Indywidualna praktyka lekarska - przewodnik

W środowisku lekarskim dużo mówi się o formach zatrudnienia, w ramach których lekarze mogą wykonywać swój zawód. Temat pojawił się, chociażby przy protestach Porozumienia Rezydentów, który w dużej mierze dotyczył lekarzy zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Walka o poprawę warunków pracy i płacy jest utrudniona w sytuacji, w której nawet w obrębie jednego podmiotu lekarze są zatrudnieni na różnych zasadach. Interesy lekarzy pracujących na etacie i na tzw. „kontraktach”, czyli na specyficznym rodzaju umów cywilnoprawnych, nie zawsze są tożsame. Przy fali strajków pojawił się również temat tzw. klauzuli opt-out.

Ale na czym właściwie polegają różne formy zatrudnienia i czym się od siebie różnią? Jakie istnieją możliwości wykonywania zawodu lekarza?

Indywidualna praktyka lekarska

To nic innego jak jednoosobowa działalność gospodarcza założona przez lekarza. Jej ramy określa ustawa o działalności leczniczej z dn. 15 kwietnia 2011 roku wraz z późniejszymi zmianami. Jest to działalność regulowana, co oznacza, że lekarz lub lekarz dentysta musi spełnić szereg warunków.

Rodzaje indywidualnej praktyki lekarskiej (IPL):

Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej, lekarz lub lekarz dentysta może wykonywać działalność leczniczą w formie indywidualnej praktyki lekarskiej, która może przybierać różne warianty w zależności od miejsca i zakresu świadczeń. W 2025 roku obowiązują następujące rodzaje praktyk:

• Indywidualna praktyka lekarska – umożliwia udzielanie świadczeń zdrowotnych w samodzielnie prowadzonym gabinecie lekarskim lub w innym podmiocie wykonującym działalność leczniczą, na podstawie umowy cywilnoprawnej (tzw. „kontraktu”).
• Indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska – dotyczy lekarzy posiadających specjalizację i pozwala na prowadzenie gabinetu o określonym profilu specjalistycznym.
• Indywidualna praktyka lekarska wyłącznie w miejscu wezwania – umożliwia wykonywanie świadczeń zdrowotnych poza gabinetem, np. w domu pacjenta.
• Indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska wyłącznie w miejscu wezwania – analogiczna do powyższej, lecz ograniczona do świadczeń z zakresu danej specjalizacji.
• Indywidualna praktyka lekarska wyłącznie w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego na podstawie umowy z tym podmiotem – pozwala lekarzowi świadczyć usługi w zakładzie leczniczym w ramach kontraktu cywilnoprawnego.
• Indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska wyłącznie w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego na podstawie umowy z tym podmiotem – wariant dla lekarzy specjalistów.

Uwaga! Ostatnie dwa rodzaje praktyk są typowe dla lekarzy pracujących na tzw. kontraktach. Lekarz może zawierać umowy z wieloma podmiotami leczniczymi, jednak nie może jednocześnie prowadzić praktyki w podmiocie, w którym jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę (art. 53 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej).

Jakie warunki musi spełnić lekarz aby założyć Indywidualną Praktykę Lekarską?

• Posiadać Prawo Wykonywania Zawodu (PWZ).
• Nie może być:
  • zawieszony w prawie wykonywania zawodu ani ograniczony w wykonywaniu określonych czynności medycznych na podstawie przepisów o zawodach lekarza i lekarza dentysty lub przepisów o izbach lekarskich,
  • ukarany karą zawieszenia prawa wykonywania zawodu,
  • pozbawiony możliwości wykonywania zawodu prawomocnym orzeczeniem środka karnego zakazu wykonywania zawodu albo zawieszony w wykonywaniu zawodu zastosowanym środkiem zapobiegawczym.
• Uzyskać wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).
• Zawrzeć umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej – zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 29 kwietnia 2019 r. (Dz.U. 2019 poz. 866 z późn. zm.); minimalne sumy gwarancyjne wynoszą 75 000 euro na jedno zdarzenie oraz 350 000 euro łącznie na wszystkie zdarzenia w okresie ubezpieczenia nie dłuższym niż 12 miesięcy; można również zawrzeć dobrowolne ubezpieczenie OC rozszerzające zakres ochrony.
• Lekarz prowadzący gabinet musi dysponować pomieszczeniem spełniającym wymagania sanitarne i techniczne, odpowiednio wyposażonym w produkty lecznicze oraz sprzęt medyczny.

• Szczegółowe wymogi określa obecnie: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotów wykonujących działalność leczniczą (Dz.U. 2019 poz. 595).
• Spełnienie wymogów potwierdza Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) właściwa dla lokalizacji praktyki.
• Z obowiązku posiadania gabinetu zwolnieni są lekarze prowadzący praktykę:
  • wyłącznie w miejscu wezwania, lub
  • wyłącznie w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego (na podstawie umowy).
    

