Indywidualna praktyka lekarska - przewodnik

W środowisku lekarskim dużo mówi się o formach zatrudnienia, w ramach których lekarze mogą wykonywać swój zawód. Interesy medyków pracujących na umowie o pracę i na tzw. “kontraktach”, czyli na specyficznym rodzaju umów cywilnoprawnych, nie zawsze są tożsame. Czym charakteryzuje się indywidualna praktyka lekarska?

Indywidualna praktyka lekarska

To forma jednoosobowej działalności gospodarczej wykonywanej przez lekarza lub lekarza dentystę. Jej ramy określa ustawa o działalności leczniczej z dn. 15 kwietnia 2011 roku. Jest to działalność regulowana, co oznacza, że lekarz lub lekarz dentysta musi spełnić szereg warunków (m.in. posiadać prawo wykonywania zawodu, odpowiednie pomieszczenie, ubezpieczenie OC). 

Rodzaje indywidualnej praktyki lekarskiej (IPL)

• Indywidualna praktyka lekarska – umożliwia założenie gabinetu lekarskiego ogólnomedycznego, można też pracować w innym podmiocie medycznym (w ramach „kontraktu”, czyli rodzaju umowy cywilnoprawnej) lub w miejscu wezwania.
• Indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska – pozwala na założenie specjalistycznego gabinetu lekarskiego.
• Indywidualna praktyka lekarska wyłącznie w miejscu wezwania.
• Indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska wyłącznie w miejscu wezwania.
• Indywidualna praktyka lekarska wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym.
• Indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym. 

Dwie ostatnie formy są najczęściej wybierane w przypadku lekarzy pracujących na tzw. kontrakcie. 

Jakie warunki musi spełnić lekarz, aby założyć IPL?

1. Uprawnienia i niekaralność

• Lekarz musi posiadać Prawo Wykonywania Zawodu (PWZ).
• Nie być zawieszony ani ograniczony w wykonywaniu określonych czynności medycznych.
• Nie być ukarany karą zawieszenia prawa wykonywania zawodu.
• Nie być pozbawiony prawa wykonywania zawodu prawomocnym orzeczeniem sądu albo zawieszony w wykonywaniu zawodu w ramach środka zapobiegawczego.

2. Rejestracja działalności

• Lekarz zakłada jednoosobową działalność gospodarczą w CEIDG, a następnie uzyskuje wpis do Rejestru Podmiotów Wykonujących Działalność Leczniczą (RPWDL), prowadzonego przez właściwą okręgową izbę lekarską.
• Wpis do rejestru jest warunkiem rozpoczęcia działalności.

3. Ubezpieczenie OC

• Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej określa rozporządzenie Ministra Finansów z 29 kwietnia 2019 r. (Dz.U. 2019 poz. 866).
• Minimalna suma gwarancyjna w 2025 r. wynosi:
  • 75 000 euro na jedno zdarzenie,
  • 350 000 euro na wszystkie zdarzenia w okresie ubezpieczenia.
• Lekarz może dodatkowo zawrzeć dobrowolne ubezpieczenie OC o szerszym zakresie ochrony.

4. Warunki lokalowe i sprzętowe

• Dla praktyki prowadzonej w gabinecie wymagane jest pomieszczenie spełniające wymogi sanitarne i techniczne, określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą oraz w ustawie o działalności leczniczej. 
• Obowiązek ten nie dotyczy praktyk prowadzonych wyłącznie w miejscu wezwania lub wyłącznie w zakładzie leczniczym.
• W przypadku udzielania świadczeń zdrowotnych za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, miejscem udzielania świadczeń jest miejsce przebywania osób wykonujących zawód medyczny udzielających tych świadczeń.

5. Zakres świadczeń i kwalifikacje

• W przypadku indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej lekarz musi posiadać specjalizację zgodną z zakresem udzielanych świadczeń.

Jak założyć indywidualną praktykę lekarską?

Aby założyć indywidualną praktykę lekarską, należy przejść przez następujące etapy:

1. Złożenie wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG)

Wniosek można złożyć:

• osobiście w urzędzie miasta lub gminy,
• listownie (z podpisem potwierdzonym notarialnie),
• lub elektronicznie przez portal www.biznes.gov.pl.

Jako przedmiot działalności należy wskazać odpowiedni kod PKD:

• 86.21.Z – praktyka lekarska ogólna,
• 86.22.Z – praktyka lekarska specjalistyczna,
• 86.23.Z – praktyka lekarska dentystyczna.

