Zaświadczenia i orzeczenia w gabinecie lekarza POZ

Wystawić czy nie wystawić? To pytanie zadaje sobie większość z nas po usłyszeniu prośby pacjenta. W gabinecie spotkacie się z wieloma „pomysłami” na różnego rodzaju zaświadczenia czy orzeczenia i będziecie musieli wykazać się asertywnością oraz wiedzą, aby odpowiednie druki wydać zgodnie z prawem. W poniższym rozdziale postaramy się w sposób zwięzły i łatwy do zrozumienia rozwiać wasze wątpliwości i pomóc w przyszłej pracy.

Na wstępie warto zaznaczyć, że zgodnie z Ustawą o zawodzie lekarza i lekarza dentysty orzekanie jest częścią naszej pracy. Rodzaj i zakres wydawanych zaświadczeń może jednak budzić wątpliwości, gdyż nie został jasno określony w przepisach prawa. Pacjenci zgłaszają się do przychodni POZ z różnymi, nierzadko absurdalnymi prośbami, a lekarze często niepotrzebnie starają się je wszystkie spełnić.

Pytanie brzmi: czy jest to nasz obowiązek oraz czy za wydane zaświadczenie możemy zażądać opłaty? Podpisując się imieniem i nazwiskiem pod treścią orzeczenia, ponosimy pełną odpowiedzialność (zawodową i cywilną) za jego ewentualne konsekwencje, dlatego warto wiedzieć, w jakich sytuacjach pacjentowi można odmówić.

Większość dokumentów wydawanych w POZ należy do świadczeń gwarantowanych, czyli nieodpłatnych dla pacjenta i wystawianych obowiązkowo przez lekarza. Do rzadziej spotykanych należą zaświadczenia obowiązkowe, ale płatne – np. dla kandydatów na ławników. W wielu przypadkach orzekanie nie mieści się w zakresie kompetencji lekarza POZ, np. jeśli prowadzone jest na potrzeby medycyny pracy.

Dokumenty wydawane na życzenie pacjenta i wykraczające poza listę świadczeń gwarantowanych są nieobowiązkowe. Za takie orzeczenia lub zaświadczenia lekarz lub placówka medyczna mogą oczekiwać zapłaty.

Gwarantowane orzeczenia i zaświadczenia

Listę dokumentów, które wchodzą w zakres świadczeń gwarantowanych, określa Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r.

W ramach opieki sprawowanej w POZ pacjentom przysługują nieodpłatnie zaświadczenia związane z niżej wymienionymi sytuacjami:

• niezdolnością do pracy – tzw. ZUS ZLA, potocznie nazywane „L4”, wystawiane osobie chorej, której dolegliwości uniemożliwiają pracę. Obowiązek orzekania o niezdolności do pracy wynika wprost z ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty i nie jest tożsamy z wystawianiem ZUS ZLA. Jest to dodatkowe uprawnienie, które nie jest obowiązkowe, jednak trudno sobie wyobrazić pracę w POZ bez możliwości wystawienia pacjentom e-ZLA;
• dalszym leczeniem – np. zaświadczenia dla lekarzy specjalistów, do których kierowany jest pacjent, zawierające informacje m.in. o chorobach współistniejących czy stosowanych lekach;
• rehabilitacją – np. zaświadczenie o stanie zdrowia (druk OL-9) wydawane osobom kierowanym na turnus rehabilitacyjny, a także wniosek o rehabilitację leczniczą w ramach prewencji rentowej ZUS (druk PR-4);
• kontynuowaniem nauki – lekarz POZ nie wydaje zaświadczeń o braku przeciwwskazań do rozpoczęcia nauki w szkole ponadpodstawowej, w której w trakcie praktycznej nauki zawodu uczniowie są narażeni na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia. Jest to zadanie lekarza medycyny pracy. W POZ wystawia się natomiast zaświadczenia o stanie zdrowia dla osób zainteresowanych kontynuowaniem nauki (np. przez uczniów kończących szkołę średnią w celu podjęcia studiów, po studiach I stopnia w celu kontynuacji kształcenia na studiach II lub III stopnia). Dotyczy to również szkół publicznych o profilu sportowym, z zastrzeżeniem, że kwalifikacja do uprawiania konkretnej dyscypliny sportowej nie należy do obowiązków lekarza POZ. W tym celu można zalecić pacjentowi udanie się do specjalisty medycyny sportowej, który zadecyduje o konieczności wykonania dodatkowych badań lub konsultacji specjalistycznych przed wydaniem zaświadczenia;
• podjęciem przez uczniów kształcenia w publicznej szkole lub publicznej placówce artystycznej – zgodnie z art. 142 ust. 2 i 3 ustawy Prawo oświatowe orzecznictwo nie obejmuje kwalifikacji do gry na instrumencie;
• uczestnictwem dzieci, uczniów i studentów w zajęciach sportowych oraz w zorganizowanym wypoczynku – np. zaświadczenia, że stan zdrowia pacjenta pozwala na uczestniczenie w zajęciach sportowych czy koloniach;
• uczestnictwem dzieci i młodzieży we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez polski związek sportowy oraz uprawianiem danego sportu przez dzieci, młodzież i zawodników – zaświadczenia należą do orzeczeń nieobowiązkowych. Jeśli lekarz POZ uzna, że nie dysponuje odpowiednią wiedzą i możliwościami diagnostycznymi do ustalenia zasadności wystawienia ww. zaświadczenia, wówczas może zalecić pacjentowi wizytę w poradni medycyny sportowej.