• Jeśli lekarz zakłada indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską, musi posiadać odpowiednią specjalizację w dziedzinie, w której będzie udzielał świadczeń.

Posiadać odpowiedni sprzęt i produkty lecznicze, podać adres siedziby praktyki, miejsca przyjmowania wezwań i przechowywania dokumentacji i sprzętu– dotyczy indywidualnej praktyki lekarskiej wyłącznie w miejscu wezwania

Jak założyć indywidualną praktykę lekarską?

Aby założyć indywidualną praktykę lekarską należy przejść przez następujące etapy:

• Złożenie wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) Wniosek można złożyć osobiście w urzędzie miasta lub gminy, listownie lub w formie elektronicznej przez portal www.biznes.gov.pl.
  1.  We wniosku CEIDG-1 należy wskazać:
     1. przedmiot działalności (PKD 86.21.Z – praktyka lekarska ogólna lub 86.22.Z – specjalistyczna),
     2. formę opodatkowania (np. zasady ogólne, podatek liniowy lub ryczałt 14%),
     3. datę rozpoczęcia działalności (od tej daty powstaje obowiązek podatkowy i ubezpieczeniowy).
  2. Warto uwzględnić czas na dopełnienie pozostałych formalności przed wskazaną datą rozpoczęcia działalności.
  3. Wpis do CEIDG jest bezpłatny. Ponadto dane wprowadzone do CEIDG są automatycznie przekazywane do:
     1. urzędu skarbowego (nadanie NIP),
     2. Głównego Urzędu Statystycznego (nadanie numeru REGON),
     3. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (rejestracja płatnika składek).
• Złożenie w formie elektronicznej wniosku o wpis do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą poprzez portal http://rpwdl2.csioz.gov.pl/. We wniosku należy zamieścić m.in. numer otrzymany w ewidencji działalności gospodarczej, miejsce zamieszkania, numer identyfikacji podatkowej NIP, zakres udzielanych świadczeń, pisemne oświadczenie, że dane zawarte we wniosku są kompletne i zgodne z prawdą. W przypadku specjalistycznej indywidualnej praktyki lekarskiej należy podać posiadane specjalizacje. Wskazanie adresu praktyki obowiązuje zarówno w przypadku indywidualnej praktyki lekarskiej, jak i indywidualnej praktyki lekarskiej wyłącznie w miejscu wezwania. Po formalnej (w przypadku braków lekarz ma 7 dni na ich uzupełnienie) i merytorycznej ocenie wniosku okręgowa izba lekarska dokonuje wpisu do rejestru w ciągu 30 dni od wpłynięcia wniosku. Ponadto przekazuje informację do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Co ciekawe, przy braku rozpatrzenia wniosku w ciągu 40 dni lekarz może rozpocząć praktykę lekarską po wcześniejszym poinformowaniu okręgowej izby lekarskiej. Od negatywnej decyzji można się odwołać w ciągu 14 dni. Wpis jest odpłatny (166 złotych w 2025 r.).

Uwaga! Zgodnie z art. 103 ustawy o działalności leczniczej (Dz.U. 2025 poz. 450 t.j.), działalność leczniczą można rozpocząć dopiero po uzyskaniu wpisu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą (RPWDL) prowadzonego przez właściwą okręgową izbę lekarską.

• Po złożeniu wniosku do CEIDG dane przedsiębiorcy są automatycznie przekazywane do Głównego Urzędu Statystycznego, który dokonuje wpisu działalności do Krajowego Rejestru Urzędowych Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON). Numer REGON nadawany jest zwykle w ciągu 1–2 dni roboczych, bez konieczności składania odrębnego wniosku.
• Zgłoszenie do ZUS. Rejestracja w ZUS odbywa się automatycznie przy składaniu wniosku CEIDG-1 – przedsiębiorca zostaje zarejestrowany jako płatnik składek. W ciągu 7 dni od rozpoczęcia działalności należy jedynie przesłać odpowiedni formularz ubezpieczeniowy (ZUS ZUA lub ZUS ZZA) przez Platformę Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS), w zależności od wybranego zakresu ubezpieczeń.
• Dane z CEIDG są automatycznie przekazywane do właściwego urzędu skarbowego, który nadaje lub aktualizuje numer NIP oraz rejestruje przedsiębiorcę jako podatnika. Lekarze prowadzący indywidualną praktykę lekarską korzystają z przedmiotowego zwolnienia z podatku VAT (art. 43 ust. 1 pkt 19 ustawy o VAT), ale mogą dobrowolnie zarejestrować się jako czynni podatnicy VAT – np. w przypadku współpracy z podmiotami wymagającymi faktur VAT. 
• Od dnia rozpoczęcia działalności należy prowadzić odpowiednią ewidencję księgową, w zależności od wybranej formy opodatkowania.W przypadku rozliczania się na zasadach ogólnych lub podatkiem liniowym prowadzi się podatkową księgę przychodów i rozchodów (KPiR).Natomiast wybór ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oznacza prowadzenie ewidencji przychodów, w której nie uwzględnia się kosztów uzyskania przychodu. Nie ma już obowiązku osobnego zawiadamiania urzędu skarbowego o założeniu księgi podatkowej. W praktyce większość lekarzy korzysta z usług biura rachunkowego, co gwarantuje prawidłowe prowadzenie rozliczeń i pozwala skupić się na wykonywaniu działalności medycznej.
• Choć przepisy nie nakładają obowiązku posiadania pieczątki firmowej, w praktyce jest ona nadal powszechnie stosowana w środowisku medycznym i administracyjnym, ponieważ ułatwia identyfikację lekarza na dokumentach, receptach i umowach.

