Komu przeszkadzają feminatywy?

Chirurżka, ginekolożka, mikrobiolożka - podczas gdy jedni gorliwie walczą o pozycję feminatywów w codziennej mowie, inni wciąż reagują na nie drwiącym uśmiechem. Bo czy dbałość o „żeńskie końcówki” to nie zwykła drobiazgowość, którą w ostatnich latach rozdmuchano do rangi istotnego problemu? Okazuje się, że niekoniecznie, bo spór o pozycję żeńskich form nazw zawodów istniał już na początku XX wieku. Co więcej, jego sedno stanowiła wtedy tendencja do zastępowania popularnych wówczas feminatywów określeniami męskimi, które miały być odpowiednie dla obu płci. „Protestujemy uroczyście przeciwko gwałceniu języka polskiego i łączeniu z nazwiskami żeńskimi tytułu Dr (Doktor) zamiast Drka (Doktorka)”, pisali czytelnicy „Poradnika Językowego” w 1904 roku. Dlaczego więc lekarki i profesorki wzbudzają obecnie tyle kontrowersji?

Lekarz… ale nie lekarka

W grudniu 2022 Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie zwróciła się do Adama Niedzielskiego z apelem o wprowadzenie regulacji prawnych, które umożliwią posługiwanie się terminami „lekarka” i „specjalistka” w oficjalnych dokumentach i na pieczątkach lekarskich. Jak dotąd dopuszczalne jest używanie w tym kontekście jedynie form męskich, choć kobiety stanowią większość w środowisku lekarskim -  według danych NIL jest to obecnie 63% [1]. Co ciekawe, w zawodach pierwotnie zdominowanych przez kobiety prawnie umocowane jest używanie obydwu form - „pielęgniarka” oraz „pielęgniarz”, a także „położna” i „położnik”. Ministerstwo zdrowia nie planuje zmian w ustawie. Jak argumentuje Maria Kuźniar z Wydziału ds. Mediów Biura Komunikacji Ministerstwa Zdrowia, nie odnotowano również, „żeby w dokumentach międzynarodowych posługiwano się takim rozróżnieniem w nazewnictwie”. To spostrzeżenie jest bardzo ciekawe, biorąc pod uwagę, że kobieta uzyskująca prawo wykonywania zawodu chociażby w Niemczech otrzymuje oficjalnie nie tytuł „lekarza”, a właśnie - „lekarki”. Skąd więc tyle oporu przed wprowadzeniem tego rozróżnienia i w Polsce?

Chirurg lepszy od chirurżki

Niektórzy uważają, że feminatywy są niepraktyczne z powodu ich trudnej wymowy. Podążając tym tropem, powinniśmy usunąć z polskiego słownika także słowa takie jak „bezwzględny”, „gżegżółka” lub „źdźbło” - te jednak nie są przyczyną boleści. Inni są zdania, że „żeńskie końcówki” brzmią zabawnie, bo kojarzą się z przedmiotami („kominiarka”, „reżyserka”), choć to samo można przecież powiedzieć o słowie „pilot”.

Jeszcze innym argumentem jest odbieranie przez sufiks -ka nazwie zawodu powagi - bo przecież dumniej brzmi „profesor” niż „profesorka” i lepiej dać się zoperować chirurgowi niż chirurżce. Ale dlaczego? Problem ten pojawia się jedynie w przypadku profesji “prestiżowych”, bo już „sprzątaczka” czy „kosmetyczka” nie wzbudzają wątpliwości. Te okazują się spuścizną okresu powojennego i PRL-u, w którym preferowano stosowanie męskich określeń dla poważanych zawodów, dopuszczając feminatywy w obszarach mniej “prestiżowych”.

Czy warto walczyć o feminatywy?

Czy doczekamy się prawnego umocowania „lekarki” i „specjalistki”? W mowie potocznej feminatywy występują coraz częściej i pozostaje liczyć na to, że zostaną z nami na dobre. To formy całkowicie poprawne gramatycznie, więc, z punktu widzenia językowego, nic nie stoi na przeszkodzie [2]. Co jednak najważniejsze, język kształtuje rzeczywistość - a my chcemy przecież takiej, w której kobiety w medycynie są widoczne (a o widoczność kobiet trzeba, wbrew opinii prof. Bralczyka, przeważnie walczyć ustawowo [3]).