeciwnowotworowej, w tym jej mechanizm, in vitro oraz część badań in vivo. Wykonamy także testy ADMET, pozwalające określić właściwości farmakokinetyczne opracowanych cząsteczek oraz bezpieczeństwo ich stosowania. Projekt nie obejmie natomiast badań klinicznych, w przypadku których potrzebny będzie udział dodatkowego partnera. Prace w ramach projektu zakończą się w marcu 2027 roku. Jednakże data ta nie będzie oznaczała zakończenia prac nad nowym lekiem. Głównym celem jest osiągnięcie do 2027 roku produktu, gotowego do podjęcia badań klinicznych, w których potrzebny będzie udział zewnętrznego partnera.
– Dlaczego zdecydował się pan na udział w programie LIDER?
Badania związane z poszukiwaniem nowych leków charakteryzują się dużą multidyscyplinarnością i wymagają bardzo dużych nakładów finansowych. Oczywiście, w tym aspekcie koncerny farmaceutyczne mają znaczną przewagę nad ośrodkami akademickimi. Program LIDER stwarza możliwość budowy nowego zespołu badawczego, ale także sfinansowanie koniecznych prac zleconych, zakup niezbędnej aparatury oraz pokrycie kosztów komercjalizacji wynalazku. Zdecydowałem się na złożenie wniosku w konkursie LIDER ze względu na jego nastawienie na wdrożenie wyników projektu. Wybór mojego projektu z puli wielu świetnych wniosków traktuję jako wielkie wyróżnienie. Uzyskanie finansowania jest dla naukowca cennym wsparciem. Duże znaczenie ma też rozreklamowanie moich badań, a dzięki programowi LIDER jest to możliwe, co znacznie poszerza horyzonty w kontekście poszukiwania nowych współprac naukowych oraz biznesowych.