Wytyczne dla psychiatrów dotyczące przerywania ciąży

Psychiatra nie decyduje o przerwaniu ciąży, a orzeczenia od niego nie jest skierowaniem na zabieg przerwania ciąży, zaś warunkiem wystawienia orzeczenia umożliwiającego przerwanie ciąży jest bezpośrednie zbadanie pacjentki – znamy wytyczne Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (PTP) i konsultanta krajowego w dziedzinie psychiatrii.

Przypomnijmy, że w świetle prawa, przerwanie ciąży jest dozwolone, jeżeli ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej oraz jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego. W polskim prawie nie doprecyzowano uwarunkowań dotyczących zagrożenia zdrowia psychicznego kobiety ciężarnej, które usprawiedliwiałyby przerwanie ciąży. Zatem zakończenie ciąży dozwolone jest również, gdy wystąpi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, wyłącznie dla zdrowia psychicznego.

Zgodnie z wytycznymi MZ, do stwierdzenia zagrożenia zdrowia lub życia kobiety wymagane jest tylko jedno orzeczenie lekarza specjalisty, a więc m.in. psychiatry.

 Przepisy nie wprowadzają wymogów dotyczących specjalizacji takiego lekarza. Należy zatem przyjąć, że może być to lekarz, który ze względu na rodzaj schorzenia i indukowanego przez nie zagrożenia dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej posiada odpowiednią wiedzę i kwalifikacje do oceny tego stanu. W kontekście zdrowia psychicznego właściwy jest zatem lekarz psychiatra 

– czytamy w stanowisku Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.

Jak podkreśla PTP, przepisy nie precyzują stopnia zagrożenia ani też nie wskazują kryteriów, za pomocą których lekarz powinien dokonać oceny.

W świetle polskiego prawa wskazaniem tym może być zagrożenie dla zdrowia (w tym psychicznego) lub życia kobiety ciężarnej. Lekarz dokonujący oceny musi zatem zważyć, na ile zagrożenie dla zdrowia psychicznego ciężarnej jest realne i istotne, a zatem czy stopień tego niebezpieczeństwa uzasadni pozbawienie życia dziecka poczętego. Ustawodawca nie wymaga, aby zagrożenie było bezpośrednie. W orzeczeniu lekarz psychiatra powinien zatem stwierdzić: czy rozpoznaje daną jednostkę chorobową związaną z ciążą, która może zagrażać zdrowiu psychicznemu kobiety ciężarnej; czy wystąpienie tego zaburzenia psychicznego indukuje takie zagrożenie, które jest na tyle istotne, że może uzasadnić przerwanie ciąży oraz czy wykonanie zabiegu zażegna lub co najmniej zniweluje to zagrożenie (zabieg powinien rokować pozytywnie w aspekcie usunięcia niebezpieczeństwa dla zdrowia psychicznego kobiety ciężarnej).

Psychiatra nie decyduje o przerwaniu ciąży

Lekarze podkreślają, że lekarz psychiatra występuje jedynie w roli konsultanta – eksperta i wydając orzeczenie nie decyduje o przerwaniu ciąży. Orzeczenia takiego nie można też uznać za skierowanie na zabieg przerwania ciąży.

Zaświadczenie stanowi jedynie element w procedurze aborcyjnej. Ostatecznie decyzja należy do kobiety ciężarnej oraz lekarza przeprowadzającego zabieg, który rozważy jego wykonanie przez pryzmat ewentualnych przeciwskazań zdrowotnych i zagrożeń dla kobiety ciężarnej, które przerwanie ciąży może spowodować 

– brzmi stanowisko. 

Jak czytamy w wytycznych dla psychiatrów, specjalista powinien w sposób zrozumiały dla pacjentki „objaśnić jej aktualny stan zdrowia psychicznego i wskazać ewentualne zagrożenia w tym obszarze, spowodowane ciążą. Ponadto powinien uświadomić pacjentkę, jakie mogą być psychiczne dla niej konsekwencje powstałe na skutek przerwania ciąży. Okoliczności te są bowiem kluczowe dla podjęcia przez ciężarną decyzji o przerwaniu ciąży bądź też o urodzeniu dziecka”.

Brak rozpoznania zaburzenia psychicznego nie jest tożsamy ze zdrowiem psychicznym. Rozpoznania zaliczane do zaburzeń psychicznych, którym zwyczajowo przypisuje się mniejsze znaczenie, mogą okazać się przesłanką przemawiającą za zagrożeniem zdrowia lub życia. Znaczenie ma nie tylko diagnoza, ale także dotychczasowy przebieg leczenia, efekty terapeutyczne, współpraca pacjentki w leczeniu, dynamika i utrzymywanie się objawów. Ważne jest również uwzględnienie czynników nasilających lub sprzyjających pojawieniu się zaburzeń psychicznych, czynników ryzyka samobójstwa, ale także czynników chroniących. Należy przypuszczać, że w wielu przypadkach lekarz psychiatra będzie wydawał zaświadczenie o stanie zdrowia dla pacjentki ciężarnej po jednorazowej konsultacji w szpitalu niepsychiatrycznym lub w ambulatorium. Wydanie orzeczenia/zaświadczenia powinno być zawsze poprzedzone osobistym badaniem pacjentki. Stan zagrożenia zdrowia psychicznego dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, będący podstawą do wydania orzeczenia przez lekarza psychiatrę, powinien być poważny 

– wskazują specjaliści. 

Czy psychiatra może odmówić wydania orzeczenia dotyczącego stanu zdrowia psychicznego w związku z ciążą?

Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce, lekarz nie może odmówić wydania orzeczenia o stanie zdrowia na wniosek pacjenta. Nie oznacza to, że zobowiązany jest wydać orzeczenie o treści oczekiwanej przez pacjentkę. Podanie w orzeczeniu informacji niezgodnych ze stanem faktycznym może bowiem stanowić przestępstwo poświadczenia nieprawdy.

Po stronie lekarza jest więc treść orzeczenia. Zaznacza w nim, że istnieją przesłanki psychiatryczne zagrożenia życia lub zdrowia związane z ciążą lub że nie istnieją. Jak wcześniej wskazano, lekarz może w orzeczeniu opisać okoliczności, jeśli uzna to za zasadne, które mogą ograniczać jego kategoryczną opinię

– czytamy. 

Swoje stanowisko w tej sprawie przedstawili też Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, konsultant krajowy w dziedzinie położnictwa i ginekologii oraz konsultant krajowy w dziedzinie perinatologii. Wątpliwości środowiska medycznego budzi stwierdzenie w wytycznych MZ, że "uzależnianie możliwości przerwania ciąży od uzyskania dodatkowych orzeczeń albo opinii lekarzy nie znajduje uzasadnienia i należy traktować je jako ograniczenie dostępu tej procedury”. W stanowisku podkreślono, że stoi to w sprzeczności z ustawą o zawodach lekarza i lekarza dentysty. W szczególności chodzi o przepis, który mówi, że "w razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz (...) powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie". Medycy zaznaczyli, że istotne jest doprecyzowanie interpretacji zaleceń MZ wspólnie z minister zdrowia i ekspertami.