Przygotowania do LEK-u – na co zwrócić uwagę?

Lekarski Egzamin Końcowy powinien być jednym z ważniejszych egzaminów w karierze zawodowej. Z jednej strony zwieńcza studia, z drugiej decyduje o tym, gdzie spędzi się kolejne lata życia zawodowego. LEK wymaga nie tylko wiedzy, ale też umiejętności zarządzania czasem i cierpliwości. 

Ten tekst nie będzie o tym, ile stron podręcznika trzeba przeczytać ani które dziedziny mają najwięcej nowych pytań w arkuszu. Bardziej o tym, jak się uczyć, żeby uzyskać sensowny efekt, jak myśleć o przygotowaniach i jak nie dać się zwariować po drodze.

Jaki kurs do LEK-u wybrać?

Pytanie, które na grupach studenckich i związanych z egzaminem pojawia się niezwykle często. Nie chcę w tym artykule promować konkretnego produktu, ale jako osoba, która pisała LEK wielokrotnie i korzystała z różnych platform, mogę stwierdzić, że:

• jest wysokie ryzyko, że nie zdążysz przerobić całego kursu,
• baza jest i tak najważniejsza, a możesz ją mieć za darmo na Remedium, 
• różnice w odpowiedziach między platformami nie mają aż takiego znaczenia.

Kursy różnią się formą, zakresem przedstawionej wiedzy i możliwościami technicznymi. Zazwyczaj jednak się uzupełniają i trudno określić, który pod względem zakresu opracowania tematów jest lepszy. Przykładowo na jednym z nich znalazłem świetne zestawienia tabelaryczne, których brakowało mi na drugim. Drugi z kolei był bardziej dokładny w różnych kwestiach. 

Z doświadczenia mogę powiedzieć, że opinie użytkowników o kursach do LEK-u będą się różnić nie tylko ze względu na preferencje (np. w kwestii prezentacje vs artykuły). Będą także wynikały z zakresu, w jakim autorzy opinii przetestowali daną platformę. Z tego powodu Ty również nie będziesz w stanie na podstawie kursu demo czy dnia próbnego przekonać się w pełni, czy produkt jest dla Ciebie. Dam Ci przykład: na jednej z platform byłem zaskoczony, że nie mogę filtrować pytań z bazy według kryteriów, które były dostępne na drugiej platformie. To akurat było dla mnie ważne, gdyż zależało mi na powtórce określonej części pytań tuż przed egzaminem. Możliwości techniczne strony mi na to nie pozwoliły. To nie byłoby coś, co przetestowałbym w wersji próbnej – wtedy bym nawet nie pomyślał o sprawdzeniu, czy funkcja istnieje. 

Jak dużo teorii przerobić?

Łatwa odpowiedź brzmi: ile dasz radę. Nie oddaje ona jednak całej sytuacji związanej z przygotowaniami. Na podstawie przykładowych pytań, które znajdziesz w tym artykule, chcę Ci pokazać, że LEK nie jest tak strasznym egzaminem, jak niektórzy go malują. Umiejętność logicznego myślenia jest równie ważna jak wiedza teoretyczna. 

W temacie przerabiania teorii: zwróć uwagę przede wszystkim na charakterystyczne cechy chorób. Również pod względem leczenia i diagnostyki. Czy do rozpoznania guza Wilmsa potrzebujemy biopsji? Od jakich grup leków zaczynamy leczenie nadciśnienia? Przerabiając bazę do LEK-u, zauważysz, że pewne tematy się powtarzają. Warto skupić się na nich w pierwszej kolejności. Musisz mieć także świadomość, że jest duże ryzyko trafienia na pytanie o coś, czego akurat nie umiesz. Nie da się opanować całej medycyny, szczególnie że praktyka różni się od tego, co jest wymagane na egzaminie. Niektóre pytania są kontrowersyjne, a mogą się trafić też takie, które są oparte na nieaktualnej wiedzy. Zdarzy się też przypadek, gdy pytanie będzie wykraczało poza obowiązujące podręczniki. Musisz być na to przygotowany/a. 

