Jak ocenia się odpowiedź radiologiczną na leczenie onkologiczne zgodnie z kryteriami RECIST 1.1?

Standaryzacja oceny odpowiedzi na leczenie onkologiczne jest kluczowa, by umożliwić porównywanie wyników badań klinicznych i podejmowanie trafnych decyzji terapeutycznych. Jednym z najczęściej stosowanych systemów jest RECIST (Response Evaluation Criteria in Solid Tumors), którego zaktualizowana wersja – RECIST 1.1 – została opublikowana w 2009 roku.

Podstawowe założenia

RECIST 1.1 opiera się na obiektywnej, ilościowej ocenie zmian nowotworowych w badaniach obrazowych, głównie tomografii komputerowej (TK). Kluczowe jest wyodrębnienie zmian mierzalnych i niemierzalnych.

Zmiany mierzalne to takie, które można dokładnie zmierzyć (≥10 mm w osi długiej w TK lub MR; ≥15 mm w przypadku węzłów chłonnych w osi krótkiej). Z kolei zmiany niemierzalne to mniejsze ogniska, wysięki, zmiany kostne, czy nacieki, których nie można jednoznacznie zwymiarować.

Wybór zmian docelowych i niedocelowych

W RECIST 1.1 wprowadzono rozróżnienie na:

1. zmiany docelowe (target lesions) – wybiera się do 5 zmian w całym ciele (maksymalnie 2 w jednym narządzie); ich wymiary sumuje się i porównuje w kolejnych badaniach;
2. zmiany niedocelowe (non-target lesions) – wszystkie pozostałe, niemierzalne lub mniej reprezentatywne; ich ocena ma charakter jakościowy (obecne/nieobecne, progresja/brak progresji).

Kategorie odpowiedzi wg RECIST 1.1

Na podstawie obserwacji zmian docelowych i niedocelowych wyróżnia się cztery podstawowe kategorie odpowiedzi:

1. CR (complete response – całkowita remisja) – zanik wszystkich zmian docelowych i niedocelowych, normalizacja węzłów chłonnych (<10 mm w osi krótkiej);
2. PR (partial response – częściowa remisja) – co najmniej 30% zmniejszenie sumy wymiarów zmian docelowych względem wartości wyjściowej;
3. SD (stable disease – stabilizacja choroby) – niespełnienie kryteriów PR ani PD – czyli zmiany nie ulegają ani istotnemu zmniejszeniu, ani istotnemu powiększeniu;
4. PD (progressive disease – progresja choroby) – wzrost sumy wymiarów zmian docelowych o co najmniej 20% względem najmniejszej wartości odnotowanej podczas leczenia (tzw. nadir), przy czym bezwzględny wzrost musi wynosić ≥5 mm, lub pojawienie się nowych zmian.

Rola zmian niedocelowych

Chociaż zmiany niedocelowe nie są dokładnie mierzone, ich ewolucja wpływa na klasyfikację:

• całkowite ich ustąpienie = CR,
• utrzymywanie się = SD (jeśli brak progresji zmian docelowych),
• ewidentna progresja zmian niedocelowych = PD, niezależnie od zachowania zmian docelowych.

Ograniczenia kryteriów RECIST 1.1

Mimo szerokiego zastosowania RECIST 1.1, system ma ograniczenia:

• brak oceny czynnościowej – np. w PET-TK,
• trudności w ocenie zmian w mózgu i kościach,
• nieadekwatność w przypadku terapii nowoczesnych, np. immunoterapii, gdzie może wystąpić pseudoprogresja (stąd rozwój kryteriów iRECIST).

W codziennej praktyce klinicznej kryteria te należy stosować z uwzględnieniem pełnego kontekstu klinicznego i laboratoryjnego – obraz radiologiczny to tylko jeden z elementów całościowej oceny chorego.

Podsumowanie

RECIST 1.1 to najpowszechniej używany system oceny odpowiedzi na leczenie nowotworów. Opiera się na wyborze zmian docelowych i niedocelowych oraz porównywaniu ich wielkości w kolejnych badaniach obrazowych. Umożliwia kategoryzację odpowiedzi jako CR, PR, SD lub PD. Pomimo ograniczeń, pozostaje złotym standardem w badaniach klinicznych i praktyce onkologicznej.

Kody ICD-10

Referencje

Eisenhauer, E. A., Therasse, P., Bogaerts, J., Schwartz, L. H., Sargent, D., Ford, R., Dancey, J., Arbuck, S., Gwyther, S., Mooney, M., Rubinstein, L., Shankar, L., Dodd, L., Kaplan, R., Lacombe, D., & Verweij, J. (2009). New response evaluation criteria in solid tumours: revised RECIST guideline (version 1.1). European journal of cancer (Oxford, England : 1990), 45(2), 228–247. https://doi.org/10.1016/j.ejca.2008.10.026