Blizny przerostowe – czy istnieje skuteczne leczenie?

Blizny przerostowe (hypertrophic scars, HTS) są częstym powikłaniem procesu gojenia ran, występującym zarówno po urazach mechanicznych, oparzeniach, zabiegach chirurgicznych, jak i w stanach zapalnych skóry. Stanowią one efekt nieprawidłowej, nadmiernej reakcji organizmu na uszkodzenie skóry, która prowadzi do rozrostu tkanki łącznej w obrębie rany. W odróżnieniu od bliznowców (keloidów), blizny przerostowe nie przekraczają granic pierwotnego urazu i mają tendencję do powolnej, choć nie zawsze pełnej regresji.

Obraz kliniczny blizn przerostowych

Blizny przerostowe są pogrubiałe, twarde, często zaczerwienione. Może towarzyszyć im świąd, uczucie napięcia skóry, ból lub ograniczenie ruchomości – zwłaszcza jeśli zlokalizowane są w okolicach stawów. Ze względu na ich charakterystyczny wygląd oraz objawy subiektywne, blizny przerostowe są źródłem istotnego dyskomfortu psychicznego i fizycznego, wpływając na jakość życia pacjentów.

Mimo że proces powstawania i dojrzewania blizny jest zjawiskiem fizjologicznym, u części osób dochodzi do jego patologicznego przebiegu. Do najważniejszych czynników ryzyka powstawania blizn przerostowych należą:

• młody wiek (10–30 lat): większa aktywność fibroblastów i silniejsza odpowiedź immunologiczna sprzyjają nadmiernej proliferacji tkanki włóknistej,
• lokalizacja rany: szczególnie narażone są obszary o wysokim napięciu mechanicznym, m.in. okolica mostka, barków, górnej części pleców, ramion, karku oraz płatków uszu;
• typ skóry: osoby o ciemniejszym fototypie skóry (IV–VI według skali Fitzpatricka) mają wyższe ryzyko rozwoju HTS i keloidów;
• zaburzenia gojenia: infekcje, martwica, przedłużony stan zapalny, rozległe oparzenia lub rany pourazowe zwiększają ryzyko nieprawidłowej przebudowy blizny;
• czynniki jatrogenne: nieodpowiednia technika chirurgiczna (np. silne napięcie brzegów rany, zbyt ciasne szwy), brak odpowiedniego zaopatrzenia rany i nieprzestrzeganie zaleceń pooperacyjnych;
• czynniki genetyczne i rodzinne: występowanie HTS i keloidów u krewnych pierwszego stopnia zwiększa ryzyko bliznowacenia u danego pacjenta;
• płeć: niektóre badania sugerują nieco większą predyspozycję u kobiet, jednak różnice są statystycznie nieistotne i wymagają dalszych badań.

W patogenezie HTS kluczową rolę odgrywa nadmierna i przedłużona aktywacja fibroblastów oraz zaburzenia w regulacji procesów naprawczych skóry, szczególnie w zakresie syntezy i degradacji kolagenu. Blizna przerostowa może rozwinąć się w ciągu kilku tygodni od zamknięcia rany, osiągać szczyt po 3-6 miesiącach, a następnie ulegać stopniowej regresji w okresie 12-24 miesięcy. Jednak w wielu przypadkach nie dochodzi do pełnego spłaszczenia zmiany, co uzasadnia potrzebę wdrożenia leczenia.

Ze względu na ograniczoną skuteczność monoterapii, współczesne podejście do leczenia blizn przerostowych opiera się na strategii skojarzonej, łączącej metody farmakologiczne, fizykalne oraz profilaktyczne.

Wytyczne dotyczące leczenia blizn przerostowych

Leczenie blizn przerostowych powinno opierać się na podejściu zindywidualizowanym, uwzględniającym lokalizację zmiany, jej czas trwania, objawy subiektywne oraz ryzyko nawrotu. Podstawę skutecznej terapii stanowią metody o potwierdzonej skuteczności klinicznej, jednak coraz częściej stosowane są również techniki uzupełniające, zwłaszcza w przypadkach opornych lub nietypowych.

Metody zalecane (terapie pierwszego rzutu)

Silikon w postaci opatrunków i żeli

Silikonowe opatrunki uznawane są za standard postępowania zachowawczego. Działają poprzez utrzymanie optymalnego poziomu nawilżenia skóry, redukcję stanu zapalnego i zmniejszenie napięcia skóry, co wpływa na regulację syntezy kolagenu przez fibroblasty. Preparaty silikonowe zaleca się stosować codziennie przez co najmniej 12–24 godziny dziennie, przez okres minimum 2–3 miesięcy. Terapia ta charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa i może być stosowana u dzieci, kobiet w ciąży oraz na delikatnych obszarach skóry.

