“Okuliści kontra jaskra” - rozpoczęły się obchody Światowego Tygodnia Jaskry

Szacuje się na jaskrę w Polsce choruje nawet milion osób. Nie u wszystkich jednak choroba zostaje rozpoznana – schorzenie to bowiem nie daje objawów na wczesnym etapie zaawansowania, a dopiero w chwili, gdy pacjent zaczyna tracić wzrok. O tym, kto może być najbardziej narażony na zachorowanie na jaskrę i jakie postępowanie terapeutyczne należy zastosować w momencie rozpoznania tej choroby opowiedział nam prof. dr hab. n. med. Jacek P. Szaflik, prezes Polskiego Towarzystwa Okulistycznego. 

- Czy jaskra to częsty problem w praktyce okulistów?

Szacuje się, że na jaskrę w Polsce może chorować od 800 tys. do nawet miliona osób. Niestety, nie u wszystkich chorych udaje nam się zdiagnozować to schorzenie na czas. Obecnie zdiagnozowanych w Polsce jest około 500 tys. przypadków jaskry, zatem z danych tych wynika, że niemal połowa chorych nie otrzymała dotychczas prawidłowego rozpoznania. Z czego wynika problem braku właściwych rozpoznań jaskry? Jaskra jest chorobą polegającą na degeneracji nerwu wzrokowego, niezdiagnozowana i nieleczona prowadzi do całkowitej utraty wzroku. Chory na jaskrę dopiero w momencie, kiedy choroba jest praktycznie nieodwracalna, zaczyna zauważać jej pierwsze objawy w postaci tzw. mroczków jaskrowych. Niestety na tym etapie rozwoju jaskry trudno jest nam już zaproponować pacjentowi skuteczne postępowanie terapeutyczne. Jaskrę dzielimy na kilka jej podtypów, z czego najczęstszą postacią tej choroby jest jaskra otwartego kąta, która jak wspomniałem wcześniej, w swoim przebiegu przez długi okres czasu nie daje choremu żadnych odczuwalnych objawów, pojawiają się one dopiero na etapie, kiedy mamy do czynienia z zaawansowanym procesem chorobowym, a zmiany powstałe w narządzie wzroku są nieodwracalne. Co zatem należy zrobić, aby rozpoznawać jaskrę wcześniej? Dołożyć wszelkich starań, aby Polacy częściej zgłaszali się na kontrolne badanie narządu wzroku. Diagnostyka jaskry nie jest skomplikowana, ale żeby była możliwa do przeprowadzenia pacjent musi pojawić się w gabinecie okulisty. W Światowym Tygodniu Jaskry staramy mówić się o tym jeszcze głośniej.

- Na czym polega diagnostyka jaskry? Czy przeprowadzenie kompletnego procesu diagnostycznego wymaga od lekarza zaawansowanego sprzętu, czy może rozpoznanie stawiane jest w ośrodkach referencyjnych dedykowanych do tego zadania? 

