Stan polskiej transplantologii – co zmieniło się od czasów prof. Religi?

W przyszłym roku będziemy obchodzić 40. rocznicę wydarzenia przełomowego w kalendarium polskiej transplantologii: pierwszego w naszym kraju udanego zabiegu przeszczepienia serca, wykonanego przez zespół prof. Zbigniewa Religi w Śląskim Centrum Chorób Serca Jak stan tej dziedziny medycyny prezentuje się cztery dekady później?

Na początek trochę historii

Choć to sukces zespołu z zabrzańskiego ośrodka jest zdecydowanie jednym z bardziej znanych, warto pamiętać, że pierwszy w Polsce udany zabieg tego typu, na pamiątkę którego ustanowiono obchodzony 26 stycznia Ogólnopolski Dzień Transplantacji, miał miejsce aż 19 lat wcześniej, kiedy to prof. Jan Nielubowicz wraz z prof. Tadeuszem Orłowskim przeszczepili po raz pierwszy nerkę od zmarłego dawcy [1]. W ich ślad już kilka miesięcy później poszedł prof. Wiktor Bross, dokonując transplantacji tego narządu tym razem od dawcy żywego [1]. Kolejne lata ciężkiej pracy zespołów transplantacyjnych owocowały osiągnięciami, takimi jak pierwsze przeszczepienie twarzy i krtani (zespół pod kierownictwem prof. Adama Maciejewskiego, kolejno w roku 2013 i 2015) czy kończyny górnej (zespół prof. Jerzego Jabłeckiego, 2006 r.) [1]. Z kolei prof. Marian Zembala i jego następcy, kontynuując dziedzictwo prof. Religi, rozwinęli zarówno program transplantacji serca, jak i płuc, dzięki któremu Zabrze stało się wiodącym ośrodkiem w kraju [2]. 

Kłopoty na horyzoncie

Mimo ogromnych postępów, jakie dokonały się przez lata w polskiej transplantologii, wciąż jest to dziedzina ograniczona “czynnikiem ludzkim”, a więc liczbą dawców. Jak wykazał raport Najwyższej Izby Kontroli z 2022 r., lista problemów jest niestety dłuższa, o czym pisaliśmy tutaj. Dla przypomnienia: Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej na lata 2011-2021 zakładał między innymi wzrost liczby przeszczepień narządów od zmarłych dawców o co najmniej 100%, a przeszczepień nerek od żywych dawców o co najmniej 500% w stosunku do 2009 r. Tymczasem do 2019 r. całkowita liczba przeszczepień wzrosła zaledwie o 40%, natomiast liczba transplantacji nerki o 126% [3]. Ponadto, w latach 2016-2021 okres oczekiwania na zabieg stale się wydłużał. Tę trudną sytuację pogorszył dodatkowo wybuch pandemii COVID-19, co skutkowało zmniejszeniem liczby dawców rzeczywistych o 26%, w efekcie czego w roku 2020 r. liczba wszystkich pobranych narządów zmniejszyła się prawie o 20% [3]. Raport równie krytycznie ocenił decyzję ministra zdrowia o wstrzymaniu prac nad projektem ustawy Prawo Transplantacyjne, która mogłaby zaproponować rozwiązania dążące do poprawy organizacji i funkcjonowania systemu transplantacji w Polsce [3].

Nowy program, nowa nadzieja

W świetle ustaleń NIK, sytuacja polskiej transplantologii maluje się w ciemnych barwach. Wiele zmian przynieść może Narodowy Program Transplantacyjny na lata 2023-2032 opiewający na kwotę miliarda złotych [4]. Obszary kluczowe dla dalszego rozwoju to m.in. zwiększenie identyfikacji i zgłaszania potencjalnych dawców, budowa sieci koordynatorów szpitalnych oraz rozszerzenie tejże o koordynatorów biorcy [4]. Eksperci wskazują również na potrzebę zrewidowania niektórych kryteriów doboru dawcy i włączenie np. pacjentów po zatrzymaniu krążenia lub rozważenie pobierania narządów od dawców żywych [4]. 

W nowym rządzie minsterialna teka resortu zdrowia przypadła Izabeli Leszczynie, a jedną z jej decyzji było objęcie nadzorem Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji “Poltransplant” (dotychczas takie działania leżały w kompetencji wiceministrów) [5]. Być może będzie to kolejny ważny krok w rozwoju polskiej transplantologii.

Praca u podstaw

Z badań przeprowadzonych przez CBOS w 2016 r. wynika, że 80% dorosłych zgadza się na pobranie narządów po ich śmierci, co jest niezwykle optymistycznym wynikiem. Niestety, aż 75% Polaków nigdy nie rozmawiało na ten temat z rodziną [6]. Choć systemowe zmiany w zakresie finansowania i zarządzania są niezbędne, warto pamiętać o działaniach, jakie każdy z nas może podejmować na co dzień, począwszy od chociażby rozmowy z bliskimi i wyrażenia swojej woli w kwestii dawstwa narządów po śmierci. Oczywiście każdy człowiek ma prawo wyrazić sprzeciw wobec takiego postępowania, niemniej wydaje się zasadne, aby przynajmniej spróbować przedstawić zostanie dawcą jako możliwość uratowania życia innych osób. Kampanie informacyjne prowadzone przez fundację DKMS czy ministerialne Solidarnie dla Transplantacji to przykłady dobrych praktyk, dzięki którym rośnie świadomość społeczna oraz akceptacja i zrozumienie dla przeszczepień.