Alfadiol

Wskazania

Osteoporoza postmenopauzalna i starcza z jednoczesnym niedoborem wit. D lub jej czynnych metabolitów. Hipokalcemia, zwłaszcza u pacjentów ze schorzeniami prowadzącymi do upośledzenia hydroksylacji wit. D w nerkach. Krzywica i osteomalacja oporne na wit. D. Niedoczynność przytarczyc. Osteodystrofia nerkowa. Zaburzenia gospodarki wapniowej u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek. Zespoły nerczycowe u dzieci po długotrwałym leczeniu glikokortykosteroidami.

Dawkowanie

Leczenie powinno być ściśle zindywidualizowane, odpowiednio do stanu chorego. Osteoporoza starcza i postmenopauzalna: dorośli o mc. >40 kg: 0,5-1 µg raz/dobę. Zespoły nerczycowe u dzieci po długotrwałym leczeniu glikokortykosteroidami: dzieci o mc. 20-40 kg: 0,25-0,5 µg raz/dobę; dzieci o mc. <20 kg: 0,25 µg raz/dobę. Hipokalcemia, krzywica i osteomalacja oporne na wit. D, niedoczynność przytarczyc, zaburzenia gospodarki wapniowej u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek i osteodystrofią nerkową: dorośli o mc. >40 kg: 0,5-1 µg raz/dobę; dzieci o mc. 20-40 kg: 0,25-0,5 µg raz/dobę; dzieci o mc. <20 kg: 0,25 µg raz/dobę. Jeśli stan chorego to uzasadnia, szczegółowe dawkowanie należy opierać o wyniki testów określających gospodarkę wapniową. Stężenia wapnia we krwi powinno utrzymywać się w granicach stężeń prawidłowych, zaś dobowe wydalanie wapnia z moczem (przy dobowej diurezie wynoszącej do 2000 ml) nie powinno przekraczać 350 mg. Wartość wskaźnika wapniowo-kreatyninowego nie powinna przekraczać 1,0 i nie powinna wzrosnąć więcej niż 3-krotnie od chwili rozpoczęcia leczenia. U pacjentów z prawidłowym poziomem kalcemii przed rozpoczęciem leczenia alfakalcydolem (np. w przebiegu osteoporozy) dawkowanie należy opierać o wyniki badania kalciurii i wielkość dobowego spożycia wapnia. U pacjentów w wieku podeszłym może wystąpić konieczność stosowania mniejszych dawek alfakalcydolu. Osoby z niewydolnością nerek: należy zachować ostrożność przy stosowaniu produktu. U pacjentów z ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby produkt jest przeciwwskazany.

Działanie

Wit. D₃ - cholekalcyferol ulega w ustroju przekształceniu do aktywnego metabolitu - kalcytriolu, zwanego też hormonem D. Konwersja ta polega na przebiegającym w wątrobie i w nerce procesie hydroksylacji cholekalcyferolu w pozycji 25 oraz w pozycji 1. Ponieważ alfakalcydol jest pochodną hydroksylowaną w pozycji 1, dla jego aktywacji do kalcytriolu konieczna jest jedynie hydroksylacja w wątrobie. Jest to szczególnie istotne u osób z upośledzoną czynnością nerek, gdy hydroksylacja w tkance nerkowej jest niemożliwa lub utrudniona. Powstający w wyniku aktywacji cholekalcyferolu lub alfakalcydolu kalcytriol, obok parathormonu i kalcytoniny, jest podstawowym czynnikiem regulującym przemianę wapnia w organizmie. Przy zapewnieniu odpowiedniej podaży wapnia, prowadzi do intensyfikacji procesu wbudowywania tego pierwiastka w strukturę tkanki kostnej. Receptor dla aktywnej metabolicznie postaci wit. D występuje w komórkach wielu tkanek; jednakże podstawowymi narządami, w których ujawnia się jej działanie są: jelita, kości i nerki. Kalcytriol uruchamia procesy, prowadzące do podwyższenia stężenia wapnia w surowicy poprzez nasilenie syntezy białka transportującego wapń ze światła przewodu pokarmowego do krwi - CaBP (Calcium Binding Protein - białko wiążące wapń) oraz nasilenie resorpcji zwrotnej wapnia w kanalikach nerkowych.

Skład

1 kaps. zawiera 0,25 µg lub 1 µg alfakalcydolu.

