Zmienność, akceleracje, deceleracje – KTG bez tajemnic

Kardiotokografia (KTG) pozostaje podstawowym narzędziem monitorowania stanu płodu w okresie okołoporodowym. Choć jest stosowana rutynowo, nadal wymaga świadomej, uważnej interpretacji. Umiejętność właściwej oceny zapisu KTG jest kompetencją kluczową – nie tylko dla specjalistów perinatologii, lecz także dla każdego lekarza odpowiedzialnego za prowadzenie ciąży lub porodu.

Co tak naprawdę mierzy KTG?

KTG umożliwia jednoczesną ocenę dwóch parametrów fizjologicznych:

• czynności serca płodu (FHR),
• aktywności skurczowej macicy.

Na tej podstawie analizie podlegają:

• częstość podstawowa FHR (normokardia: 110–160/min),
• zmienność krótkoterminowa rytmu serca,
• obecność akceleracji,
• obecność oraz charakterystyka deceleracji,
• ogólna reaktywność zapisu – czyli obecność odpowiedzi serca płodu na skurcze lub ruchy.

Wskazany czas obserwacji to minimum 10 minut – w praktyce jednak często jest wydłużany do 30 minut, szczególnie przy niereaktywnym zapisie.

Zmienność w KTG – czuły wskaźnik funkcji neurologicznej płodu

Zmienność rytmu serca odzwierciedla aktywność autonomicznego układu nerwowego. Prawidłowa zmienność mieści się w zakresie 5–25 uderzeń/min i świadczy o równowadze między komponentą sympatyczną i parasympatyczną.

• Obniżona zmienność (<5 uderzeń/min przez ≥40 minut) może sugerować hipoksemię, wpływ leków depresyjnych lub głęboki sen płodu.
• Zwiększona zmienność (>25 uderzeń/min) bywa przejawem kompensacyjnej odpowiedzi na stres.

Akceleracje w KTG – marker sprawności ośrodkowego układu nerwowego

Akceleracje, czyli przemijające przyspieszenia FHR o ≥15 uderzeń/min trwające co najmniej 15 sekund, są uznawane za objaw prawidłowego utlenowania i reaktywności układu nerwowego. Ich obecność w ciągu 20 minut – minimum dwie – pozwala uznać zapis za reaktywny. Brak akceleracji przez 40 minut powinien skłaniać do przedłużenia badania i ewentualnego poszerzenia diagnostyki, zwłaszcza jeżeli współistnieją inne nieprawidłowości.

Deceleracje w KTG – niepokojące tylko w określonych konfiguracjach

Deceleracje definiuje się jako zwolnienie FHR o ≥15 uderzeń/min trwające co najmniej 15 sekund. Wyróżniamy deceleracje:

• wczesne – synchroniczne ze skurczem, fizjologiczne;

• zmienne – o nagłym początku i zakończeniu, często wynikające z ucisku pępowiny;

• późne – rozpoczynające się po szczycie skurczu, zwykle wskazujące na niewydolność łożyskową;

• przedłużone – trwające powyżej 3 minut, mogące świadczyć o hipoksji.

Zawsze konieczna jest ocena w kontekście: zmienności, akceleracji, stanu klinicznego pacjentki oraz dynamiki porodu.

Klasyfikacja zapisu KTG – narzędzie ułatwiające decyzje

Zgodnie z obowiązującymi rekomendacjami, zapis klasyfikuje się jako:

• prawidłowy – FHR 110–160, zmienność 5–25, obecność akceleracji, brak patologicznych deceleracji;

• podejrzany – np. brak akceleracji przez 40 minut, zawężona lub zwiększona zmienność, sporadyczne deceleracje;

• patologiczny – FHR <100 lub >170, zmienność <5 przez 40 minut, rytm sinusoidalny, powtarzające się deceleracje późne.

Klasyfikacja ma wartość pomocniczą – każda decyzja powinna być poprzedzona oceną sytuacji klinicznej.

Najczęstsze błędy w interpretacji zapisu kardiotokografii

W praktyce błędna interpretacja zapisu może wynikać z:

• zbyt krótkiego czasu rejestracji (szczególnie przy niereaktywności),
• nieuwzględnienia wpływu leków (opioidów, anestetyków),
• przeceniania znaczenia izolowanych deceleracji zmiennych bez analizy zmienności i reaktywności.

Nie należy też zapominać o możliwości rejestracji tętna kobiety zamiast płodu – w przypadku bardzo niskiego FHR zawsze konieczne jest potwierdzenie źródła sygnału.

Wnioski kliniczne

Zapis KTG nie może być traktowany jako samodzielny wskaźnik decyzji położniczej. Powinien być analizowany łącznie z obrazem klinicznym, dynamiką porodu, wiekiem ciążowym, obecnością czynników ryzyka oraz stanem matki.

Prawidłowo interpretowany – pozwala zapobiegać powikłaniom. Błędnie oceniony – może prowadzić zarówno do nieuzasadnionych interwencji, jak i do przeoczenia rzeczywistego zagrożenia.

Playlista

Konferencja "Specjalista w praktyce – ginekologia i położnictwo 2025" (wiosna 2025)

Sprawdź