W praktyce najważniejszym punktem przygotowań jest baza. Jak pokazują statystyki, zdający popełniali błędy we wcześniej znanych pytaniach. Głupio tracić punkty w taki sposób, dlatego w pierwszej kolejności zaplanuj naukę bazy (łącznie z powtórkami). Na Remedium możesz zapisać pytanie – korzystaj z tej opcji. 

Z pewnością będą takie pytania, które są dla Ciebie oczywiste. Nie ma sensu ich więc powtarzać. Ucząc się do LEK-u, od razu je odrzucałem, tzn. zapisywałem jedynie pytania nieoczywiste albo takie, w który mógłbym się pomylić na egzaminie (np. porównanie MODY2 i MODY3 – w stresie można zapomnieć, co jest czym). Następnie powtarzałem tylko zapisane pytania, stopniowo ograniczając ich pulę. To wymaga świadomości swojej niewiedzy, ale oszczędza czas, gdyż nie musisz przerabiać całej bazy kilka razy. 

Pytania historyczne – warte zachodu?

Czy warto przerabiać pytania ze starych egzaminów? To pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi – postępuj, jak uważasz. CEM niedawno zaktualizował część źródeł do egzaminu – pojawiły się bardziej aktualne pozycje z chirurgii i medycyny rodzinnej, a tematy z interny aktualizują się regularnie. Należy więc spodziewać się znacznych odmienności odpowiedzi starszych pytań względem obowiązujących standardów postępowania. Z drugiej strony im więcej pytań przerobisz, tym bardziej oswoisz się z formułą egzaminu. Próbowałem przed swoim drugim podejściem przejść przez takie pytania, ale szybko się przekonałem, że zbyt wiele nie wnoszą, a musiałem być czujny, by przez przypadek nie zapamiętać nieaktualnej już wiedzy. Ostatecznie zrezygnowałem z historycznych pytań.

Wykorzystaj AI w przygotowaniach

Ponad dwa lata temu pisaliśmy o ChacieGPT w kontekście nauki medycyny. Od tamtego czasu sporo się zmieniło – AI jest jeszcze lepsze. Możesz je wykorzystać do tworzenia pytań powtórkowych czy tłumaczenia niezrozumiałych zagadnień. Sugeruję wtedy postawić bota w roli profesora, a siebie w roli studenta. Prompt oparty na takim szkielecie daje znakomite rezultaty. 

Gdybym jeszcze raz miał przygotowywać się do LEK-u, pracowałbym z AI nad zrozumieniem i zapamiętaniem pytań z bazy. Pytań, w których odpowiedzi trudno zapamiętać, albo które są niejasne. Dam Ci przykład. 

Nie lubię ginekologii. Nauka bazy, a co dopiero teorii spoza niej, była utrapieniem. Pewne rzeczy nie były dla mnie logiczne i szkoda mi było czasu na własny research. Z pomocą przychodziło AI. 

Rozważmy takie pytanie:

To pytanie pojawiło się na egzaminie. Właściwą odpowiedź (E) wskazało jedynie 69% zdających [1]. 23,2% wybrało A. Czy czynniki ryzyka w ginekologii da się ogarnąć na logikę? ChatGPT wyjaśnia temat tak:

• Wielowodzie (2) – zwiększona ilość płynu owodniowego umożliwia płodowi nadmierną ruchomość, co sprzyja utrwaleniu nieprawidłowych położeń (poprzecznych, skośnych).
• Łożysko przodujące (3) – nisko usadowione łożysko blokuje dolny odcinek macicy i uniemożliwia zejście główki do miednicy, przez co płód może ustawić się poprzecznie.
• Ciąża wielopłodowa (4) – w przypadku bliźniąt lub większej liczby płodów przestrzeń w macicy jest ograniczona, a wzajemne ułożenie się płodów może prowadzić do położeń poprzecznych.
• Małowodzie (1) – zmniejszona ilość płynu ogranicza ruchomość płodu, ale sprzyja raczej utrwaleniu położeń podłużnych (nie poprzecznych).
• Ciąża pojedyncza (5) – to sytuacja prawidłowa i nie jest czynnikiem ryzyka.