Interakcje

Alfakalcydol podwyższając stężenie wapnia w osoczu krwi nasila toksyczność glikozydów nasercowych i zwiększa ryzyko ich przedawkowania. Moczopędne leki tiazydowe, a także leki zawierające wapń przyjmowane systematycznie w dawce dobowej powyżej 1,5 g nasilają ryzyko hiperkalcemii. Leki zobojętniające oraz regularne spożywanie dużej ilości produktów mlecznych może doprowadzić do powstania zespołu mleczno-alkalicznego, a w połączeniu z alfakalcydolem do hiperkalcemii. Leki zawierające estrogeny mogą nasilać działanie alfakalcydolu. Alfakalcydol zwiększa wchłanianie magnezu - stosowany równocześnie z lekami zobojętniającymi sok żołądkowy zawierającymi sole magnezu, może powodować hipermagnezemię. Leki zobojętniające zawierające sole glinu mogą powodować hipermagnezemię. Pochodne hydantoiny (np. fenytoina), barbiturany, prymidon oraz inne leki przeciwdrgawkowe przyspieszają rozkład wit. D w wątrobie i mogą osłabiać działanie alfakalcydolu. Glikokortykosteroidy i salicylany obniżają efektywność działania alfakalcydolu. Salicylany osłabiają działanie alfakalcydolu. Kolestyramina, kolestypol oraz olej parafinowy mogą zaburzać wchłanianie alfakalcydolu w jelicie. Ze względu na zawartość w produkcie leczniczym butylohydroksytoluenu produkt może wykazywać interakcje z jonami metali.

Przeciwwskazania

Przeciwwskazania do stosowania alfakalcydolu: nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą; uczulenie na orzeszki ziemne lub soję; hiperkalcemia, zwapnienia przerzutowe; hiperfosfatemia (z wyjątkiem występującej w niedoczynności przytarczyc); hipermagnezemia; hiperkalciuria samoistna; osteomalacja po zatruciu glinem; przedawkowanie i zatrucie wit. D; kamica nerkowa wapniowa; ciężkie zaburzenie czynności wątroby.

Ostrzeżenia specjalne / Środki ostrożności

Podczas leczenia alfakalcydolem może dojść do nadmiernego zwiększenia stężenia wapnia lub fosforanów w surowicy krwi. W uzasadnionych przypadkach celowe jest monitorowanie tych stężeń, szczególnie we wczesnych fazach leczenia. Może być także potrzebna suplementacja wapnia. Jeśli wyniki badania wskazują na hiperkalcemię, należy odstawić alfakalcydol do chwili powrotu stężenia wapnia do wartości prawidłowych (ok. 1 tydz.). U pacjentów z osteodystrofią nerkową w celu utrzymania stężenia fosforanów w surowicy krwi na akceptowalnym poziomie może być stosowany lek wiążący fosforany. Pacjenci z niewydolnością nerek, trzeciorzędową nadczynnością przytarczyc lub regularnie poddawani hemodializie (możliwe zmniejszenie stężenia fosforanów) są szczególnie podatni na wystąpienie hiperkalcemii. Z tego powodu pacjentów należy poinformować o objawach klinicznych związanych z hiperkalcemią. Wczesne objawy hiperkalcemii to: wielomocz, wzmożone pragnienie, osłabienie, bóle głowy, nudności, suchość w jamie ustnej, zaparcia, bóle mięśni, bóle kości i metaliczny posmak w ustach. Podczas leczenia alfakalcydolem, w zależności od stanu chorego i czynników ryzyka może być celowe okresowe (co 1-3 m-ce) oznaczanie azotu pozabiałkowego w osoczu, kreatyniny, fosfatazy zasadowej, stężenia fosforanów w surowicy krwi, dobowego wydalania wapnia z moczem oraz stosunku stężenia wapnia do kreatyniny w drugiej porannej porcji moczu (współczynnik wapniowo-kreatyninowy). Monitorowanie stężenia wapnia w surowicy jest szczególnie ważne u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, ponieważ w tych przypadkach szczególnie łatwo dochodzi do hiperkalcemii i hiperfosfatemii. Kontrolę stężenia wapnia należy wykonywać początkowo 1-2x/tydz., zaś po ustaleniu dawki leku raz/m-c. Hiperkalcemię można szybko korygować przez odstawienie leczenia do chwili powrotu stężenia wapnia w osoczu do wartości prawidłowych (ok. 1 tyg.). Stosowanie alfakalcydolu można wtedy wznowić w zmniejszonej dawce (połowa poprzedniej dawki). Stosowanie alfakalcydolu w leczeniu osteodystrofii nerkowej wymaga systematycznej kontroli stężenia parathormonu (PTH) ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia adynamicznej choroby kości. U osób pozostających na diecie o niskiej zawartości wapnia reakcja na alfakalcydol może być obniżona. U pacjentów w wieku podeszłym może wystąpić konieczność stosowania mniejszych dawek alfakalcydolu. U pacjentów z dużym stężeniem wapnia w osoczu w przebiegu osteodystrofii nerkowej może wystąpić autonomiczna nadczynność przytarczyc. Pacjenci ci mogą nie reagować na podanie alfakalcydolu, co wymaga zastosowania innych metod leczenia. Należy zachować ostrożność u pacjentów leczonych glikozydami nasercowymi, np. naparstnicy, ponieważ hiperkalcemia może prowadzić do zaburzeń rytmu serca u tych pacjentów. Ze względu na zawartość w produkcie leczniczym butylohydroksytoluenu (E 321) produkt może powodować reakcje alergiczne, nadwrażliwość u pacjentów z astmą, miejscową reakcję skórną (np. kontaktowe zapalenie skóry) lub podrażnienie oczu i błon śluzowych, także żołądka. Lek zawiera czerwień koszenilową (E 124) i etylu parahydroksybenzoesan (E 214), które mogą powodować reakcje alergiczne (etylu parahydroksybenzoesan może powodować także reakcje typu późnego). Należy zachować ostrożność u pacjentów z kamicą nerkową. Jeśli u pacjenta występuje uczulenie na orzeszki ziemne lub soję, nie należy stosować tego produktu leczniczego, gdyż zawiera olej arachidowy (z orzeszków ziemnych). Oczyszczony olej arachidowy może zawierać białko orzeszków ziemnych. W Farmakopei Europejskiej nie podano testu wykrywającego białko resztkowe. Produkt leczniczy zawiera mniej niż 1 mmol (23 mg) sodu w każdej kaps., to znaczy produkt uznaje się za „wolny od sodu”. Nie ma danych, wskazujących by alfakalcydol wpływał niekorzystnie na zdolność do prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.

