Statyny nadzieją w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego?

W Polsce każdego roku u około 700 osób zostaje zdiagnozowane wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Zważając na dominujące objawy tej choroby, takie jak krwiste biegunki czy bóle brzucha, to schorzenie często wiąże się ze znacznym obniżeniem komfortu życia pacjenta. Stąd też nie ustają próby znalezienia skutecznego leczenia. Utrudnienie stanowi fakt, że nie poznano jeszcze jednoznacznie etiologii colitis ulcerosa (CU).

Stosowane metody leczenia opierają się w dużej mierze na leczeniu zachowawczym, głównie w postaci diety i farmakoterapii lekami przeciwzapalnymi, jednak u wielu pacjentów taka terapia nie przynosi pożądanych efektów - wówczas ostatnią deską ratunku pozostaje resekcja jelita grubego.

Statyny w leczeniu CU? Jest na to szansa

Do tej pory badacze niejednokrotnie oceniali skuteczność stosowania statyn w wielu różnych schorzeniach, takich jak choroba Parkinsona, rak piersi czy rak jelita grubego. Ostatnio do tej grupy dołączyło wrzodziejące zapalenie jelita grubego - badacze z Uniwersytetu w Stanford dokonali analizy danych pacjentów w poszukiwaniu leków już zatwierdzonych przez FDA, które mogłyby znaleźć zastosowanie w leczeniu CU. 

Okazało się, że stosowanie atorwastatyny, dostępnej w Stanach Zjednoczonych pod nazwą handlową Lipitor, może mieć związek ze znaczną redukcją liczby hospitalizacji i zabiegów resekcji jelita grubego, a także ze zmniejszeniem zapotrzebowania na leki przeciwzapalne u pacjentów cierpiących na CU.

W poszukiwaniu genów 

Badanie rozpoczęto od przeglądu bazy NCBI Gene Expression Omnibus (GEO) w celu poszukiwania specyficznych układów genów w próbkach pochodzących z biopsji okrężnicy pacjentów zdrowych oraz cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W sumie zidentyfikowano 11 zestawów genów spośród 171 pacjentów z CU oraz 101 bez stwierdzonej choroby, co dało w sumie 1248 genów, które powiązano z występowaniem lub brakiem choroby.

Następnie pod lupę wzięto korelację między wynikami badań genetycznych a zarejestrowanym już w LINCS lekami i ich wpływem na ekspresję genów - celem tego porównania było znalezienie preparatów, które mogą wpływać na te geny, które zostały powiązane z rozwojem i objawami CU. Okazało się, że lekami mającymi największy wpływ na zestaw genów charakterystyczny dla colitis ulcerosa są leki przeciwnowotworowe - vemurafenib oraz gefitinib, jednak ze względu na ich znaczne działania niepożądane badacze skupili swoją uwagę na atorwarstatynie. 

By dokładniej ocenić efekty działania atorwastatyny, przeanalizowano elektroniczne dane pacjentów z baz STARR (Stanford Research Repository) oraz Optum. Analiza wykazała, że pacjenci przyjmujący statyny przez co najmniej 6 miesięcy mieli o 50% mniejsze ryzyko konieczności wykonania zabiegu resekcji jelita grubego, niezależnie od wieku badanych. Co więcej, u tych pacjentów efekt w łagodzeniu objawów CU uzyskiwano za pomocą mniejszych dawek sterydów przy jednocześnie wydłużonym czasie między diagnozą a koniecznością pierwszej hospitalizacji z powodu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Mechanizm działania wciąż pozostaje zagadką

Mechanizmy, które odpowiadają za przeciwzapalne działanie atorwastatyny, wciąż nie są do końca poznane, natomiast analiza działania na poziomie genetycznym sugeruje, że lek może działać na geny takie jak CXCL1, CXCL3 oraz ICAM1, które częściej ulegały ekspresji u pacjentów cierpiących na CU. W związku z tym kolejnym krokiem będzie dokładnie zrozumienie podłoża mechanizmów, na drodze których atorwastatyna może zmniejszać objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, a także sprawdzenie, czy także inne leki z grupy statyn wykazują podobne działanie. Dodatkowo badacze podkreślają, że przeprowadzone badanie było badaniem retrospektywnym i w związku z tym, by uzyskać bardziej wiarygodne dane, należałoby przeprowadzić randomizowane kontrolowane badania kliniczne, których jedną z zalet jest możliwość dłuższej kontroli w czasie w znacznie większej grupie badanych.

Referencje:

1. Computational drug repositioning of atorvastatin for ulcerative colitis, Lawrence Bai, Madeleine K. D. Scott, Ethan Steinberg et al.; Journal of the American Medical Informatics Association, 28(11), 2021, 2325–2335 (ostatni dostęp 09.12.2021).