Podczas wypełniania formularza trzeba również wybrać formę opodatkowania dochodów oraz określić datę rozpoczęcia działalności – od tej daty powstają obowiązki podatkowe i ubezpieczeniowe. Zgłoszenie jest bezpłatne, a wpis powinien pojawić się w rejestrze najpóźniej w następnym dniu roboczym. CEIDG automatycznie przekazuje dane do urzędu skarbowego, ZUS i GUS.

2. Złożenie wniosku o wpis do Rejestru Podmiotów Wykonujących Działalność Leczniczą (RPWDL)

Wniosek składa się elektronicznie przez portal https://rpwdl.ezdrowie.gov.pl. We wniosku należy podać m.in.:

• numer z CEIDG,
• miejsce zamieszkania, adres praktyki i miejsca przechowywania dokumentacji,
• numer prawa wykonywania zawodu,
• zakres udzielanych świadczeń,
• posiadane specjalizacje (w przypadku praktyki specjalistycznej),
• oświadczenie o kompletności i prawdziwości danych.

Po weryfikacji formalnej (na uzupełnienie ewentualnych braków jest 7 dni) i merytorycznej, okręgowa izba lekarska dokonuje wpisu do rejestru w ciągu 30 dni od otrzymania wniosku. Jeżeli wniosek nie zostanie rozpatrzony w ciągu 40 dni, lekarz może rozpocząć działalność po uprzednim poinformowaniu izby (tzw. „milcząca zgoda”, art. 104 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej).

Wpis do rejestru jest odpłatny – opłata wynosi 2% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za poprzedni rok (w 2025 r. to 166 zł).

Od negatywnej decyzji w sprawie wpisu przysługuje odwołanie w terminie 14 dni od doręczenia decyzji.

3. Uzyskanie numeru REGON

Po wpisie do CEIDG dane są automatycznie przekazywane do Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), który nadaje numer REGON i wpisuje działalność do Krajowego Rejestru Urzędowych Podmiotów Gospodarki Narodowej.

Nie ma potrzeby składania odrębnego wniosku – numer REGON nadawany jest z urzędu, zazwyczaj w ciągu 7 dni.

4. Zgłoszenie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)

Przedsiębiorca zostaje automatycznie zarejestrowany w ZUS jako płatnik składek po wpisie do CEIDG.

W ciągu 7 dni od rozpoczęcia działalności należy natomiast zgłosić się do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, składając odpowiedni formularz:

• ZUS ZUA (pełne ubezpieczenia),
• lub ZUS ZZA (tylko zdrowotne – np. przy równoczesnym zatrudnieniu na etacie).

Nowi przedsiębiorcy mogą skorzystać z dostępnych ulg:

• „ulga na start” – 6 miesięcy bez składek społecznych,
• preferencyjne składki ZUS – przez kolejne 24 miesiące.[ZUS a indywidualna praktyka lekarska – przewodnik] 

5. Zgłoszenie do urzędu skarbowego

Dane przedsiębiorcy przekazywane są automatycznie przez CEIDG do właściwego urzędu skarbowego, który:

• nadaje numer NIP (jeśli lekarz nie miał go wcześniej),
• rejestruje go jako podatnika.

Lekarze udzielający świadczeń zdrowotnych są co do zasady zwolnieni z VAT (art. 43 ust. 1 pkt 18 ustawy o VAT), jednak istnieje możliwość dobrowolnej rejestracji jako podatnik VAT czynny.

[Rejestracja VAT w indywidualnej praktyce lekarskiej] 

6. Księgowość

Od dnia rozpoczęcia działalności należy prowadzić:

• podatkową księgę przychodów i rozchodów (KPiR) lub ewidencję przychodów (dla ryczałtu),
• ewidencję środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych,
• ewidencję wyposażenia (jeśli dotyczy).

Nie ma już obowiązku zawiadamiania naczelnika urzędu skarbowego o założeniu księgi – dane są przekazywane automatycznie przez CEIDG.

W praktyce warto powierzyć księgowość wyspecjalizowanemu biuru rachunkowemu, aby uniknąć błędów i móc skupić się na leczeniu pacjentów.

7. Pieczątka firmowa

Posiadanie pieczątki nie jest obowiązkowe, jednak w praktyce często wymagane przez podmioty medyczne (np. NFZ, laboratoria). Powinna zawierać:

• imię i nazwisko lekarza,
• adres gabinetu lub miejsca przechowywania dokumentacji,
• rodzaj działalności („indywidualna” / „specjalistyczna praktyka lekarska”),
• numer NIP i REGON.