Działania niepożądane

Działania niepożądane opisane po wprowadzeniu leku na rynek. Zaburzenia układu immunologicznego: (nieznana) reakcje nadwrażliwości (np. nadwrażliwość u pacjentów z astmą, podrażnienie skóry, kontaktowe zapalenie skóry, podrażnienie spojówek). Zaburzenia układu nerwowego: (nieznana) ból głowy, zawroty głowy, splątanie (jako wynik hiperkalcemii). Zaburzenia metabolizmu i odżywiania: (nieznana) hiperkalcemia, hiperfosfatemia (szczególnie u pacjentów z niewydolnością nerek). Zaburzenia serca: (nieznana) zaburzenia rytmu serca (związane z hiperkalcemią). Zaburzenia żołądka i jelit: (nieznana) biegunka, zaparcia, nudności, wymioty, suchość w jamie ustnej, wzmożone pragnienie, podrażnienie błon śluzowych w tym również śluzówki żołądka, metaliczny posmak w ustach (jako wynik hiperkalcemii). Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: (nieznana) świąd, wysypka, pokrzywka. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: (nieznana) bóle mięśni, bóle kości (związane z hiperkalcemią). Zaburzenia nerek i dróg moczowych: (nieznana) hiperkalciuria, wielomocz, nefrokalcynoza, zwapnienia ektopowe i zaburzenie czynności nerek (jako wynik hiperkalcemii). Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: (nieznana) zmęczenie (związane z hiperkalcemią). Działania niepożądane wit. D i jej pochodnych są związane w zasadzie z przedawkowaniem produktu.

Ciąża i laktacja

Brak dostępnych danych dotyczących wpływu na płodność. Nie wykonano systematycznych badań wpływu na przebieg ciąży i rozwój płodu u człowieka. Nie wykonano również podobnych badań na zwierzętach doświadczalnych. Badania na zwierzętach dotyczące wpływu na przebieg ciąży i/lub rozwój zarodka (płodu) i/lub przebieg porodu i/lub rozwój pourodzeniowy są niewystarczające. Potencjalne zagrożenie dla człowieka nie jest znane. Ponieważ hiperkalcemia podczas ciąży może powodować wystąpienie wrodzonych wad u potomstwa, produktu nie wolno stosować w okresie ciąży, jeśli nie jest to bezwzględnie konieczne. Stosowanie alfakalcydolu może prowadzić do podwyższonych stężeń aktywnego metabolitu, kalcytriolu, w mleku kobiecym. Ponieważ zwiększone stężenie kalcytriolu może wywierać wpływ na gospodarkę wapniową organizmu dziecka, podczas karmienia piersią należy przerwać stosowanie alfakalcydolu.

Przedawkowanie

Objawami przedawkowania wit. D są: hiperkalcemia, brak łaknienia, osłabienie, nudności i wymioty, biegunka, wielomocz, nadmierne pocenie, pragnienie, bóle i zawroty głowy. Po znacznym przedawkowaniu, graniczącym z zatruciem mogą pojawić się bóle kostne, zwapnienia ektopowe, białkomocz, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca. Należy spodziewać się podobnych objawów po przedawkowaniu alfakalcydolu. Utrzymujące się długotrwale przedawkowanie wit. D może, oprócz objawów opisanych powyżej, powodować uogólnione zwapnienia naczyń, nerek oraz szybkie pogorszenie wydolności nerek. W razie wystąpienia hiperkalcemii leczenie polega na czasowym przerwaniu stosowania alfakalcydolu. W ciężkich przypadkach hiperkalcemii zalecane jest ogólne postępowanie wspomagające: nawodnienie poprzez zastosowanie wlewu dożylnego roztworu soli fizjologicznej (wymuszona diureza); pomiary elektrolitów; ocena funkcji nerek i gospodarki wapniowej; ocena elektrokardiograficzna, zwłaszcza u pacjentów przyjmujących glikozydy nasercowe. Należy rozważyć leczenie z zastosowaniem glikokortykosteroidów, diuretyków pętlowych, bisfosfonianów, kalcytoniny, a nawet hemodializy z niską zawartością wapnia.

ICD-10