Trichotillomania – czy pacjent łysieje, czy wyrywa sobie włosy?
Trichotillomania, znana także jako zaburzenie wyrywania włosów, należy do spektrum zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i klasyfikowana jest w ICD-11 jako zaburzenie kontroli impulsów. W praktyce klinicznej często bywa błędnie rozpoznawana jako łysienie plackowate lub łysienie androgenowe, co skutkuje nieadekwatnym postępowaniem diagnostyczno-terapeutycznym.
Choroba manifestuje się jako nawracające, kompulsywne wyrywanie włosów, prowadzące do ogniskowego lub rozlanego przerzedzenia owłosienia. Najczęściej dotyczy skóry głowy, ale także brwi, rzęs, owłosienia łonowego czy kończyn. TTM najczęściej występuje u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych, częściej u kobiet, a częstość występowania w populacji ogólnej szacuje się na 1–2%.
Na początkowym etapie diagnostyki kluczowa jest znajomość obrazów klinicznych i trichoskopowych, umiejętność przeprowadzenia odpowiedniego wywiadu ukierunkowanego nie tylko dermatologicznie, ale i psychologicznie.
U kogo podejrzewać wyrywanie włosów?
Trichotillomania nie jest klasyczną postacią łysienia, lecz zaburzeniem psychicznym z widocznymi objawami skórnymi, wynikającymi z kompulsywnego wyrywania włosów. Dla lekarza POZ kluczowe znaczenie ma umiejętność odróżnienia TTM od najczęstszych przyczyn utraty włosów, takich jak łysienie androgenowe czy łysienie plackowate.
Pacjenci często są obciążeni zaburzeniami lękowymi, depresją, ADHD, zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi. Charakterystyczna jest obecność zachowania poprzedzonego napięciem i uczuciem ulgi po akcie wyrywania – komponent behawioralny i emocjonalny. Zdarza się, że chorzy nie przyznają się do wyrywania włosów, nawet jeśli są tego świadomi (z powodu wstydu).
Na podejrzenie trichotillomanii powinny nakierować:
- ogniskowa utrata włosów o nieregularnych granicach u dziecka lub nastolatki,
- brak odpowiedzi na leczenie dermatologiczne,
- neutralna postawa wobec utraty włosów (brak niepokoju),
- wzorzec cykliczny lub epizodyczny (nasilenia w stresie).
Trichotillomania a łysienie
Trichotillomanię należy w pierwszej kolejności różnicować z łysieniem androgenowym i plackowatym.
| Cecha | Trichotillomania | Łysienie plackowate | Łysienie androgenowe |
|---|---|---|---|
Obszar | ogniskowy, nieregularny, często jednostronny | ogniskowy, wyraźnie odgraniczony, często na owłosionej skórze głowy, ale może też dotyczyć brwi, rzęs | obustronny, przewidywalny schemat (vertex, czoło, szczyt głowy) |
Granice zmian | poszarpane, nieregularne | wyraźnie odgraniczone, okrągłe lub owalne ogniska | stopniowe, rozlane przejście |
Stan zapalny skóry | brak | brak | brak lub minimalny |
Trichoskopia | włosy ułamane, czarne kropki, włosy pętelkowate, „V-sign” | żółte kropki, czarne kropki, włosy wykrzyknikowe, włosy dystroficzne | miniaturyzacja mieszków, włosy różnej grubości, włosy meszkowe |
Stan psychiczny | zaburzenia kontroli impulsów, stres, niepokój | może współistnieć ze stresem lub chorobami autoimmunologicznymi | zwykle bez komponentu psychicznego |
Świadomość czynności | często nieuświadomiona lub wypierana | brak działań samouszkadzających | brak działań samouszkadzających |
Odpowiedź na leczenie | słaba przy leczeniu dermatologicznym, wymaga terapii psychologicznej | zmienna, często samoistne odrosty, możliwe nawroty; leczenie: GKS miejscowe/ogólne, immunomodulatory | |
Wiek wystąpienia | najczęściej dzieci i młodzież, ale też dorośli | może wystąpić w każdym wieku, często u dzieci, młodych dorosłych | zwykle po 30. r.ż. (mężczyźni) i po 40. r.ż. (kobiety) |
Cechy trichoskopowe w trichotillomanii
Trichoskopia (dermatoskopia owłosionej skóry głowy) to nieinwazyjna metoda diagnostyczna, która odgrywa kluczową rolę w różnicowaniu TTM z innymi typami łysienia, zwłaszcza łysieniem plackowatym.
| Cechy | Charakterystyka |
|---|---|
włosy ułamane | obecność licznych włosów ułamanych na różnych wysokościach – efekt mechanicznego szarpania |
czarne kropki (black dots) | resztki włosów w ujściach mieszków – wynik nagłego wyrwania włosa |
włosy w kształcie litery V (V-sign) | dwa włosy ułamane tuż nad powierzchnią skóry w jednym ujściu mieszka |
włosy pętelkowate (coiled hair) | skutek nawijania włosów na palce i ich zerwania |
tulip hair | ułamane końcówki z bulbą przypominającą tulipana – również efekt urazowy |
flame hair | bezpostaciowe fragmenty włosów o rozmytej strukturze – rezultat silnego pociągnięcia |
puste ujścia mieszków | skóra pozbawiona włosów, ale bez cech zapalnych |
brak cech stanu zapalnego | brak rumienia, złuszczania, odczynu okołomieszkowego (w przeciwieństwie do np. łysienia plackowatego) |
Uwaga! W odróżnieniu od łysienia plackowatego nie obserwuje się tzw. włosów wykrzyknikowych (exclamation mark hairs) ani żółtych punktów.
Trichotillomania – wsparcie psychologiczne
W przypadkach podejrzenia TTM niezbędne może okazać się współdziałanie z psychiatrami lub psychologami, ponieważ leczenie wymaga interwencji behawioralnej, a nie tylko dermatologicznej. Właściwa diagnoza na poziomie POZ pozwala uniknąć niepotrzebnych terapii farmakologicznych oraz skierować pacjenta na właściwą ścieżkę terapeutyczną.
Trichotillomania to zaburzenie, które wymaga nie tylko czujności klinicznej, ale również empatii i zrozumienia kontekstu psychologicznego, który stoi za objawami skórnymi.
Źródła
- American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.).
- World Health Organization. (2022). International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (11th ed.; ICD-11).
- Selles, S., Garcovich, S., & Miteva, M. (2019). Trichotillomania: a systematic review of diagnosis and treatment. International Journal of Trichology, 11(2), 55–65.
- Inui, S. (2016). Trichoscopy for hair loss disorders: an update. Journal of Dermatology, 43(12), 1409-1415.
- Rudnicka, L., Olszewska, M., & Rakowska, A. (2019). Trichoscopy in Hair Loss. Clinical and Experimental Dermatology, 44(2), 173-181.