AI prawidłowo wskazuje odpowiedź. Oczywiście można argumentować, że ryzyko halucynacji ze strony AI ogranicza jego wykorzystanie w nauce do tak ważnego egzaminu. Jednak starając się zrozumieć coś na potrzeby LEK-u, szczególnie w obszarze, który nas nie interesuje, nie ma znaczenia, czy wyjaśnienie jest poprawne, o ile dzięki niemu zapamiętamy informację. 

Czasem podczas nauki coś Ci się będzie kojarzyć, ale nie będziesz mieć pewności z czym. Tutaj również AI będzie pomocne. Oto przykład:

To również pytanie z egzaminu. 85,4% zdających odpowiedziało poprawnie. Rozwiązując to pytanie, można się pogubić – w którym nowotworze palenie było czynnikiem protekcyjnym? Czy hiperglikemia jest czynnikiem ryzyka jakiegoś nowotworu?

AI wyjaśnia:

1. Zakażenie HPV (A) – główny i bezpośredni czynnik etiologiczny (obecny w >99% przypadków raka szyjki macicy).
2. Palenie papierosów (B) – toksyny z dymu tytoniowego wykazują działanie mutagenne i immunosupresyjne, nasilając transformację komórek zakażonych HPV.
3. Koinfekcje narządów płciowych (C) – np. zakażenie Chlamydia trachomatis, HSV-2, Trichomonas vaginalis, a także przewlekłe zapalenia pochwy mogą sprzyjać utrzymywaniu się HPV poprzez stan zapalny.
4. Stan immunosupresji (E) – osłabiona odporność (np. w HIV, po transplantacjach, w terapii immunosupresyjnej) zwiększa ryzyko przetrwałej infekcji HPV i progresji zmian przedrakowych do raka inwazyjnego.
5. Hiperglikemia (D) – nie jest udokumentowanym czynnikiem ryzyka raka szyjki macicy. Cukrzyca może być związana z większym ryzykiem innych nowotworów (np. trzustki, wątroby, endometrium), ale nie ma dowodów, że sama hiperglikemia odgrywa rolę w karcynogenezie szyjki macicy.

ChatGPT nie potrzebuje wiele czasu, by rozwiać wszelkie wątpliwości. Jest już jasne, z jakim nowotworem wiąże się palenie papierosów, a z jakim hiperglikemia. Nie musisz przeczesywać notatek, zasobów kursu czy podręczników – odpowiedź jest podana na tacy. 

Jak rozwiązywać pytania na egzaminie?

Chłopski rozum

Istnieją pewne logiczne sposoby na odrzucenie części odpowiedzi albo od razu wskazanie poprawnej. Z pewnością nie są Ci obce, gdyż LEK to egzamin jak każdy inny. Niektóre z nich przedstawię na przykładach. 

Czytając odpowiedzi po kolei, od razu zauważysz, że punkt 1 jest prawdziwy – to nie wymaga wiedzy, wystarczy chłopski rozum. Odrzucasz odpowiedzi, które go nie zawierają, czyli zostaje A, D i E. Czytasz punkt drugi – odpowiedź także jest na 100% poprawna. Dysfagia to objaw alarmowy. Jest tylko jedna odpowiedź, która zawiera te dwa punkty – E. Nie musisz czytać dalej. 

Być może przyszło mi to z czasem, ale zachęcam Cię do większej pewności siebie podczas rozwiązywania pytań z LEK-u. Jeśli masz przekonanie, że coś jest prawdą lub fałszem, zaufaj sobie. Im bardziej analizujesz pytanie na LEK-u, tym większe ryzyko, że dojdziesz do błędnych wniosków. 