Postawienie rozpoznania jaskry jest możliwe praktycznie w każdym gabinecie okulistycznym. W celu zbadania pacjenta i postawienia prawidłowej diagnozy, możemy posługiwać się typowym sprzętem okulistycznym, taki lampa szczelinowa, soczewka Volka, wziernik czy też wykonać badanie pozwalające na określenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Do prowadzenia postępowania terapeutycznego u pacjentów z rozpoznaną jaskrą, czy w bardziej skomplikowanych przypadkach, kiedy chory wymaga przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki, wykorzystujemy specjalistyczny sprzęt, który także często znajduje się na wyposażeniu klinik okulistycznych, mam tu na myśli urządzenia które pozwalają na przeprowadzenie takich badań jak optyczna koherentna tomografia komputerowa, badanie pola widzenia czy inne specjalistyczne badania diagnostyczne. Choć sprzęt potrzebny do rozpoznania jaskry jest w Polsce powszechny, to należy jednak podkreślić, że pewne rozpoznanie tej choroby może postawić tylko okulista po przeprowadzeniu pełnego, kompleksowego badania okulistycznego z wykorzystaniem wspomnianego sprzętu. Zatem jaskra nie może być rozpoznań przez takiego lekarza jak lekarz rodzinny czy lekarz POZ. Pragnę jednak podkreślić, że rola lekarzy POZ w diagnozowaniu jaskry jest niezwykle istotna. Dlaczego? Ponieważ lekarze rodzinni to specjaliści, którzy spotykają się z pacjentem w swoim gabinecie najczęściej i to oni mogą przypomnieć choremu o wykonaniu kontrolnego badania okulistycznego, szczególnie z okazji 40 czy 50 urodzin lub jeśli chory znajduje się w populacji osób ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na jaskrę. Autorytet lekarza POZ w wielu ośrodkach w Polsce jest dla pacjentów niepodważalny, jeśli chory usłyszy z ust lekarza, że takie badanie jest zasadne, istnieje większe prawdopodobieństwo, że się na nie zgłosi. Warto także powiedzieć, że nie jesteśmy w stanie zdiagnozować jaskry za pomocą aplikacji w telefonie, teleporady czy za pomocą wywiadu, do postawienia diagnozy konieczne jest osobiste spotkanie pacjenta z lekarzem specjalistą w gabinecie okulistycznym. Zdając sobie sprawę z ograniczeń w dostępie do poradni specjalistycznych i widząc kolejki, w których pacjenci czekają na wizytę do okulisty, w ostatnich latach opracowane zostały systemy do badań przesiewowych, które mogą określić, czy pacjent jest w grupie wysokiego ryzyka zachorowania na jaskrę na podstawie zdjęcia dna oka i ciśnienia wewnątrz gałkowego. Wspomniane systemy są także dostępny w naszym kraju, danym z nich jest np. system e-jaskra opracowany przez profesora Jerzego Szaflika. Za pomocą wspomnianego systemu możliwe jest przeprowadzanie badań przesiewowych w kierunku jaskry bez udziału lekarza. Screening przeprowadzany jest na podstawie danych zebranych przez aparaturę dedykowaną do prowadzenia screeningu, które analizowane są przez sztuczną inteligencję. To narzędzie, które z pewnością pozwala na wytypowanie pacjentów, którzy powinni być poddani szczegółowej diagnostyce w kierunku jaskry w gabinecie specjalistycznym.

- Kogo najczęściej dotyka jaskra, czy lekarze powinni zwrócić szczególną uwagę na określone populacje pacjentów myśląc o rozpoznawaniu jaskry?

Na jaskrę można zachorować w każdym wieku, znane są nam także przypadki jaskry wrodzonej, kiedy chorobę tę rozpoznajemy u noworodka w pierwszych miesiącach życia. Najczęściej jaskra dotyczy jednak osób w średnim i podeszłym wieku, po 40 i 50 r.ż. oraz osób starszych. Do czynników zwiększających ryzyko zachorowania na jaskrę zalicza się z pewnością występowanie jaskry w rodzinie, niskie ciśnienie tętnicze lub wysokie ciśnienie tętnicze, obecność różnego rodzaju zaburzeń kardiologicznych, w tym zaburzeń rytmu serca. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że pewna populacja pacjentów nie spełnia żadnych z wymienionych przeze mnie warunków i nie stwierdzimy u nich występowania wymienionych czynników, a na etapie postępowania diagnostycznego prowadzonego przez specjalistę chorób oczu jaskra zostanie u nich wykryta. 

- Trwa Światowy Tydzień Jaskry. Jak w tym roku będzie on obchodzony przez Polskie Towarzystwo Okulistyczne?

Polskie Towarzystwo Okulistyczne od kilku lat dorocznie organizuje w Światowym Tygodniu Jaskry akcję pod hasłem "Okuliści kontra jaskra", w której to członkowie Polskiego Towarzystwa Okulistycznego otwierają dla pacjentów swoje gabinety bezpłatnie, aby mogli oni wykonać przesiewowe badanie w kierunku jaskry. Wspomniana akcja trwa w tym roku przez tydzień, dokładne informacje dotyczące naszych działań są dostępne na stronie internetowej www.tydzienjaskry.pl. Oczywiście w trwającej tydzień akcji możliwe jest przeprowadzanie badań tylko u określonej liczby pacjentów, dlatego ponadto głównym celem naszych działań jest prowadzenie szerokiej edukacji społeczeństwa, dotyczącej świadomości występowania jaskry. Stąd też w tygodniu jaskry w mediach staramy się podawać jak najwięcej informacji, które skłonią Polaków, szczególnie w wieku 40, 50 plus do zapisania się na badanie kontrolne do okulisty. Ten rok i działania w mediach są szczególnie ważne. Zwróćmy uwagę na fakt, że nasi pacjenci od ponad dwóch lat pracują zdalnie, rzadziej korzystają z porad lekarzy. Z uwagi na trwająca pandemię znacząco ograniczono także wykonywanie badań okresowych potrzebnych do podejmowania i kontynuowania pracy, zatem liczba przeprowadzanych profilaktycznych badań okulistycznych w tym okresie z pewnością uległa zmniejszeniu, co także może przyczyniać się do mniejszej liczby rozpoznań jaskry. Rolą lekarzy różnych specjalności, ale przede wszystkim wspomnianych lekarzy POZ, w tym szczególnie trudnym czasie, jest przypominanie pacjentom o konieczności regularnego badania narządu wzroku. W tym roku także Polskie Towarzystwo Okulistyczne we współpracy z Polska Agencją Prasową zaprasza wszystkich Państwa do udziału w konferencji organizowanej z okazji Światowego Tygodnia Jaskry. Wspomniana konferencja odbyła się 2 marca 2022 roku o godzinie 10.00 i miała formułę hybrydową, a więcej informacji o tym wydarzeniu znajdą Państwo na stronie Polskiej Agencji Prasowej. 

