Stygmatyzacja w gabinecie lekarskim – jak pomagać i nie szkodzić?

Stygmatyzacja, wywodząca się od greckiego terminu „stigma” oznaczającego „znak” lub „piętno”, odnosi się do procesu społecznego, w którym jednostki lub grupy są deprecjonowane na podstawie określonych cech, prowadząc do ich marginalizacji i dyskryminacji. W kontekście medycznym stygmatyzacja może mieć poważne konsekwencje dla pacjentów, wpływając na ich relacje ze specjalistami oraz na efektywność procesu terapeutycznego.

Etykietowanie przed stygmatyzacją

Etykietowanie w kontekście medycznym odnosi się do przypisywania pacjentom określonych cech lub stereotypów na podstawie ich diagnozy, zachowania czy wyglądu. Takie podejście może prowadzić do stygmatyzacji, co negatywnie wpływa na relację między specjalistą a pacjentem, a także na efektywność procesu terapeutycznego.

Warto przy tym wiedzieć, że zjawisko etykietowania jest powszechne i szeroko badane w psychologii, zwłaszcza w kontekście psychologii społecznej, klinicznej i zdrowia. To oznacza, że żaden człowiek nie jest w stanie zupełnie wyzbyć się nadawania etykiet. Wynika to z automatycznego systemu oceny, który dla naszego mózgu jest po prostu mniej angażujący. To zjawisko jest znane chociażby z teorii stereotypów i uprzedzeń – Allporta [1].

Ludzie mają tendencję do klasyfikowania innych na podstawie widocznych lub znanych im cech, co skutkuje tym, że pacjenci są traktowani zgodnie z uproszczonymi schematami myślowymi (np. „otyły pacjent jest leniwy”, „osoba z depresją jest niezaradna”, „osoba starsza – roszczeniowa”)

Za przykład może posłużyć relacja z pacjentem z otyłością. Badania wskazują, że pacjenci z otyłością często doświadczają stygmatyzacji ze strony personelu medycznego, co może prowadzić do unikania wizyt lekarskich i pogorszenia stanu zdrowia [2].

Stygmatyzacja może prowadzić do obniżenia samooceny pacjentów, przysłaniając ich pozytywne cechy i umiejętności. Drugą grupą bardzo narażoną na stygmatyzację i wykluczenie są osoby z zaburzeniami psychicznymi. Często doświadczają wykluczenia społecznego, co negatywnie wpływa na ich proces zdrowienia [3].

Rekomendacje dla specjalistów: jak oprzeć się etykietowaniu i przeciwdziałać stygmatyzacji?

1. Świadomość własnych uprzedzeń: nikt nie jest wolny od automatycznych ocen i nadawania etykiet. Nawet najbardziej uważny, empatyczny specjalista może ulec pierwszym skojarzeniom czy stereotypom. Sygnałem, że mogliśmy ulec etykietowaniu, mogą być emocje – zbyt mało lub za bardzo emocjonalne podejście to danego pacjenta może wskazywać, że uruchomił on w nas jakieś systemy skojarzeń, przekonań własnych, co może wpłynąć na to, jakie decyzje terapeutyczne zostaną podjęte. Warto w tym miejscu zatrzymać się i zastanowić, czy nie zdarzyło się coś, co może rzutować na nasz osąd i postępowanie.
2. Reaguj na stygmatyzację: w Twoim miejscu pracy możesz spotykać się z sytuacjami, gdzie pacjent lub całe grupy pacjentów są postrzegane przez pryzmat stereotypów i szybkich ocen. Zauważaj, jeśli nadmiernie podkreśla się takie cechy jak roszczeniowość, problematyczność konkretnych grup lub osób. Obserwuj, jakiego używa się języka wobec osób zagrożonych stygmatyzacją i wykluczeniem, czy są one traktowane tak samo, jak każdy inny pacjent. 
3. Dbaj o język z pacjentem i relację terapeutyczną, nawet jeśli jest ona krótkotrwała. Relacja lekarz–pacjent odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu wysokiej adherencji. Badania wykazują, że pacjenci, którzy czują się wysłuchani, zrozumiani i zaangażowani w proces leczenia, są bardziej skłonni przestrzegać zaleceń terapeutycznych [4].

Pamiętaj, Ty też możesz stać się kiedyś pacjentem i pewnie wolałbyś uniknąć etykiety, która mówi, że pracownicy związani z ochroną zdrowia to najgorsi pacjenci – roszczeniowi, wszystkowiedzący i ignorujący zalecenia. 

Podyskutujmy na ten temat!

Wraz z Julią Pankiewicz tworzymy podcast NEUROWIZJA. Tematem trzeciego odcinka jest Stygmatyzacja w gabinecie specjalisty: nasze doświadczenia i recepta na to, jak pomagać i nie szkodzić. Zachęcamy do wysłuchania całego nagrania, w którym szerzej omawiamy problematykę poruszoną w tym artykule.

Przesłuchaj na Spotify!