Wszystkie wymienione

Taktyką, która bardzo przydała mi się na egzaminach, było zaznaczenie odpowiedzi po raz pierwszy na czuja i jej korekta, jeśli ze 100% pewnością mogłem wskazać, że inna jest przynajmniej bardziej poprawna. Wiele razy (podczas różnych egzaminów) rozczarowałem się, zmieniając niesłusznie pierwotny wybór i z tego, co słyszałem, jest to powszechna bolączka wśród zdających. Dlatego zmień odpowiedź tylko wtedy, gdy przy wnikliwej analizie pytania uznasz inną za 100% poprawną. 

Z automatu dałbym E, ale lektura odpowiedzi każe się zastanowić, czy aby na pewno wywiad ma znaczenie przy doborze leczenia (nie ma).

Pamiętaj, że uczysz się do egzaminu. Nie ma znaczenia, co mówią aktualne wytyczne, najnowszy podręcznik czy ordynator oddziału. Liczy się to, co w literaturze do LEK-u, a jeszcze bardziej to, co autor pytania miał na myśli. Na Lekarskim Egzaminie Końcowym niestety zdarzają się pytania, w których nie do końca wiadomo, o co chodziło autorowi – to trudna sytuacja. Zwrócę jednak uwagę, że autor pytania musiał się czymś kierować, tworząc je. Mogło być tak, że otworzył podręcznik na przypadkowej stronie, wypisał objawy, przyczyny czy czynniki ryzyka i dał odpowiedź wszystkie poprawne. 

Oczywiście nie zawsze będzie tak prosto, ale jeśli nie jesteś w stanie wykluczyć żadnej z odpowiedzi, taki strzał jest lepszy niż nic. Spójrz na poniższe pytanie, które na pierwszy rzut oka wydaje się trudne, szczególnie jeśli temat nie jest Ci bliżej znany. Pójście po linii najmniejszego oporu, czyli zaznaczenie wszystkie wymienione, dawało punkt na egzaminie. 

Pytania książkowe

Pewną kategorią pytań, którą chciałbym wyróżnić, są pytania książkowe. Opisują one coś bardzo charakterystycznego dla danej choroby. Czasem pytanie pada wprost, czasem jest ubrane w przypadek kliniczny, ale znalezienie jednej cechy pacjenta pozwala na wskazanie poprawnej odpowiedzi. 

Czyż może być coś bardziej charakterystycznego dla ZOMR niż sztywność karku?

OZT książkowo kojarzymy ze wzrostem amylazy i nawet bardziej skomplikowane polecenie nie powinno odsunąć nas od myślenia w prosty sposób, z wykorzystaniem najbardziej podstawowych skojarzeń. Spójrz na ten przykład:

Widzisz podwyższoną amylazę? OZT – działaj na czuja. Pacjentka może mieć inną chorobę, ale jeśli nie znajdziesz w pytaniu informacji na 100% przekonującej, że to nie jest zapalenie trzustki, zostaw tę odpowiedź. 

Można także wyróżnić pytania sprawdzające w kółko tę samą wiedzę. Kiedy leczymy bezobjawowy ZUM? Czy OB ma znaczenie przy rozpoznaniu polimialgii reumatycznej?

Powyższe pytanie może przestraszyć – wydaje się długie i skomplikowane. Po wczytaniu się w treść zwraca uwagę brak gorączki, bólu brzucha i nieznacznie podwyższone CRP. Chora nie ma wskazań do leczenia ZUM. Pytania o to pojawiają się wielokrotnie. Podczas przerabiania bazy warto zwrócić uwagę na częste zagadnienia i ich uczyć się w pierwszej kolejności. 

Logiczne myślenie czy wiedza?

Kolejny zbiór obejmuje pytania, w których logiczne myślenie jest równie istotne, co wiedza.