W przypadku praktyki wykonywanej wyłącznie w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego, lekarz zazwyczaj posługuje się pieczątką imienną oraz pieczątką nagłówkową podmiotu, w którym udziela świadczeń.

Wady i zalety indywidualnej praktyki lekarskiej

Największą zaletą prowadzenia indywidualnej praktyki lekarskiej jest elastyczność – zarówno w zakresie godzin pracy, jak i wyboru miejsca udzielania świadczeń. Lekarz samodzielnie decyduje o grafiku, a także o tym, czy będzie przyjmować pacjentów we własnym gabinecie, w miejscu wezwania, czy w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego na podstawie umowy cywilnoprawnej (tzw. kontraktu). W tzw. „kontrakcie” tak naprawdę mogą znaleźć się dowolne ustalenia pomiędzy lekarzem prowadzącym działalność a podmiotem leczniczym. Natomiast umowa określa szczegółowo obowiązki lekarza, a także dni i godziny jego pracy. W praktyce szpital może próbować narzucić lekarzowi warunki, a jedynym przejawem wolności lekarza będzie ich akceptacja lub jej brak. 

Inną zaletą dla wielu osób będzie brak podporządkowania pracownika pracodawcy w przypadku prowadzenia samodzielnej indywidualnej praktyki lekarskiej, np. gabinetu. W przypadku indywidualnej praktyki lekarskiej na podstawie umowy z podmiotem leczniczym ta wolność i niezależność jest raczej tylko symboliczna, także ze względu na często uwzględnione w kontraktach kary umowne. Drugą stroną medalu jest fakt, że lekarz usługodawca musi sam zadbać o rozliczenie zobowiązań publiczno-prawnych. Ponadto, jeżeli lekarz prowadzi własny gabinet lub praktykę lekarską na miejscu wezwania, to spoczywa na nim obowiązek dokumentowania wykonanych świadczeń.

Ze względu na przełożenie ciężaru opłacania składek ZUS i podatków na lekarza przedsiębiorcę oraz większą odpowiedzialność cywilną, stawki na kontraktach są zazwyczaj wyższe niż w przypadku umów o pracę. Wynagrodzenie lekarza może być ustalone w dowolnej wysokości i przy zastosowaniu dowolnej metody (np. od godziny, od pacjenta). W przypadku własnego gabinetu oczywiste jest, że lekarz sam ustala ceny usług. Natomiast często wyższe zarobki osiągane w tej formie zatrudnienia nie wynikają jedynie z wyższych stawek, lecz z większej liczby przepracowanych godzin. Czynnikiem wpływającym na atrakcyjność finansową prowadzenia działalności gospodarczej jest możliwość wyboru formy opodatkowania innej niż tzw. zasady ogólne – skali podatkowej. Poza tym istnieje możliwość włączenia części wydatków, np. zakupu auta czy paliwa na dojazdy w koszty prowadzenia działalności i tym samym zmniejszenie podstawy, od której odprowadza się podatki. Nowi przedsiębiorcy mają możliwość korzystania z ulg przy opłacaniu składek ZUS.

Limity godzinowe obowiązujące pracowników medycznych (opisane w następnej części artykułu) nie dotyczą lekarzy zatrudnionych na podstawie kontraktu. Dla części lekarzy możliwość wyrabiania większej liczby godzin, a – co za tym idzie – wyższe zarobki, niewątpliwie jest zaletą. Jednak ograniczenia czasowe pracy mają przecież swój cel – zapewnienie bezpieczeństwa zarówno personelowi medycznemu, jak i pacjentom. Ta forma zatrudnienia wiąże się też z brakiem innych praw, takich jak urlop wypoczynkowy. Upraszczając – lekarz zarabia tylko wtedy, kiedy pracuje (dlatego warto mieć ubezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy).