Lekarz pracujący w POZ wydaje także zaświadczenia i orzeczenia służące wymienionym niżej celom:

• pomocy społecznej – np. zaświadczenia informujące, że pacjent znajduje się pod stałą opieką lekarską oraz wymaga stosowania przewlekle leków, za które ponosi znaczne koszty;
• wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej – np. zaświadczenie o stanie zdrowia osób starających się o adopcję lub kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Przed wystawieniem zaświadczenia warto rozważyć konsultację psychologiczną lub lekarską konsultację specjalistyczną;
• orzecznictwa o niepełnosprawności – zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia, wydane na specjalnym druku dla Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Dokument jest ważny przez 30 dni od daty jego wystawienia;
• uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego – zaświadczenie o stanie zdrowia na druku OL-9 pobranym ze strony ZUS;
• uzyskania dodatku z tytułu urodzenia dziecka lub jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka – takie zaświadczenie wypełnione wg wzoru może wystawić także położna. Należy w nim udokumentować, że matka dziecka pozostawała pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do dnia porodu; 
• uzyskania świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, o którym mowa w ustawie z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym – jest to zaświadczenie o stanie zdrowia wystawione (na formularzu OL-9) przez lekarza prowadzącego leczenie. Dokument jest ważny przez miesiąc;
• ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie – lekarze rodzinni nie przeprowadzają obdukcji. Do tego uprawniony jest wyłącznie lekarz medycyny sądowej wpisany na listę biegłych prowadzoną przez prezesa właściwego sądu okręgowego.

Lekarz pracujący w POZ wystawia jedynie zaświadczenie, w którym umieszcza spis stwierdzonych obrażeń ciała. Powinien opisać wszelkie widoczne urazy oraz ich szczegółowy wygląd:

• rodzaj (rana: kłuta, cięta, szarpana; podbiegnięcia krwawe, otarcia naskórka),
• kolor (szczególnie przy podbiegnięciach krwawych – ma to znaczenie dla ustalenia cech gojenia związanych z rozpadem hemoglobiny),
• wielkość (w milimetrach lub centymetrach) obrażeń, a w przypadku ran także głębokość, obecność ciał obcych.

W tym miejscu warto również wspomnieć o Niebieskiej Karcie, którą można wystawić nawet bez zgody pacjenta.

Dokumentacja

Zaświadczenia – zakresie obowiązków lekarza POZ

Sprawdź

„Kłopotliwe” zaświadczenia

Pracując w POZ, wielokrotnie będziecie mieli wątpliwości, czy wystawienie dokumentu, o który prosi pacjent, jest zasadne. Poniżej przygotowaliśmy listę najczęściej spotykanych zaświadczeń, których lekarze pierwszego kontaktu nie mają obowiązku wydawać:

• zaświadczenie o karmieniu piersią – zgodnie z art. 187 Kodeksu Pracy przerwy na karmienie udzielane są na wniosek pracownicy. Nie ma w tym przypadku obowiązku przedkładania zaświadczenia lekarskiego;
• zaświadczenie do przedszkola, że dziecko jest zdrowe po chorobie oraz nie ma przeciwwskazań do uczęszczania do przedszkola – jeżeli przedszkole lub żłobek wymaga dostarczenia takiego zaświadczenia, powinno także ponieść jego koszty, ponieważ nie jest ono świadczeniem gwarantowanym. Nasuwa się jednocześnie pytanie, czy w ogóle powinniśmy takie zaświadczenie wystawiać – dziecko jest zdrowe w momencie badania, ale co potem?;
• zaświadczenie o braku przeciwwskazań do podjęcia nauki dla kandydatów na studia oraz do szkół ponadpodstawowych – zasady kierowania na badania lekarskie kandydatów określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2019 r. w sprawie badań lekarskich kandydatów do szkół ponadpodstawowych lub wyższych, uczniów tych szkół, studentów i uczestników studiów doktoranckich. Szkoła powinna wystawić kandydatowi skierowanie do lekarza medycyny pracy z uwzględnieniem wszystkich czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia, które występują w miejscu odbywania praktycznej nauki zawodu; 
• zaświadczenie o wypadku w drodze do pracy lub w miejscu pracy – pracodawca nie może wymagać od pracownika żadnych specjalnych zaświadczeń lekarskich. Ze strony lekarza POZ wystarczy zaświadczenie ZUS ZLA w związku z wypadkiem/urazem, które wpływa do zakładu pracy;
• zaświadczenie o braku przeciwwskazań do zabiegu – na potrzeby hospitalizacji lekarz rodzinny może wystawić zaświadczenie o aktualnym stanie zdrowia pacjenta, zaś o przeciwwskazaniach do zabiegów decyduje lekarz anestezjolog lub chirurg kwalifikujący do zabiegu. W żadnym wypadku nie jest to decyzja lekarza POZ;
• zwolnienie lekarskie z lekcji szkolnych – nie istnieją przepisy prawa, które nakładałyby na lekarza obowiązek wystawiania zwolnień z zajęć edukacyjnych. Decyzję o usprawiedliwieniu nieobecności dziecka w szkole podejmuje rodzic; 
• zaświadczenie o niezdolności do uczestnictwa w zajęciach lub egzaminach na studiach wyższych – choć jest to jedno z częściej wystawianych zaświadczeń, warto zwrócić uwagę, że nie mieści się w zakresie świadczeń gwarantowanych. Jeśli lekarz stwierdzi, że istnieją ku temu podstawy medyczne, może wydać dokument na życzenia pacjenta.

Publikacja jest fragmentem e-booka ,,Pierwsze kroki w POZ - edycja IV (2024/2025)", którego pełną wersję można pobrać tutaj.

E-book

Pierwsze kroki w POZ – edycja 2025/2026

Sprawdź