Nawet jeśli nie masz pojęcia, czym jest mikroskopowe zapalenie jelita grubego, jesteś w stanie poprawnie odpowiedzieć na to pytanie. W poleceniu zwracają uwagę zmiany histopatologiczne. Sama ich obecność jest sugestywna (pozwala odrzucić większość odpowiedzi), w dodatku jest tam coś o limfocytach – brzmi jak zapalenie, prawda? 

Logika przy niektórych pytaniach może się wydawać niezwykle prosta, a to przecież poważny egzamin. W gruncie rzeczy nie trzeba traktować go aż tak poważnie. Pytania się powtarzają, zagadnienia sie powtarzają, znajomość głównych cech chorób jest często wystarczająca. Proste skojarzenia typu OZT–amylaza, ZOMR–sztywność karku są pomocne, a nawet jeśli po raz pierwszy widzisz nazwę choroby, możesz prostymi skojarzeniami dojść do poprawnej odpowiedzi, jak tutaj: limfocyty–zapalenie. Czy zawsze będzie tak prosto? Nie. Natomiast nie ma to znaczenia, jeśli nie celujesz w 100-procentowy wynik. Popełnienie kilku błędów jest w porządku. 

Jeśli przeciwciała przeciwcytrulinowe są Ci obce, nic nie szkodzi. Jeśli nigdy nie słyszałeś/aś o RZS, może być trudniej. Jednak świadomość, że jest to choroba układowa, zajmująca wiele narządów, wystarczy, by odrzucić odpowiedź o izolowanym zapaleniu stawu kolanowego. 

Nieznane i nielogiczne

Następna kategoria obejmuje pytania, na które nie znasz odpowiedzi i nie jesteś w stanie jej w logiczny sposób znaleźć. Jeśli pytanie jest Ci wcześniej znane, stwórz do niego jakiś mnemonik albo zwróć uwagę na układ odpowiedzi czy cokolwiek, co pozwoli wybrać tę właściwą na egzaminie. Niestety, nie ma rady na zderzenie się z zupełnie nieznanym zagadnieniem podczas egzaminu. 

Na szczęście czasami poprawna odpowiedź różni się wyraźnie od pozostałych, więc takie pytania z bazy łatwiej zapamiętać. Ta właściwa ma trzy, a nie cztery elementy. Jednak w gąszczu pytań na egzaminie łatwo się pomylić, dlatego warto skojarzyć odpowiedź z pytaniem. W tym przypadku można na przykład zauważyć, że wzór MDRD ma 3 różne litery (D się powtarza). 

Jedynie 75,3% zdających spostrzegło, że odpowiedź C nie ma literki na końcu (a to jest pytanie z bazy). LEK jest w jakimś stopniu niczym Jaka to melodia? – wystarczy jedna nutka. 

51,9% zdających zaznaczyło poprawną odpowiedź – C. 36% wskazało odpowiedź E. Pytanie może przestraszyć, ale warto podejść do niego logicznie. Mowa o przebyciu zakażenia w przeszłości, dlatego u pacjenta spodziewamy się przeciwciał w klasie IgG, a nie IgM. Choć w medycynie bywają od tego wyjątki (np. przetrwałe IgM w boreliozie), pamiętaj, że to LEK i nie należy wychodzić poza ramy pytania. Posługuj się najprostszymi skojarzeniami. 

Przedstawię Ci, na jakiej podstawie zaznaczyłem prawidłową odpowiedź. Dodatnie IgG znajdziesz w punkcie trzecim. Ponadto punkt czwarty mówi o ujemnym wyniku anty-VCA IgG. Zwróć uwagę, że obie te informacje zawężają odpowiedzi do A oraz C (szukaj odpowiedzi, która zawiera punkt trzeci i nie zawiera czwartego). Przeanalizuj więc tylko te odpowiedzi: zgodnie z A wynik anty-VCA IgM wychodzi dodatni, zgodnie z C ujemny. Pytają o przetrwałe zakażenie, więc wybierz C. Zauważ, że w ogóle nie trzeba było analizować punktów 7 i 8. Teoretycznie sprawiłyby największą trudność, gdyż przeciwciała anty-EBNA nie mają przypisanej klasy. Układ odpowiedzi ułatwił jednak rozwiązanie zadania, tym bardziej, że zarówno A oraz C zawierają w sobie punkt 6. Możnaby się zastanawiać, dlaczego akurat anty-EA IgG są ujemne, ale autor pytania tego oszczędził. 

