Oncofertility – leczenie onkologiczne a płodność

Diagnoza nowotworu w młodym wieku już nie oznacza konieczności rezygnacji z planów rodzicielskich. Dzięki dynamicznemu rozwojowi oncofertility – dziedziny łączącej onkologię z medycyną rozrodu – zachowanie potencjału rozrodczego staje się integralnym elementem kompleksowego leczenia onkologicznego. Przełomowe metody i systemowe rozwiązania pozwalają dziś pacjentom nie tylko skutecznie walczyć z chorobą, ale także zabezpieczyć swoją przyszłość reprodukcyjną.

Czym jest oncofertility?

Oncofertility (onkopłodność) to interdyscyplinarna dziedzina łącząca onkologię, medycynę rozrodu, endokrynologię i embriologię, a także psychologię oraz etykę kliniczną, której celem jest ochrona potencjału rozrodczego pacjentów onkologicznych. Termin wprowadzony przez prof. Teresę Woodruff w 2006 roku oznacza nie tylko procedury medyczne, ale również cały system działań klinicznych, organizacyjnych i edukacyjnych obejmujący:

1. kompleksową edukację pacjenta już na etapie diagnozy,
2. szybką konsultację z zespołem specjalistów ds. płodności,
3. wdrożenie optymalnych metod ochrony przed rozpoczęciem leczenia,
4. długofalową opiekę po zakończeniu terapii, uwzględniającą aspekty psychologiczne.

Metody zachowania płodności – od standardu do innowacji

Zachowanie płodności wymaga szybkiej, świadomej decyzji – często jeszcze przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego. Współczesna oncofertility dysponuje dziś zarówno ugruntowanymi metodami, jak i rozwiązaniami, które jeszcze niedawno uznawano za eksperymentalne, a dziś stają się standardem klinicznym. Dobór techniki zależy od wieku, płci, rodzaju nowotworu, czasu dostępnego przed terapią oraz preferencji pacjenta.

Refundacja i prawo – co pacjent powinien wiedzieć

Nawet najlepsze metody ochrony płodności nie będą miały znaczenia, jeśli pacjent nie będzie miał do nich dostępu – finansowego, organizacyjnego i formalnego. W wielu krajach, w tym w Polsce, dostępność procedur onkofertility jest coraz lepiej regulowana, choć nadal wymaga dalszych usprawnień.

Polski program refundacyjny

W Polsce od lipca 2023 roku funkcjonuje program refundacyjny (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 czerwca 2023 r. w sprawie programu polityki zdrowotnej pod nazwą "Program Kompleksowej Ochrony Zdrowia Prokreacyjnego w Polsce") obejmujący osoby w wieku reprodukcyjnym, którym grozi leczenie gonadotoksyczne. Z programu mogą skorzystać kobiety do 40. roku życia i mężczyźni do 45. roku życia. Program finansuje:

1. krioprezerwację oocytów, nasienia oraz tkanki gonad,
2. przechowywanie materiału biologicznego przez określony czas,
3. leczenie wspomagające rozród w przyszłości (m.in. procedury in vitro).

Warunkiem objęcia wsparciem jest rozpoznanie nowotworu i potwierdzenie, że planowane leczenie wiąże się z istotnym ryzykiem utraty płodności. Kluczowe znaczenie ma czas – informacja o możliwości skorzystania z programu musi dotrzeć do pacjenta przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego.

Rekomendacje towarzystw naukowych

Wszystkie wiodące towarzystwa naukowe (ASCO, ESMO, PTGO) podkreślają, że rozmowa o płodności powinna być integralną częścią planowania leczenia onkologicznego. Powinna zostać udokumentowana w historii choroby, a pacjent powinien mieć realną możliwość podjęcia świadomej decyzji o zabezpieczeniu płodności.

W najnowszych wytycznych coraz częściej mówi się o prawie do zachowania płodności jako fundamentalnym elemencie prawa do integralności cielesnej i samostanowienia – szczególnie w przypadku młodych pacjentów, których perspektywa życia po wyleczeniu obejmuje wiele dekad.

Wyzwania praktyki klinicznej – między rekomendacjami a rzeczywistością

Mimo wytycznych towarzystw naukowych i dostępnych programów refundacyjnych, wdrażanie ochrony płodności w codziennej praktyce wciąż bywa utrudnione. Największą barierą pozostaje czas – od diagnozy do rozpoczęcia leczenia mija często zaledwie kilka dni, co ogranicza możliwości zaplanowania i przeprowadzenia odpowiednich procedur.

Brakuje ustandaryzowanych ścieżek postępowania oraz jasno określonych ról w zespole terapeutycznym. W konsekwencji temat płodności bywa pomijany lub odkładany, mimo że z perspektywy pacjenta stanowi istotny element procesu leczenia. Skuteczna ochrona płodności wymaga nie tylko dostępu do technologii, ale przede wszystkim sprawnej organizacji i komunikacji klinicznej.

Podsumowanie

Oncofertility to dziś nieodłączny element całościowej opieki nad pacjentami onkologicznymi. Coraz lepszy dostęp do metod zachowania płodności i jasno sformułowane wytyczne to istotny postęp, ale kluczowa pozostaje praktyka: rozmowa na czas, decyzja przed leczeniem, sprawna koordynacja.

Próba zachowania płodności to nie przywilej – to standard, który świadczy o jakości systemu i uważności zespołu terapeutycznego.