Impact factor czy punkty ministerialne: o co chodzi w punktacjach czasopism?

Nowe doniesienia naukowe i badania z każdej dziedziny nauki publikowane są w czasopismach. Aby uszeregować i wartościować czasopisma według ich rzetelności i prestiżu, tworzy się systemy punktacji, do których należą między innymi Impact Factor (IF, wskaźnik cytowań) i punkty ministerialne. Każdy system wartościowania czasopism i instytucji naukowych budzi u pracowników naukowych szereg kontrowersji z uwagi na niedoskonałość metod klasyfikowania. Najbardziej powszechnym sposobem porównania rangi czasopism jest przyjęty w 1975 r. [1] Impact Factor. Polskim systemem klasyfikowania czasopism jest publikowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wykaz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych, którym przypisywane są tzw. punkty ministerialne. [2]

Jak obliczany jest Impact Factor? 

Wskaźnik cytowań obliczany jest na bieżąco, w każdym roku, przez Instytut Informacji Naukowej w Filadelfii (Institute for Scientific Information). Podstawą wyliczeń jest indeks cytowań publikacji, które ukazały się w czasopismach naukowych wybranych przez Instytut Filadelfijski. Na tzw. liście filadelfijskiej znajduje się około 8400 pozycji, które są stale aktualizowane w zależności od osiąganego IF. Dokładny sposób obliczania Impact Factor jest następujący:

IF = stosunek liczby cytowań (w danym roku) artykułów opublikowanych w dwóch poprzednich latach do łącznej liczby artykułów opublikowanych w dwóch poprzednich latach

Metoda przyjęta przez Instytut Informacji Naukowej w Filadelfii opiera się na prawie Bradforda, które zakłada, że w każdej dziedzinie naukowej znajduje się określona liczba czasopism (około 5-30), w których publikowane jest 99% istotnych naukowo dla danej dziedziny danych. Pozostałe pozycje w świecie nauki mają mniejsze znaczenie. Z tego wynika również duża rozbieżność w przyznawanym IF pomiędzy kilkoma kluczowymi czasopismami (np. Nature) a resztą pozycji [3,4]. 

W jaki sposób punkty ministerialne odnoszą się do Impact Factor?

Minister Edukacji i Nauki od 2018 roku corocznie sporządza wykaz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych, na podstawie projektu przygotowanego przez Komisję Ewaluacji Nauki. W 2023 roku na liście znalazło się 34 318 pozycji ze wszystkich dziedzin nauki. [5] W odróżnieniu od Impact Factor i innych wskaźników prestiżu czasopism obliczanych według wzorów matematycznych i osiągających różne wartości (z dokładnością do 3 miejsca po przecinku), punkty przyznawane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego są liczbami całkowitymi, o wartościach 20, 40, 70, 100, 140 i 200 punktów. Z uwagi na brak przejrzystych zasad przyznawania punktów, ministerialna lista czasopism budzi dużo kontrowersji wśród pracowników naukowych. W bieżącym roku aż 5 pozycji uzyskało wzrost z 20 do 200 punktów, co wydaje się być radykalną zmianą. Odnotowano także awanse z 40 czy 70 punktów do 200 punktów. Na tegorocznej liście ministerialnej znajdują się 2043 polskie czasopisma, z czego aż 42% odnotowało awans. Czy była to słuszna decyzja i powinniśmy cieszyć się z sukcesu polskiej nauki oraz czy zbliża to wspomniane pozycje do listy filadelfijskiej? Najlepiej pozostawić to własnej ocenie. 

Czym kierować się przy publikacji artykułu - Impact Factorem czy punktami ministerialnymi?

Jeśli chcesz opublikować pracę naukową, która wnosi znaczną wartość do świata nauki i chcesz opublikować ją w czasopiśmie o randze międzynarodowej, kieruj się przede wszystkim IF, z którego korzysta większość naukowców i zgłoś pracę do czasopisma, którego ranga jest rozpoznawana na świecie. Jeśli natomiast Twoja praca naukowa odnosi się do lokalnych uwarunkowań lub jest przeglądem literatury o ograniczonym zasięgu, z dużym prawdopodobieństwem łatwiej będzie opublikować ją w czasopiśmie pochodzącym z listy ministerialnej. Oczywiście część czasopism z tej listy posiada jednocześnie Impact Factor. Wyszukiwarka czasopism z IF dostępna jest w Journal Citation Report [5], natomiast najnowsza lista czasopism z przyznanymi punktami ministerialnymi za zamieszczona jest na stronie Ministerstwa Edukacji i Nauki [2].