Wyszukaj w publikacjach

Firmy farmaceutyczne prześcigają się w zachwalaniu probiotyków jako preparatów wykorzystywanych w profilaktyce biegunki podróżnych, poantybiotykowej czy leczeniu ostrych nieżytów żołądkowo-jelitowych i zakażeń o etiologii Helicobacter pylori. Reklamy te mają mieć mocne oparcie w badaniach.
Czy zalecanie probiotyków faktycznie ma podstawy naukowe, czy może jest to tylko chwilowa moda na „naturalne” leczenie?
O co właściwie chodzi z tymi probiotykami?
Probiotyki, występujące w niektórych sfermentowanych produktach spożywczych, suplementach diety i lekach OTC, wprowadzają egzogenne drobnoustroje do mikrobioty jelitowej i są definiowane jako żywe drobnoustroje, które, podawane w odpowiednich ilościach, wywierają korzystny efekt zdrowotny u gospodarza [1]. Do takich drobnoustrojów należą przede wszystkim bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzajów Lactobacillus (np. L. acidophilus, L. casei, L. bulgaricus, L. rhamnosus) i Bifidobacterium (np. B. animalis). Inne, dobrze poznane drobnoustroje tradycyjnie zaliczane do probiotyków to drożdżaki Saccharomyces boulardii. Coraz częściej badane są również inne bakterie, takie jak Roseburia spp., Akkermansia spp., Propionibacterium spp. oraz Faecalibacterium spp. Ich lecznicze działanie w przypadku biegunek infekcyjnych jest wyjątkowo zróżnicowane, co przekłada się na tworzeniu oporności na kolonizację wrogimi szczepami bakteryjnymi [2].
Warto wspomnieć również o prebiotykach, czyli substratach selektywnie wykorzystywanych przez drobnoustroje gospodarza, które wywierają korzystny (udokumentowany) efekt zdrowotny [3]. Obejmują błonnik pokarmowy fermentujący, taki jak inulina, fruktooligosacharydy (FOS) i galaktooligosacharydy (GOS), a ich działanie polega nie tylko na odżywianiu mikrobioty jelitowej, ale również na promowaniu odporności przeciwko drobnoustrojom [2]. Połączenie probiotyków oraz prebiotyków to synbiotyk.
EBM o probiotykach
Według najnowszych zaleceń CDC (Centers for Disease Control and Prevention) na 2024 rok [4], wyniki badań dotyczące skuteczności w profilaktyce biegunki podróżnych są niewystarczające, by uwzględnić je w rekomendacjach. Zastosowanie probiotyków w leczeniu i profilaktyce biegunki podróżnych to jednak temat szeroko eksplorowany w literaturze medycznej. Przyjrzyjmy się zatem najnowszym badaniom w tym obszarze.
W niedawno opublikowanym badaniu [5] porównywano skuteczność salicylanu bizmutu, probiotyków, rifaksyminy oraz szczepionek przeciwko szczepom enterotoksycznym Escherichia coli (ETEC) i cholerze względem placebo. Wykazano największą skuteczność dla salicylanu bizmutu oraz rifaksyminy. Z uwagi na działania niepożądane bizmutu, chociaż zwykle łagodne i niewymagające interwencji lekarskiej, spośród zaproponowanych leków zarekomendowano rifaksyminę.
W jednym z nowszych przeglądów systematycznych opartych na metaanalizie [6] badacze wykazali, że kilka szczepów, takich jak L. acidophilus, L. rhamnosus, L. fermentum, S. cerevisiae i S. boulardii, wykazują potencjalną skuteczność w zmniejszaniu częstości występowania biegunki podróżnych. Zaznaczają jednak, że różnice w szczepach probiotycznych, dawkach i czasie stosowania w różnych badaniach mogły przyczynić się do niejednorodności wyników. Ponadto charakterystyka badanych populacji czy cele podróży mogą istotnie wpływać na skuteczność probiotyków w zapobieganiu biegunce podróżnych.
Autorzy metaanalizy z 2019 roku [7] zwracają uwagę, że liczba badań z zastosowaniem probiotyków lub prebiotyków w zapobieganiu biegunce podróżnych jest nadal ograniczona. Tylko Saccharomyces boulardii spośród trzech probiotyków (S. boulardii, L. acidophilus, L. rhamnosus GG) wykazał znaczącą skuteczność.
Z kolei wyniki metaanalizy z 2018 roku [8] sugerują, że probiotyki wykazują statystycznie istotną skuteczność w zapobieganiu biegunki podróżnych. Szczepy bakterii w analizowanych badaniach były bardzo różnorodne (L. acidophilus, S. boulardii, L. bulgaricus, L. fermentum, L. rhamnosus, a także galaktooligosacharydy). Co istotne, w metaanalizie uwzględnione były jedynie randomizowane badania kontrolowane, jednak większość badań pochodziła sprzed 2000 roku.