Jeżeli chodzi o kwestie odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przez lekarza, w przypadku lekarza, który udziela świadczeń wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym, jest ona dzielona przez lekarza i podmiot –tzw. odpowiedzialność solidarna. Pacjent może kierować roszczenia do lekarza i/lub podmiotu leczniczego. Natomiast można zawrzeć w umowie zapis, który przesuwa odpowiedzialność na którąś ze stron. Zazwyczaj tą stroną jest lekarz, co nakłada na niego obowiązek pokrycia całości kosztów szkody. Dlatego też niezbędne do założenia praktyki lekarskiej jest posiadanie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Istnieje również możliwość zawarcia kar umownych, które poniesie lekarz w przypadku niewykonania warunków umowy.

Umowa o pracę

Lekarz podpisuje z podmiotem leczniczym (czyli szpitalem, przychodnią) pisemną umowę o pracę. Tym samym nawiązują stosunek pracy. Pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, w wyznaczonym przez pracodawcę miejscu i czasie. Pracodawca natomiast zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Skutkuje to nabyciem określonych w kodeksie pracy praw i obowiązków obu stron.

Jak mówi ustawa o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 r., podstawowy wymiar czasu pracy pracownika podmiotu leczniczego wynosi 7 godzin 35 minut na dobę i 37 godzin 55 minut tygodniowo. Po uwzględnieniu dyżurów medycznych łączny tygodniowy czas pracy nie może przekroczyć 48 godzin.

Dopuszcza się równoważny system czasu pracy, pozwalający na przedłużenie dobowego wymiaru do 12 godzin, jeśli jest to uzasadnione rodzajem lub organizacją pracy. Kobiety w ciąży mogą pracować maksymalnie 8 godzin na dobę. Podobne ograniczenie dotyczy rodziców dzieci do lat 4, chyba że wyrażą zgodę na dłuższy czas pracy. Praca wykonywana ponad normy czasu pracy stanowi pracę w godzinach nadliczbowych, za którą przysługuje dodatek do wynagrodzenia (50 % lub 100 %) albo czas wolny, zgodnie z Kodeksem pracy.

Lekarze mogą również wyrazić dobrowolną zgodę na pracę przekraczającą 48 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym – tzw. klauzulę opt-out (art. 94 ust. 3 ustawy o działalności leczniczej). Zgoda musi mieć formę pisemną i może być cofnięta.

Pracownikowi przysługuje co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego oraz 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego, obejmującego ten odpoczynek dobowy.

Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę zapewnia prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego, a także urlopów: macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego oraz innych uprawnień przewidzianych w Kodeksie pracy.

W przypadku nieumyślnego błędu lekarskiego odpowiedzialność cywilną wobec pacjenta ponosi pracodawca (art. 120 §1 Kodeksu pracy). Pracodawca może następnie dochodzić od pracownika zwrotu wypłaconego odszkodowania, lecz nie więcej niż równowartości trzymiesięcznego wynagrodzenia. W razie umyślnego wyrządzenia szkody pracodawca może żądać zwrotu pełnej kwoty.

Podsumowanie

Obie formy zatrudnienia lekarzy mają swoje zalety i wady. Umowa o pracę zapewnia większą stabilność zatrudnienia, ochronę wynikającą z Kodeksu pracy oraz dostęp do świadczeń socjalnych. Z kolei własna działalność gospodarcza i umowy cywilnoprawne oferują większą elastyczność, możliwość samodzielnego kształtowania warunków współpracy oraz często wyższe wynagrodzenie.

W praktyce jednak wolność wyboru formy zatrudnienia bywa ograniczona. Niektóre podmioty lecznicze preferują zatrudnianie lekarzy na tzw. kontraktach, co przenosi na nich ciężar odpowiedzialności cywilnej oraz obowiązek samodzielnego opłacania składek i podatków. Zdarza się również, że lekarze są naciskani na podpisanie klauzuli „opt-out”, czyli zgody na pracę ponad 48 godzin tygodniowo – często ze względu na braki kadrowe.

Należy pamiętać, że choć lekarz może łączyć zatrudnienie na podstawie umowy o pracę z wykonywaniem świadczeń w ramach umowy cywilnoprawnej, to nie może wykonywać obu tych form w jednym podmiocie leczniczym. Praktyka taka, wykazywana w kontrolach ZUS, była uznawana za naruszenie przepisów o zatrudnieniu.

Problemy związane z warunkami pracy personelu medycznego są odzwierciedleniem szerszych zjawisk na rynku pracy – dążenia pracodawców do redukcji kosztów kosztem stabilności zatrudnienia, ochrony socjalnej i bezpieczeństwa pracowników. Dlatego dyskusja o modelach zatrudnienia lekarzy powinna koncentrować się nie tylko na korzyściach finansowych, lecz także na jakości pracy, bezpieczeństwie pacjentów i trwałości systemu ochrony zdrowia.