- Kiedy uda się już postawić prawidłowe rozpoznanie jaskry pacjent wymaga wdrożenia leczenia. Na jakie opcje terapeutyczne mogą liczyć chorzy i jaka jest skuteczność tych metod terapii? 

Metody leczenia jaskry obejmują metody leczenia farmakologicznego, zabiegi laserowe oraz zabiegi chirurgiczne. Decydując o wyborze leczenia zawsze staramy się spojrzeć na pacjenta indywidualnie i skorzystać z takiej opcji terapeutycznej, która przyniesie choremu największe korzyści, ale także jej przeprowadzenie będzie dla chorego najbezpieczniejsze. Najpowszechniejszą obecnie metodą terapii wykorzystywaną w jaskrze jest farmakoterapia. Wachlarz opcji farmakologicznych w jaskrze jest bardzo szeroki, dlatego wybierając odpowiedni preparat powinniśmy pomyśleć o indywidualnych potrzebach pacjenta i wybrać taki lek, którego stosowanie pozwoli na zachowanie jak najlepszego compliance, biorąc także pod uwagę fakt, że leczenie jaskry jest leczeniem przewlekłym, które najczęściej jest stosowane dożywotnio. Niestety nasze doświadczenia pokazują, że część pacjentów samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem, przerywa leczenia farmakologiczne. Przyczyny takiego postępowania są różne, czasem pacjent myśli, że jedna buteleczka leku pozwala wyleczyć jaskrę, czasem pojawiają się działania niepożądane, które skłaniają chorego do odstawienia leczenia, czasem też opakowanie, w którym znajduje się lek jest niewygodne i pacjent nie jest w stanie samodzielnie przyjąć kropli. Pamiętajmy, że jaskrę najczęściej leczymy u pacjentów w podeszłym wieku, jest to specyficzna grupa chorych, która wymaga od nas lekarzy większej uwagi, poświęcenia większej ilości czasu na edukację i także dokładne wytłumaczenie choremu z czym może wiązać się niestosowanie się do zaleceń lekarskich. Jeśli widzimy, że u pacjenta pojawiają się niepokojące objawy pomimo stosowania terapii farmakologicznej, warto zawsze zapytać chorego czy faktycznie regularnie przyjmuje zapisane leki. Druga metoda leczenia jaskry, na którą warto zwrócić uwagę to zabiegi chirurgiczne, które mogą one być stosowane na różnych etapach rozwoju choroby. Współczesne doświadczenia klinicystów pokazują jednak, że wcześniejsza interwencja chirurgiczna bywa skuteczniejsza niż leczenie chirurgiczne prowadzone na późnych etapach choroby. Celem każdego ze wspomnianych rodzajów leczenia ze strony okulistycznej jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, które jest najważniejszym czynnikiem rozwoju neuropatii jaskrowej. Pozostałe czynniki obejmują przede wszystkim zaburzenia ukrwienia nerwu wzrokowego. Aby leczenie było skuteczne i przyniosło korzyści dla chorego, szczególnie w aspekcie zabezpieczenia pacjenta, przed utratą wzroku, postępowanie terapeutyczne powinno być wprowadzone na jak najwcześniejszym etapie rozwoju choroby.

Z okazji "Światowego Tygodnia Jaskry" redakcji portalu Remedium wywiadu udzielił prof. dr hab. n. med. Jacek P. Szaflik, kierownik Katedry i Kliniki Okulistyki Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, prezes Polskiego Towarzystwa Okulistycznego.