Czy “żółty katar” zawsze jest wskazaniem do antybiotyku?

Infekcje górnych dróg oddechowych stanowią częstą przyczynę wizyt pacjentów w POZ, szczególnie w sezonie jesienno-zimowym. Jednym z najczęściej zgłaszanych objawów jest katar, czyli stan zapalny błony śluzowej nosa, który prowadzi do nadmiernej produkcji wydzieliny. 

Jest to objaw mało specyficzny. Może występować w infekcjach wirusowych (adenowirusy, rhinowirusy, wirusy grypy), bakteryjnych (Streptococcus pneumoniae, Moraxella catarrhalis czy Haemophilus influenzae), jako objaw alergii, a nawet jako reakcja na zmiany temperatury lub wilgotności powietrza. 

Jak przebiega typowy katar? 

Typowo katar dzieli się na kilka faz.

• Faza obrzękowa – zazwyczaj trwa 1-2 dni. Dochodzi wówczas do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego w odpowiedzi na czynniki infekcyjne/alergen. Powoduje to obrzęk błony śluzowej i towarzyszące mu uczucie zatkania nosa. Może występować również uczucie suchości, swędzenia, pieczenia w nosie oraz częste kichanie. 
• Faza wodnistego wycieku – trwa 2-3 dni. Naczynia krwionośne ulegają rozszerzeniu, co powoduje powstawanie wodnistego, cieknącego kataru.
•  Faza gęstnienia wydzieliny – trwa od 3 do 5 dni. Katar staje się śluzowo-ropny, zmienia kolor na żółto-zielony. 

Jakie znaczenie ma kolor wydzieliny? 

Podczas przeprowadzania wywiadu lekarskiego warto zadać pacjentowi pytanie o kolor wydzieliny. Może nam to dostarczyć wskazówek odnośnie przyczyny nieżytu nosa oraz etapu choroby. 

• Kolor przezroczysty – zwykle pojawia się w początkowej fazie infekcji wirusowych. Może również występować w przypadku alergii lub jako reakcja na zimne/ciepłe powietrze.
• Kolor żółty – żółta wydzielina może wskazywać na rozwijającą się infekcję. Takie zabarwienie nadaje katarowi obecność martwych komórek układu odpornościowego.
• Kolor różowy lub czerwony – wskazuje na obecność krwi w wydzielinie, co może być spowodowane podrażnieniem, pęknięciem naczyń krwionośnych w nosie lub urazem nosa. Może również występować przy wysuszeniu błony śluzowej.
• Kolor brązowy – brązowy katar może być spowodowany obecnością zaschniętej krwi w wydzielinie. Czasem brązowy odcień może wynikać z zanieczyszczeń powietrza lub wdychania pyłu.
• Kolor czarny – czarna wydzielina występuje rzadko. Może wskazywać na wdychanie zanieczyszczeń, takich jak dym lub kurz albo na grzybicze zakażenie nosa.

Wśród pacjentów często panuje przekonanie, że pojawienie się żółtego/zielonego kataru oznacza infekcję bakteryjną. Rzeczywiście, zielony katar może pojawić się przy infekcjach bakteryjnych, ale spotyka się go również w fazie "zejściowej" infekcji wirusowych. Zielono-żółte zabarwienie wydzieliny spowodowane jest wtedy obecnością w niej komórek układu odpornościowego oraz złuszczonego nabłonka.

Bywa, że mamy wątpliwości czy u danego pacjenta doszło do rozwoju infekcji bakteryjnej, a zatem czy istnieją wskazania do antybiotykoterapii. 

Należy wtedy, oprócz koloru wydzieliny, wziąć pod uwagę obecność innych objawów, bardziej specyficznych dla infekcji bakteryjnych, takich jak:

• silny ból zatok, obrzęk okolic twarzy oraz utrzymywanie się kataru przez dłuższy czas (zwykle ponad 10 dni) bez poprawy,
• pogorszenie się stanu zdrowia/nasilenie się dolegliwości po wcześniejszej poprawie,
• gorączka utrzymująca się przez dłuższy czas.

Uwaga! Występowanie żółtego kataru samo w sobie nie jest wskazaniem do antybiotykoterapii! 

Jak leczyć katar?

Co w takim razie zalecić pacjentowi z katarem? Postępowanie jest różne w zależności od podejrzewanej etiologii.

• Infekcje wirusowe – katar wywołany infekcją wirusową zwykle ustępuje samoistnie po kilku dniach. Leczenie koncentruje się głównie na łagodzeniu objawów poprzez: 
  • nawadnianie organizmu,
  • nawilżanie powietrza,
  • krople lub spraye do nosa z solą fizjologiczną lub roztworami soli morskiej, które pomagają nawilżyć błony śluzowe i rozrzedzić wydzielinę,
  • leki obkurczające błonę śluzową nosa (np. ksylometazolina, oksymetazolina) mogą pomóc w zmniejszeniu obrzęku, ale nie należy ich stosować dłużej niż 5-7 dni.
• Alergiczny nieżyt nosa – wskazane są leki przeciwhistaminowe (bilastyna, cetyryzna, loratadyna, rupatadyna), które łagodzą reakcję alergiczną oraz unikanie kontaktu z alergenem.
• Infekcje bakteryjne – antybiotykoterapia. Antybiotykiem pierwszego rzutu w ostrym bakteryjnym zapaleniu błony śluzowej nosa i zatok przynosowych jest amoksycylina.

Podsumowując, kolor kataru może stanowić dla nas wskazówkę podczas diagnostyki dolegliwości pacjenta, jednak z uwagi na to, że jest to objaw mało specyficzny, zawsze należy rozpatrywać go w kontekście innych.