Iniekcje kortykosteroidów

Kortykosteroidy, np. acetonid triamcynolonu (TAC) podawane doogniskowo wykazują silne działanie przeciwzapalne i antyproliferacyjne. Redukują aktywność fibroblastów oraz produkcję kolagenu, zmniejszają grubość, zaczerwienienie i świąd blizny. W bliznach opornych na leczenie monoterapią wskazane jest zastosowanie terapii skojarzonej z 5-fluorouracylem (5-FU).

Laseroterapia

Terapie laserowe stanowią ważne narzędzie w leczeniu HTS, zarówno w fazie aktywnej, jak i w przypadku zmian dojrzałych. Laser pulsacyjny barwnikowy (PDL) jest szczególnie skuteczny w redukcji rumienia, bólu i świądu, natomiast lasery frakcyjne ablacyjne (CO₂, Er:YAG) remodelują strukturę kolagenu i poprawiają elastyczność skóry. Zabiegi laserowe często są wykonywane w trybie skojarzonym z leczeniem farmakologicznym (tzw. wspomagane laserem podawanie leków, ang. laser-assisted drug delivery, LADD).

Terapia kompresyjna

Kompresjoterapia jest zalecana zwłaszcza w leczeniu blizn pooparzeniowych i po przeszczepieniu skóry. Stały nacisk mechaniczny ogranicza przepływ krwi w obrębie blizny, co prowadzi do hamowania aktywności fibroblastów i zmniejszenia produkcji kolagenu. Odzież uciskową należy nosić niemal całą dobę (ok. 23 godziny), przez okres 6-12 miesięcy.

Techniki uzupełniające i alternatywne

W przypadkach, w których leczenie podstawowe nie przynosi zadowalających efektów lub gdy zmiany są szczególnie oporne, możliwe jest zastosowanie dodatkowych metod terapeutycznych. Choć wiele z nich nie zostało jeszcze jednoznacznie ujętych w głównych wytycznych międzynarodowych, ich skuteczność potwierdzają badania kliniczne i praktyka specjalistyczna.

Toksyna botulinowa typu A

Coraz więcej badań, w tym randomizowane próby kliniczne, wskazuje na korzystny wpływ BTX-A na blizny przerostowe. Działanie polega na redukcji napięcia mięśniowego i hamowaniu syntezy kolagenu. Toksyna może także łagodzić świąd i dyskomfort. Stosowana jest zarówno samodzielnie, jak i w połączeniu z laseroterapią lub TAC.

Leki cytotoksyczne i blokujące przebudowę ECM

Leki takie jak 5-fluorouracyl (5-FU) i bleomycyna wykazują działanie hamujące proliferację fibroblastów i syntezę kolagenu. Najczęściej stosowane są w połączeniu z kortykosteroidami, szczególnie w leczeniu blizn opornych oraz w przypadku keloidów. Innym rozwiązaniem jest stosowanie werapamilu – antagonisty kanałów wapniowych – który działa poprzez indukcję apoptozy fibroblastów i modulację macierzy zewnątrzkomórkowej.

Krioterapia

Zabiegi krioterapii, zwłaszcza w postaci kriopunktury, polegają na punktowym zamrażaniu zmiany ciekłym azotem. Stosowane są przede wszystkim w leczeniu świeżych i niewielkich blizn przerostowych i keloidów. Krioterapia może być łączona z iniekcjami TAC w ramach terapii skojarzonej.

Techniki regeneracyjne: mikronakłucia, radiofrekwencja frakcyjna (RF), osocze bogatopłytkowe (PRP)

Nowoczesne metody stymulujące przebudowę skóry, takie jak mikronakłucia czy radiofrekwencja frakcyjna, wykazują rosnącą skuteczność w terapii blizn. Uzupełnieniem tych zabiegów może być podanie PRP – źródła naturalnych czynników wzrostu wspomagających regenerację skóry i regulację syntezy kolagenu. Choć dowody naukowe są jeszcze ograniczone, wyniki badań klinicznych są obiecujące.

Podsumowanie i wnioski 

Leczenie blizn przerostowych powinno być kompleksowe, etapowe i dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Najlepsze efekty terapeutyczne uzyskuje się poprzez łączenie metod zachowawczych z iniekcjami leków i technikami fizykalnymi. W przypadku braku odpowiedzi na leczenie standardowe warto rozważyć terapie alternatywne, takie jak toksyna botulinowa, krioterapia czy mikronakłucia. Kluczowe znaczenie ma również profilaktyka, a także monitorowanie efektów terapii z wykorzystaniem zwalidowanych skal klinicznych (np. Patient and Observer Scar Assessment Scale (POSAS), Vancouver Scar Scale).

Pacjenci powinni być informowani, że celem leczenia blizn przerostowych jest poprawa wyglądu, struktury i funkcji skóry, a nie całkowite „usunięcie” blizny. Realistyczne oczekiwania zwiększają satysfakcję z terapii i zwiększają przestrzeganie zaleceń terapeutycznych.