W przypadku praktyki wyłącznie w zakładzie leczniczym lekarz zwykle posługuje się pieczątką imienną wraz z pieczątką nagłówkową podmiotu leczniczego.

Wady i zalety indywidualnej praktyki lekarskiej

Największą zaletą pracy lekarza prowadzącego indywidualną praktykę lekarską (IPL) we własnym gabinecie lub w miejscu wezwania jest elastyczność organizacyjna, obejmująca m.in. możliwość samodzielnego ustalania godzin pracy i zakresu świadczonych usług. W pewnym stopniu dotyczy to również lekarzy prowadzących indywidualną praktykę lekarską na podstawie umowy cywilnoprawnej (tzw. kontraktu) z podmiotem leczniczym.

Umowa cywilnoprawna (kontrakt) pozwala na wprowadzenie różnorodnych ustaleń między lekarzem a podmiotem leczniczym, takich jak zakres obowiązków, godziny pracy, sposób wynagradzania czy zasady rozliczeń. W praktyce jednak elastyczność ta bywa ograniczona – szpital lub klinika często narzuca lekarzowi warunki kontraktu, a jego swoboda sprowadza się do akceptacji bądź odmowy przyjęcia tych warunków.

Zaletą prowadzenia samodzielnej praktyki (własnego gabinetu lub praktyki w miejscu wezwania) jest brak stosunku podporządkowania typowego dla umowy o pracę – lekarz sam decyduje o organizacji swojej pracy i podejmuje decyzje medyczne bez bezpośredniego nadzoru pracodawcy. Jednak w przypadku kontraktów z podmiotami leczniczymi ta niezależność jest często symboliczna, m.in. ze względu na zapisy dotyczące kar umownych czy obowiązków dyżurowych.

Z drugiej strony, lekarz prowadzący IPL ponosi pełną odpowiedzialność za:

• prowadzenie rozliczeń podatkowych i składkowych,
• dokumentowanie udzielonych świadczeń zdrowotnych,
• spełnienie wymogów formalnych (np. prowadzenie dokumentacji medycznej, posiadanie OC, wpis do RPWDL).

Koszty te i dodatkowa odpowiedzialność są rekompensowane wyższymi stawkami wynagrodzenia w porównaniu z umową o pracę. Wynika to z przeniesienia ciężaru opłacania składek i podatków na lekarza przedsiębiorcę oraz z braku świadczeń pracowniczych (np. urlopu, chorobowego). Wynagrodzenie w kontrakcie może być ustalone dowolnie – godzinowo, za dyżur, od pacjenta lub jako ryczałt miesięczny. W przypadku własnego gabinetu lekarz sam ustala ceny usług medycznych.

Wyższe zarobki w tej formie nie zawsze są skutkiem wyższych stawek, lecz często efektem większej liczby przepracowanych godzin. Należy pamiętać, że limity czasu pracy określone w Kodeksie pracy i ustawie o działalności leczniczej nie obowiązują lekarzy prowadzących działalność gospodarczą – mogą więc pracować dłużej, co zwiększa przychody, ale również ryzyko przeciążenia i błędów medycznych. Brak ustawowego urlopu wypoczynkowego oznacza, że lekarz zarabia tylko wtedy, gdy pracuje, dlatego rozsądne jest posiadanie ubezpieczenia na wypadek niezdolności do pracy.

Dodatkową korzyścią prowadzenia własnej działalności jest możliwość wyboru formy opodatkowania (np. ryczałt, podatek liniowy, skala podatkowa) oraz zaliczania części wydatków w koszty uzyskania przychodu (np. samochodu, paliwa, telefonu, sprzętu medycznego, oprogramowania).

Jeśli chodzi o odpowiedzialność cywilną, lekarz udzielający świadczeń w ramach kontraktu w zakładzie leczniczym ponosi ją solidarnie z podmiotem leczniczym (art. 27 ust. 7 ustawy o działalności leczniczej). Pacjent może kierować roszczenia zarówno do lekarza, jak i do podmiotu leczniczego. W praktyce jednak w umowie często znajduje się zapis przesuwający ciężar odpowiedzialności na lekarza, co oznacza, że to on pokrywa ewentualne koszty szkody. Dlatego tak istotne jest posiadanie obowiązkowego ubezpieczenia OC, a często również dobrowolnego OC rozszerzonego. Umowy kontraktowe mogą także przewidywać kary umowne za niewykonanie lub nienależyte wykonanie świadczeń, np. za nieobecność na dyżurze czy odmowę przedłużenia kontraktu.

