Anty-HBs – co oznacza wynik badania i kiedy reagować?

Anty-HBs, czyli przeciwciała przeciwko antygenowi powierzchniowemu wirusa HBV (HBsAg), są kluczowym markerem odporności na zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B.

Z klinicznego punktu widzenia, wynik stężenia anty-HBs pozwala ocenić skuteczność szczepienia, obecność odporności nabytej oraz – w niektórych sytuacjach – konieczność podania dawki przypominającej.

Jak interpretować wynik anty-HBs? Kluczowe progi i ich znaczenie

Interpretacja wyniku anty-HBs opiera się na ogólnie przyjętych wartościach progowych.

• <10 mIU/ml – brak odporności. Wynik wskazuje na brak odpowiedzi poszczepiennej lub brak kontaktu z antygenem HBs. W przypadku osób szczepionych konieczna jest ocena strategii dalszego postępowania.
• ≥10 mIU/ml – poziom ochronny. Uznaje się, że osoba posiada skuteczną odporność przeciwwirusową.
• ≥100 mIU/ml – wysoki poziom przeciwciał, często obserwowany po pełnym cyklu szczepień, szczególnie u młodych, zdrowych osób.

Warto zaznaczyć, że poziom ≥10 mIU/ml, uzyskany co najmniej 1–2 miesiące po zakończeniu szczepienia, uważany jest za potwierdzenie skutecznej immunizacji. Brak takiego poziomu oznacza tzw. „non-response”, wymagający ewentualnego doszczepienia.

Czy spadek poziomu anty-HBs oznacza utratę odporności?

W codziennej praktyce klinicznej lekarze często stają przed dylematem: pacjent szczepiony wiele lat wcześniej wykazuje niski lub niewykrywalny poziom przeciwciał anty-HBs – czy oznacza to brak ochrony przed zakażeniem HBV? Niekoniecznie.

Dostępne dane wskazują, że pomimo spadku stężenia przeciwciał poniżej poziomu wykrywalnego, u większości osób utrzymuje się odporność typu pamięci immunologicznej. W przypadku ekspozycji na wirusa, organizm potrafi uruchomić szybką i skuteczną odpowiedź wtórną, zapobiegając zakażeniu. Dlatego u zdrowych osób dorosłych, które po szczepieniu uzyskały poziom anty-HBs ≥10 mIU/ml, rutynowe dawki przypominające nie są zalecane, nawet jeśli po latach poziom przeciwciał spadnie.

Kiedy oznaczać anty-HBs?

Oznaczenie poziomu anty-HBs ma znaczenie przede wszystkim u osób z podwyższonym ryzykiem zakażenia HBV lub obniżoną odpowiedzią immunologiczną. Należą do nich:

• personel medyczny i studenci kierunków medycznych – kontrola odpowiedzi poszczepiennej, szczególnie przed rozpoczęciem pracy; brak odpowiedzi (<10 mIU/ml) wymaga doszczepienia i ponownej oceny;
• pacjenci dializowani i osoby w immunosupresji – docelowy poziom ochronny to ≥100 mIU/ml; zalecana jest regularna kontrola i dawki przypominające przy spadku poniżej tej wartości;
• noworodki matek HBsAg-dodatnich – ocena skuteczności immunoprofilaktyki (szczepienie + immunoglobulina) w 9–12 miesiącu życia.

Warto również zlecić oznaczenie anty-HBs:

• przed wdrożeniem leczenia immunosupresyjnego,
• po ekspozycji zawodowej (np. zakłucie igłą),
• gdy dokumentacja szczepień jest niepełna lub brak jest informacji o wcześniejszym szczepieniu.

Nie zaleca się rutynowego badania poziomu anty-HBs u zdrowych dorosłych po szczepieniu w dzieciństwie, jeśli nie należą do grup ryzyka.

Co robić, gdy pacjent nie odpowiada na szczepienie przeciw HBV?

Brak odpowiedzi poszczepiennej – definiowany jako poziom anty-HBs <10 mIU/ml po pełnym cyklu szczepienia – dotyczy około 5–10% populacji.

Do czynników zwiększających ryzyko niepowodzenia szczepienia należą:

• otyłość,
• palenie tytoniu,
• wiek powyżej 40 lat,
• przewlekłe choroby wątroby,
• stany obniżonej odporności.

W takiej sytuacji zaleca się podanie kolejnych 1–3 dawek szczepionki (cykl doszczepiający), a następnie ponowną ocenę poziomu przeciwciał po 4–8 tygodniach.

U pacjentów, którzy nadal nie osiągają poziomu ochronnego, można rozważyć zastosowanie alternatywnych preparatów lub zwiększenie dawki i objętości podawanej szczepionki (np. podanie do mięśnia naramiennego w większej objętości).

Podsumowanie – interpretacja anty-HBs w praktyce

Stężenie anty-HBs to czuły wskaźnik skuteczności immunizacji przeciw HBV, pod warunkiem jego świadomej interpretacji. W dobie rosnącej liczby osób z zaburzeniami odporności i globalizacji kontaktów zdrowotnych, jego właściwe zastosowanie staje się istotnym narzędziem w profilaktyce zakażeń.