(Nie)łatwe pytania z egzaminu

Przyjrzyjmy się wybranym pytaniom z ostatnich sesji egzaminacyjnych. 

Widząc pytanie o nieznane pojęcie, można panikować, zastanawiać się, czy na pewno dermatologia jest taka pociągająca albo spróbować to słowo z czymś skojarzyć. Zorientowani w neurologii będą w stanie rozpoznać apraksję czy agrafię i wykluczyć część odpowiedzi. Wspólnym elementem tych terminów jest a-, oznaczające brak czegoś, tak jak anhedonia, awolicja itd. Anozodiaforia – może kojarzyć się z euforią, a więc czymś związanym z emocjami. Masz więc skojarzenie z brakiem emocji, co pojawia się w odpowiedzi A, na co zwróciło uwagę 46,9% zdających. 

80,3% zdających prawidłowo zaznaczyło odpowiedź A. 17,1% nie zastosowało się do wspomnianej wyżej taktyki i po automatycznym zaznaczeniu E nie przeanalizowało pytania. Pamiętaj, że odpowiedź na 100% błędna pozwala w takich pytaniach odrzucić inne. Wiedząc na przykład, że nadczynność nie jest związana z zapaleniem mięśnia sercowego, wykluczasz B, C, E. Nadczynność na pewno może prowadzić do zaostrzenia choroby serca, więc wybierasz odpowiedź A. 

Wiele razy padają pytania, w których chodzi jedynie o wskazanie najmniej lub najbardziej poważnego stanu pacjenta. 

To pytanie można sprowadzić do: który stan jest najmniej pilny? Nie ma znaczenia, czy wskazania znasz na pamięć, czy nie. Prawidłową odpowiedź A wskazało jedynie 68% zdających. 

W ostatnim przykładzie chciałbym zwrócić uwagę, żeby uważnie czytać polecenia. Ta rada nie kłóci się z poprzednią, mówiącą o tym, że jeśli odpowiednio wykluczysz odpowiedzi (patrz: pytanie o objawy alarmowe w chorobie refluksowej na początku tego tekstu), nie musisz czytać całego pytania. Zobrazuję to pytaniem o monetę. 

Aż 18,2% zdających zaznaczyło odpowiedź A. RTG można uznać za podstawę diagnostyki, ale przeczytaj pytanie uważnie. Autorowi chodzi o postępowanie terapeutyczne, dlatego jedynie odpowiedź E może być poprawna. Pamiętaj, jeśli zaznaczysz odpowiedź z automatu, przyjrzyj się, czy jakaś nie jest bardziej poprawna. 

Podsumowanie

Przygotowanie do LEK-u to w dużej mierze kwestia strategii, nie perfekcyjnego opanowania teorii (choć to też pewnie pomaga). Wbrew pozorom nie wygrywa ten, kto przerobi każdy temat z podręcznika. Wiele pytań da się rozwiązać, jeśli rozumiesz logikę egzaminu – a nie tylko jego treść. Poza tym, nigdy nie przewidzisz, czy szereg pytań (jak neuroanatomia wiosną 2025 r.) będzie dotyczyć rzadziej poruszanego w kontekście LEK-u tematu. Każdego można zagiąć, a na LEK-u zdarzają się pytania wykraczające poza zakres podręczników. Nie mamy nad tym kontroli. 

Warto pamiętać, że LEK nie jest sprawdzianem tego, jakim będziesz lekarzem. Jest tylko jednym z etapów, który pozwala przejść dalej. Skupienie się na najczęstszych zagadnieniach i umiejętność eliminowania błędnych odpowiedzi to podejście, które zwiększa szansę na wysoki wynik.