Umowa o pracę

Wybór pomiędzy prowadzeniem indywidualnej praktyki lekarskiej a zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę zależy od indywidualnych potrzeb i oczekiwań lekarza. 

Podpisanie umowy o pracę skutkuje nawiązaniem stosunku pracy w rozumieniu Kodeksu pracy. Pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. 

Zgodnie z ustawą o działalności leczniczej, podstawowy dobowy wymiar czasu pracy pracownika podmiotu leczniczego wynosi 7 godzin i 35 minut, tygodniowy 37 godzin i 55 minut, a z uwzględnieniem dyżurów – średnio 48 godzin w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym. 

Dopuszczalne jest stosowanie równoważnego systemu czasu pracy, w którym dobowy wymiar może zostać przedłużony do 12 godzin, jeśli uzasadnia to rodzaj lub organizacja pracy. 

Praca wykonywana ponad ustalone normy stanowi pracę w godzinach nadliczbowych, za którą przysługuje dodatek w wysokości 50% lub 100% wynagrodzenia albo równoważny czas wolny. Lekarze mogą również wyrazić dobrowolną, pisemną zgodę na pracę przekraczającą 48 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym (tzw. klauzula opt-out), przy czym zgoda ta może być w każdym czasie cofnięta. 

W praktyce często spotykane jest łączenie etatu z dodatkowymi dyżurami lub pracą w innych placówkach na podstawie umowy cywilnoprawnej, co może skutkować przekroczeniem tygodniowych limitów czasu pracy. Pracownikowi przysługuje w każdej dobie co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku i 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w tygodniu, a także prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego, urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego. W zakresie odpowiedzialności cywilnej obowiązuje zasada, że w przypadku nieumyślnego wyrządzenia szkody pacjentowi podczas wykonywania obowiązków odpowiedzialność ponosi pracodawca. Może on dochodzić od lekarza odszkodowania, jednak nie wyższego niż równowartość trzymiesięcznego wynagrodzenia, natomiast w przypadku winy umyślnej – pełnej kwoty.

Umowa o pracę zapewnia większe bezpieczeństwo socjalne, stabilność zatrudnienia i ochronę wynikającą z Kodeksu pracy, w tym prawo do urlopu, chorobowego i gwarantowane składki na ubezpieczenia. Z kolei indywidualna praktyka lekarska daje większą swobodę organizacyjną i możliwość uzyskania wyższych dochodów, ale wymaga samodzielnego prowadzenia spraw formalnych, ponoszenia ryzyka finansowego i odpowiedzialności cywilnej. W praktyce część lekarzy łączy obie formy – pozostając na etacie w jednym podmiocie leczniczym i równocześnie prowadząc własną działalność, co pozwala zachować równowagę między bezpieczeństwem a niezależnością zawodową.

Podsumowanie

Obie formy zatrudnienia mają swoje wady i zalety. Umowa o pracę wiąże się z większą stabilizacją, ochroną przez kodeks pracy i świadczeniami socjalnymi, natomiast własna działalność i umowy cywilne to większa elastyczność oraz wyższe zarobki.

Niezależnie od formy zatrudnienia, w środowisku medycznym może dochodzić do patologii. Choć istnieje wolność w wyborze formy zatrudnienia, często lekarze zmuszani są przez podmioty medyczne do pracy na kontraktach, gdyż przesuwa to na lekarzy odpowiedzialność cywilną oraz obowiązek opłacenia składek społecznych, chorobowych i podatków. Innym negatywnym zjawiskiem jest zmuszanie lekarzy do podpisania klauzuli „opt-out”, czyli wyrażenie zgody na wykonywanie pracy ponad normę godzinową ze względu na braki kadrowe. Należy też pamiętać, że o ile lekarz może pracować w jednym czasie zarówno na umowie o pracę jak i cywilnoprawnej, to nie może się to odbywać w ramach jednego podmiotu leczniczego. Wcześniej, co wykazały kontrole ZUS, zdarzały się sytuacje, w której lekarz był zatrudniony na etacie i odbywał dyżury na kontrakcie w ramach jednego podmiotu.

Problemy dotyczące warunków pracy personelu medycznego wydają się być przejawem innych patologii istniejących na rynku pracy, gdzie pracodawcy chcą pozyskać pracownika jak najniższym kosztem, tym samym pozbawiając go często prawa do urlopu czy zabezpieczenia socjalnego.