To, co łączy wymienione wyżej badania, niezależnie od wyników analizy statystycznej, to wniosek dotyczący wciąż zbyt małej liczby badań wysokiej jakości oraz bardzo dużego zróżnicowania klinicznego między nimi (pod względem badanych szczepów bakterii, populacji pacjentów, celu podróży, długości stosowania probiotyku), co przekłada się na niemożność wydania silnych rekomendacji.
Czyli co stosować?
Podstawowa profilaktyka według CDC [4] polega przede wszystkim na:
- dokonywaniu starannych wyborów żywności i napojów;
- dokładnym myciu rąk mydłem, gdy tylko jest to możliwe;
- jeśli mycie rąk nie jest możliwe, można stosować środki do dezynfekcji rąk zawierające ≥ 60% alkoholu.
CDC rekomenduje również stosowanie profilaktyczne środków innych niż antybiotyki. Obecnie zalecany jest salicylan bizmutu (niedostępny w Polsce, nie należy go mylić z cytrynianem bizmutu). W Polsce stosuje się również szczepionkę przeciwko Vibrio cholerae, jednak jest to leczenia off-label [9].
Dobry wybór, ale jeszcze nie teraz
Stosowanie probiotyków i prebiotyków w celu zapobiegania lub leczenia ostrych infekcji biegunkowych wydaje się być atrakcyjną koncepcją ze względu na łatwość stosowania i względne bezpieczeństwo. Działanie probiotyków polega na zwiększaniu odporności gospodarza na infekcje jelitowe, a nasze zrozumienie tych mechanizmów znacznie rozszerzyło się w ciągu ostatnich kilku dekad. Wygląda jednak na to, że aby zalecać zgodnie z EBM probiotyki pacjentom w celu profilaktyki biegunki podróżnych, musimy jeszcze chwilę zaczekać.
Źródła
- Hill, C., Guarner, F., Reid, G., Gibson, G. R., Merenstein, D. J., Pot, B., Morelli, L., Canani, R. B., Flint, H. J., Salminen, S., Calder, P. C., & Sanders, M. E. (2014). Expert consensus document. The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nature reviews. Gastroenterology & hepatology, 11(8), 506–514. https://doi.org/10.1038/nrgastro.2014.66
- Sanders, M. E., Merenstein, D. J., Reid, G., Gibson, G. R., & Rastall, R. A. (2019). Probiotics and prebiotics in intestinal health and disease: from biology to the clinic. Nature reviews. Gastroenterology & hepatology, 16(10), 605–616. https://doi.org/10.1038/s41575-019-0173-3
- Gibson, G. R., Hutkins, R., Sanders, M. E., Prescott, S. L., Reimer, R. A., Salminen, S. J., Scott, K., Stanton, C., Swanson, K. S., Cani, P. D., Verbeke, K., & Reid, G. (2017). Expert consensus document: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics (ISAPP) consensus statement on the definition and scope of prebiotics. Nature reviews. Gastroenterology & hepatology, 14(8), 491–502. https://doi.org/10.1038/nrgastro.2017.75
- CDC Yellow Book 2024. (2023). In Oxford University Press eBooks. https://doi.org/10.1093/oso/9780197570944.001.0001
- Fan, H., Liu, I. C., Gao, L., & Wu, L. (2024). Bismuth subsalicylate, probiotics, rifaximin and vaccines for the prevention of travelers' diarrhea: a systematic review and network meta-analysis. Frontiers in pharmacology, 15, 1361501. https://doi.org/10.3389/fphar.2024.1361501
- Alharbi, B. F., & Alateek, A. A. (2024). Investigating the influence of probiotics in preventing Traveler's diarrhea: Meta-analysis based systematic review. Travel medicine and infectious disease, 59, 102703. https://doi.org/10.1016/j.tmaid.2024.102703
- McFarland, L. V., & Goh, S. (2019). Are probiotics and prebiotics effective in the prevention of travellers' diarrhea: A systematic review and meta-analysis. Travel medicine and infectious disease, 27, 11–19. https://doi.org/10.1016/j.tmaid.2018.09.007
- Bae J. M. (2018). Prophylactic efficacy of probiotics on travelers' diarrhea: an adaptive meta-analysis of randomized controlled trials. Epidemiology and health, 40, e2018043. https://doi.org/10.4178/epih.e2018043
- Interna - mały podręcznik. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.10.2.2. [dostęp 03.07.2024]