Ksenotransplantologia – przyszłość medycyny?

Z pojęciem ksenotransplantologii spotykamy się już w liceum, w ramach ciekawostki przedstawianej na lekcjach biologii, następnie uczymy się o niej na studiach medycznych, zgłębiając specjalistyczną literaturę. Jednak czy wiemy, gdzie dokładnie jest jej miejsce we współczesnej medycynie oraz jakie są perspektywy jej rozwoju? 

Deficyt dawców

Motorem napędowym do rozwoju ksenotransplantologii jest niewątpliwie nieustanny deficyt dawców narządów w porównaniu z liczbą pacjentów potrzebujących przeszczepu. Zgodnie ze statystykami Poltransplantu, w 2023 roku w naszym kraju wykonano 1803 przeszczepienia narządów od dawców zmarłych i 105 transplantacji od dawców żywych, podczas gdy tylko w grudniu lista oczekujących na przeszczep wynosiła 1965 osób [1].

W kwietniu na dorocznym zjeździe Międzynarodowego Towarzystwa Transplantacji Serca i Płuc (International Society for Heart and Lung Transplantation – ISHLT) Muhammad Mohiuddin podczas swojego wykładu przedstawił opinię, że ksenotransplantacja stanie się rzeczywistością w ciągu kilku następnych lat, głównie za sprawą genetycznie modyfikowanych narządów [2]. 

Ksenotransplantacje – badania

W 2022 roku i w 2023 roku na Uniwersytecie w Maryland w ramach programu nadzorowanego przez FDA [3] wykonano dwie transplantacje międzygatunkowe, wszczepiając pacjentom, u których stwierdzono śmierć mózgu, serca genetycznie zmodyfikowanych świń. Następnie monitorowano funkcję graftu i odpowiedź immunologiczną organizmu – nie zaobserwowano dysfunkcji mięśnia sercowego w pierwszych godzinach po transplantacji, a pogorszenie obserwowane potem związane było z doborem rozmiaru narządu. Co istotne, nie stwierdzono cech odrzucania przeszczepu ani nie zdiagnozowano żadnego zakażenia odzwierzęcego [4]. 

Podobna procedura została przeprowadzona z użyciem wątroby genetycznie modyfikowanej świni w marcu bieżącego roku. Choć wyniki badania nie zostały póki co opublikowane, wstępne informacje są obiecujące. Na bardziej sprecyzowane dane dotyczące wyników badań histopatologicznych czy też laboratoryjnych świat naukowy musi jednak jeszcze poczekać [5].

W rozwoju ksenotransplantacji kluczowe jest wykorzystywanie genetycznie modyfikowanych narządów. Genom zwierzęcego dawcy jest edytowany tak, aby ograniczyć ryzyko odrzucenia graftu oraz reaktywacji wirusów odzwierzęcych w organizmie biorcy. Modyfikacje dotyczą genów kodujących białka budujące epitopy przeciwciał, wpływają na ograniczenie pobudzenia układ dopełniacza, redukują odpowiedź komórkową związaną z aktywnością limfocytów T, komórek NK oraz ograniczają apoptozę i reakcję zapalną powstającą w grafcie [6].

Zwierzęcy dawca, żywy biorca

Z kolei po wielu badaniach opierających się na wszczepieniu nerek genetycznie zmodyfikowanych świń pacjentom z rozpoznaną śmiercią mózgu, dopuszczono wykonanie dwóch procedur, podczas których nerka genetycznie modyfikowanej świni została wszczepiona żyjącemu biorcy. Pierwsza z operacji miała miejsce w marcu bieżącego roku, druga w kwietniu. Choć w żadnym z przypadków nie opisano przeniesienia zoonozy na biorcę ani ostrego odrzucania przeszczepu, pierwszy pacjent zmarł niespełna 2 miesiące po operacji – według informacji przekazanych mediom, z przyczyn niezwiązanych z procedurą, z kolei druga pacjentka, ze względu na wielochorobowość, wymagała usunięcia wszczepionej nerki po 47 dniach od zabiegu [7, 8, 9]. 

Mimo to ksenotransplantologia pozostaje nadzieją, zarówno dla pacjentów, jak i dla transplantologów. Wykorzystanie organów zwierząt zmodyfikowanych genetycznie pozwala na zmniejszenie ryzyka odrzucenia graftów oraz zapobiega aktywacji wirusów odzwierzęcych, które w przeszłości były związane z niewydolnością narządów przeszczepionych między gatunkami. 

Choć póki co ksenotransplantologia jest dziedziną pełną znaków zapytania dotyczących długoterminowego funkcjonowania graftu, czasu przeżycia pacjentów i możliwości aktywacji odzwierzęcych wirusów w organizmie biorcy oraz pozostaje ważnym tematem etycznych rozważań, wkrótce może się okazać nową rzeczywistością praktyki klinicznej [7].