Odra – eksperci przewidują, że sytuacja epidemiologiczna się pogorszy

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB podaje, że od 1 stycznia do 31 lipca 2024 r. zanotowano 246 przypadków odry. To ponad dziesięciokrotnie więcej niż w tym samym okresie 2023 r. Wzrost zachorowań jest spowodowany rosnącą liczbą niezaszczepionych dzieci. Eksperci przewidują, że sytuacja epidemiologiczna w zakresie odry się pogorszy, jeżeli nie zostaną podjęte odpowiednie środki zapobiegawcze. 

Odra jest bardzo zaraźliwą chorobą wirusową, która łatwo się rozprzestrzenia. Wirus odry przenosi się drogą powietrzno-kropelkową, razem z wydzieliną z dróg oddechowych podczas kaszlu, wydmuchiwania nosa, mówienia. Jedna osoba chora może zakazić 9 z 10 nieuodpornionych osób ze swojego otoczenia. Przez lata, dzięki stosowanym powszechnie szczepieniom, choroba ta była bardzo dobrze kontrolowana. WHO podsumowuje, że w latach 2000-2022 dzięki prowadzonym programom szczepień liczba zachorowań zmniejszyła się o 72%, a liczba zgonów zmniejszyła się o 82%. W tym czasie dzięki szczepieniom ochronnym udało się zapobiec 57 mln zgonów z powodu odry. 

W Polsce w latach 2018/2019 odnotowaliśmy epidemiczny wzrost zachorowań, związany ze wzrostem liczby zachorowań w całym regionie europejskim WHO, w tym w krajach bezpośrednio graniczących z Polską oraz systematycznie obniżającym się odsetkiem osób zaszczepionych. W ostatnim czasie również widzimy, że rośnie liczba przypadków odry. W pierwszej połowie 2024 roku, w okresie od 1 stycznia do 31 lipca odnotowano 246 zachorowań, a więc ponad 10-krotnie więcej, w porównaniu do tego samego okresu rok wcześniej, kiedy mieliśmy 23 zachorowania. Pojawiają się ogniska zachorowań rozproszone w całym kraju. Podobne epidemiczne zachorowania obserwujemy w całym regionie europejskim, zarówno w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, jak i w bogatych krajach Europy Zachodniej i na południu Europy. Przykładowo, w krajach UE w czasie ostatnich 12 miesięcy (lipiec 2023-czerwiec 2024) odnotowano 17 273 zachorowań – najwięcej, bo ponad 10 tys. było w Rumunii, gdzie od grudnia 2023 roku trwa epidemii odry i tam z powodu odry zmarło 13 osób 

– mówi dr hab. Ewa Augustynowicz, prof. Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru.

Coraz mniej osób się szczepi – winna dezinformacja? 

Podanie dwóch dawek szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce jest jedynym sposobem ochrony przed odrą. Szczepionka ta zapewnia długotrwałą odporność. Zdaniem lekarzy, gdyby udało się utrzymać wysoki, ponad 95% odsetek osób zaszczepionych dwoma dawkami szczepionki MMR, można by zapobiec wzrostowi zachorowań.

Związane jest to z tzw. progiem odporności zbiorowiskowej, a więc obecnością w populacji osób uodpornionych (zaszczepionych) przeciw danej chorobie, co przerywa transmisję wirusa odry i zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na tę chorobę również osób nieuodpornionych, które z powodu zbyt młodego wieku lub stanu zdrowia nie mogą być zaszczepione. Niestety, stan zaszczepienia przeciw odrze systematycznie spada w ostatnich latach, na co duży wpływ ma dezinformacja w mediach społecznościowych. W ostatnich latach odnotowujemy niepokojące dane o stanie zaszczepienia dzieci. Stan zaszczepienia przeciw odrze w naszym kraju wynosił 90,9% w 2022 roku dla rocznika dzieci urodzonych w 2020 roku oraz 93,7% dla dzieci z 2019 roku w odniesieniu do pierwszej dawki szczepionki podanej w 13-15 miesiącu życia dziecka. W przypadku drugiej dawki szczepionki przeciw odrze podawanej obecnie w 6. roku życia, stan zaszczepienia wynosił w 2022 roku 98,6% dla dzieci z rocznika 2013, a więc dzieci w dziesiątym roku życia. Jeżeli popatrzymy na stan zaszczepienia dzieci w siódmym roku życia, to w 2022 r. drugą dawkę szczepionki otrzymało 77,4% dzieci, natomiast łącznie zaszczepiono pierwszą i drugą dawką 97% dzieci 

– podaje prof. Ewa Augustynowicz. 

Eksperci przewidują, że sytuacja epidemiologiczna w zakresie odry się pogorszy, jeżeli nie zostaną podjęte odpowiednie środki zapobiegawcze.

Kluczowe są działania promujące szczepienia przeciw odrze, tak aby utrzymać jak najwyższy stan zaszczepienia, co daje nam gwarancję utrzymania tej choroby pod kontrolą, a nawet jej eliminacji 

– dodaje. 

Na jakie objawy lekarz powinien zwracać uwagę? 

Choroba zaczyna się gorączką i objawami nieżytowymi: wodnistym katarem, suchym kaszlem, zapaleniem spojówek ze światłowstrętem. Po kilku dniach pojawia się wysypka – początkowo na twarzy i karku, potem na tułowiu, na końcu na rękach i nogach.

Znamiennym objawem odry są plamki Koplika, które uwidaczniają się od 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki i zanikają w ciągu 1-2 dni po jej wystąpieniu. To punkcikowate białawo-niebieskie zmiany na zaczerwienionym podłożu, występujące na wewnętrznej powierzchni policzka, w okolicy zębów trzonowych. Nie ma skutecznego leczenia przeciwwirusowego mogącego złagodzić objawy choroby i zapobiec powikłaniom. Stosuje się leki przeciwgorączkowe, a w przypadku zapalenia płuc – antybiotyki 

– mówi prof. Augustynowicz.

Od pacjenta z rozpoznaną odrą należy pobrać badania do laboratoryjnego potwierdzenia rozpoznania.  

Przebycie tej choroby może prowadzić do szeregu powikłań. Może to być biegunka, zapalenie ucha środkowego, zapalenie krtani i tchawicy, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, zapalenie wątroby, ostre zapalenie mózgu, prowadzące zwykle do trwałego uszkodzenia układu nerwowego.

U pacjentów z niedoborem odporności ryzyko ciężkiego przebiegu choroby z zapaleniem płuc i/lub ostrym zapaleniem mózgu jest większe. Najpoważniejszym następstwem odry jest szczególny rodzaj zapalenia mózgu, określany jako podostre stwardniające zapalenie mózgu tzw. SSPE. Jest to choroba pojawiająca się po kilku latach od przebycia odry, prowadząca do otępienia, niedowładów i porażeń, a po kilku latach do zgonu pacjenta. Ryzyko tego rzadkiego, późnego powikłania jest znacznie większe u dzieci, które przebyły odrę w pierwszych dwóch latach życia 

– dodaje.

Warto również wiedzieć, że skutki zachorowania na odrę rozciągają się na długi okres po przebyciu choroby.